Бюджет даромадларининг мазмун-моҳияти ва уларни шакллантириш принциплари

4. Умумдавлат солиқлари

• Умумдавлат солиқлари

• Солиқ қонунчилигига мувофиқ ўрнатиладиган ва мамла-катнинг барча ҳудудларида ундириладиган солиқларга умум-давлат солиқлари дейилади

• Уларнинг таркиби қуйидагилардан иборат

• Қўшилган
• қиймат солиғи

• Корхоналарнинг даромади (фойдаси)дан олинадиган солиқ

• Божхона божлари

• Акцизлар

• Жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғи

• ва бошқалар

• а) қўшилган қиймат солиғи

• Қўшилган қиймат

• корхона ишчи-ходимларига тўланадиган меҳнат ҳақи (аж-ратма тариқасида ҳисобланган суммалар билан биргаликда) ва ялпи фойданинг йиғиндиси

• Қўшилган қиймат солиғи

• Ижтимоий-иқтисодий моҳиятига кўра ишлаб чиқарилган маҳсулот, бажарилган иш ва кўрсатилган хизматнинг барча босқичларида яратилган қиймат ўсганининг бир қисмини маҳсулот (иш, хизмат)нинг реализация қилинишига мувофиқ равишда бюджетга олиниш шакли бўлиб ҳисобланади

• У реализация қилинган маҳсулотлар (бажарилган ишлар, кўр-сатилган хизматлар) қиймати билан ишлаб чиқариш ва муо-мала харажатларининг таркибига киритилган моддий харажат-ларнинг қиймати ўртасидаги фарқ сифатида аниқланади.

• Бу солиқ ёрдамида барча маҳсулот айланмаси эмас, балки қийматнинг ўсган қисми солиққа тортилади.

• Қўшилган қиймат солиғи

• ҳозирги давр солиқ тизимида энг муҳим солиқлардан бири бўлиб ҳисобланади

• кейинги йилларда унинг ҳисобидан бюджет даромадларининг 25-30% ташкил топмоқда

• фискаль нуқтаи назардан энг самарали солиқ ҳисобланади

• уни жорий этувчи мамлакат бирданига жуда катта миқдордаги даро-мадни бюджетга олиш имконияга эга бўлади

• баҳоларни шакллантирувчи омил ҳисобланади, унинг ўлчамига (миқдорига) мос равишда маҳсулотларнинг баҳоси автоматик равишда ортади

• Қўшилган қиймат солиғининг
• бошқа солиқларга нисбатан
• а ф з а л л и к л а р и

• оборот солиғига нисбатан са-маралироқ ҳисобланади. Чун-ки у товар айланмасининг барча босқичларини қамраб олади. Шунга мувофиқ со-лиққа тортиладиган база кен-гайиб, бюджетга тушумлар ортиши мумкин

• солиққа тортишнинг нис-батан оддийроқ шакли-дир. Чунки бу солиқни тўловчилар учун мамла-катнинг бутун ҳудуди бў-йича ягона солиқ унди-риш механизми жорий этилган бўлади

• тадбиркор даромадининг ўсишидан манфаатдорликни юқори даражага кўтаради. Чунки у автоматик равишда корхонанинг ишлаб чиқариш харажатлари солиққа торти-лишдан озод қилади

• давлат учун ҳам устувор-лик касб этади. Чунки уни тўлашдан бош тор-тиш ёки бўйин товлаш анча мураккаб бўлиб, мо-лиявий интизом бузилиш ҳолатлари камаяди

• алоҳида ишлаб чиқарувчи учун бу солиқнинг оғирлиги нисбатан кам. Чунки бунда солиққа тортишга бутун товар ай-ланмаси эмас, балки қиймат ўсувининг бир қисми жалб қи-линади ва унинг оғирлиги ишлаб чиқариш ва муомаланинг бутун занжири бўйлаб тақсимланади. Натижада бозор муно-сабатларининг барча иштирокчилари учун тенг ҳолат яратилишига эришилади

• Қўшилган қиймат солиғини тўловчилар

• Расмий равишда
• тўловчилар

• Ҳақиқий
• тўловчилар

• ишлаб чиқарувчилар ва
• савдо қилувчилар ҳисобланади

• маҳсулотларни сотиб олувчилар, яъни аҳолининг кенг қатлами ҳисобланади

• мулкчилик шаклидан қатъи назар, ишлаб чиқа-риш ва бошқа тижорий фаолиятни амалга оши-рувчи барча юридик шахслар (хорижий инвести-цияли корхоналар билан биргаликда)

• мамлакат ҳудудида жойлашган ва мустақил ра-вишда маҳсулот (иш, хиз-мат)ларни реализация қи-лаётган якка (оилавий) тартибдаги барча хусусий корхоналар, уларнинг фи-лиаллари, бўлинмалари ва корхонанинг бошқа алоҳида шакллари

• Қуйидагилар ҚҚ бўйича солиққа тортишдан озод қилиниши мумкин

• корхонанинг устав фондига ўтказилган маблағлар

• пул, валюта, банкнота ва қимматли қоғозлар муомаласи билан боғлиқ бўлган операциялар

• квартира ҳақи

• экспорт қилинадиган товарлар ва хизматлар

• маданият ва санъат муассасаларининг хизматлари

• ва бошқалар

• Одатда, ҚҚСни тўлашнинг қуйидаги уч муддатлари белгиланиши мумкин

• йирик корхона ва ташкилотлар солиқни уч муддатда (15, 25 ва кейинги ойнинг 5-кунларида) тўла-ши мумкин

• унча катта бўлмаган ва кичик корхоналар – ҳар чоракда (ҳисобот чорагидан кейинги ойнинг 20-кунидан кечикма-ган ҳолда)

• ўрта корхоналар – ҳар ойда бир марта (кейинги ойнинг 20-кунидан кечикмаган ҳолда)

• Корхона ва ташкилотларнинг даромади (фойдаси)дан олинадиган солиқ

• Корхоналарга тегишли бўлган даромад (фойда) ни солиққа тортишда солиқ имтиёзлари муҳим ижтимоий-иқтисодий аҳамият касб этади

• Шу муносабат билан солиқни ҳисоблашда со-лиққа тортиладиган база қуйидаги суммаларга камайтирилади

• ишлаб чиқариш мақсадларига мўлжалланган капитал қў-йилмаларни молиялаштиришга, худди шу мақсадлар учун олинган ва фойдаланилган банк кредитларини қайта-ришга (фоизларини ҳам қўш-ган ҳолда) йўналтирилган даромад (фойда)нинг суммасига

• иқтисодиётнинг барча тар-моқлари корхоналари учун уй-жой қурилишини молия-лаштиришга йўналтирилган даромад (фойда)нинг суммасига

• маҳаллий ўзини-ўзи бошқариш органлари томонидан тасдиқланган нормативларга мувофиқ равишда ижтимоий-маданий соҳа объектлари ва уй-жой фондини сақлашга йўнал-тирилган корхоналарнинг ҳақиқий харажатлари суммасига

• хайрия фондларига бадаллар суммаси ва бошқаларга