Buxoro muxandislik-texnologiya instituti

Sanoat katalizatorlariga qo‘yilgan talablar
Katalizator hajmining katalitik faollik birligi uchta katalik birlik bilan ifodalash mumkin:

bunda a – solishtirma katalitik faollik;
s – hajm birligida katalizatorning to‘liq yuzasi;

• 
  -katalizatorni ishlatilish darajasi.
  
• 
  Katalizatorning hajm yuzasining birligi zarrachalarning (globul) o‘lchamlari bilan aniqlanadi, ulardan katalizatorlarning donalari hosil bo‘lishi va joylanishining zichligi bog‘lik bo‘ladi. Globulalarning o‘lchamlari kamayishi bilan katalizator hajm yuzasining birligi faqat nisbatan yirik globulalar oldida o‘sadi. Globulalar o‘lchamlarining keyingi kichrayishi faolikka avval molekular qonun orqali amalga oshiriladigan ichki diffuziya ta’sir qiladi, keyin esa Knudsen sohasi ( gazning zaryadsizlantirish o‘lchami Knudsen soni bo‘lib, u molekula erkin harakati o‘rtacha uzunligining xarakterli oqim o‘lchamiga nisbati:
  

) o‘tadi.
Keyingi faolikning oshirish yirik g‘ovak zarrachalarga birikkan, mayda zich zarrrchalardan tashkil topgan bidispers strukturaga o‘tish bilan amalga oshiradi.

Katalizator donalarining mono- va bidispersa strukturasining sxemasi
Bidispers strukturaga o‘tish faollikni 5-8 martaga oshirishga imkon beradi. G‘ovak struktura tashuvchiga surtilgan katalizatorlar uchun aktiv komponentning dispersligi diffuziya tezligiga ta’sir qilmaydi va uni maksimal yuzani tashkil qiluvchi shaklda tashuvchiga joylashtiriladi.


AMALIYOT №6 ADSORBENT TEXNOLOGIYASI.
Kullanish soxasiga kura va kerakli xususiyatli katalizatorlarni kuyidagi usullar bilan ishlab chikarish mumkin:
-Kimyoviy almashinish, oksidlash, gidrirlash reaksiyalarini kullash bilan;

• 
  Metall kotishmalarini olish bilan;
  

• 
  zol-gel usuli bilan;
  
• 
  metallarning oksidlari va gidroksidlarini aralashtirish bilan;
  
• 
  tuzlarning kuruk parchalanishi bilan;
  
• 
  kattik fazali jismlarga boshka fazalarni surtish bilan;
  
• 
  sintezom kolloidnыx sistem;
  
• 
  kattik tashuvchilarga xar xil birikmalarni urnatish (fermentlarni faollashtirilgan kumirga yoki metall oksidlariga urnatish;metallorganik birikmalarni metall oksidlariga urnatish);
  
• 
  tashuvchilarni shimdirish;
  
• 
  mexanik – kimyoviy aralashtirish;
  
• 
  kattik katalizatorlarni mexanik aralashtirish;
  
• 
  ion almashtirish, katlizator panjarasida bir ionni boshka ionga almashtirish (misol, NaX seolit SaS1₂ ta’sirida SaX — seolit ga aylantiriladi.)
  

Katalizatorlarni sintez kilish usuli, ularning teksturasini, amorf yoki kristal panjarasining tuzilishini, zarrachalrining tuzilishini, issikli va bugga chidamliligini belgilaydi.
Xar xil usullar bilan sintez kilinadigan kattik katalizatorlani metall, amorf va kristalli, oddiy va murakkab, oksidli, sulfidlilarga ajratish mumkin.
Ular kimyoviy va fazaviy tarkibi buyicha ajratiladi.
Metall katlizatorlar individual yoki kotishma kurinishida bulishi mumkin. Katalizatorlar bir fazali (SiO₂, TiO₂, A1₂O₃) yoki kup fazali (Bi-Mo-O, AI-Co-Mo-O) bulishi mumkin. Kattik tashuvchilar yuzasiga metall faza urnatilish mumkin. Bunday katlizatorlarga riforming katalizatorlarini misol kilish mumkin, bu katlizatorlarni γ-Al₂O₃ ga platina bilan reniyni urnatish bilan, kupiktoshga Ag oksidlash bilan, γ-Al₂O₃ da Ni ni gidrirlash bilan olinadi.