ÇAĞDAŞ TÜrk edebiyatlari-ii yazarlar

Modern Altay Edebiyatı
Rusya Federasyonu içinde 93 bin km
2 
toprağı bulunan Altay Cumhuriyetinde yaklaşık 65 
bin Altay Türkü yaşamaktadır. 
Altay Türkçesinin ilk yazı dili bölgeye gelen misyonerler tarafından Teleüt ağzı esas 
alınarak, oluşturulmuştur. 1920’li yıllarda Kiril kökenli alfabe kullanan Altaylar 1930’lu 
yıllarda diğer Türk topluluklarında olduğu gibi Latin kökenli alfabeye geçmiş, 1940’lı yıl-
larda yeniden Kiril kökenli alfabeye dönülmüştür. 
Bolşevik ihtilaline kadar, diğer Sibirya Türk topluluklarında olduğu gibi, Altaylar da 
zengin bir sözlü edebî geleneğe sahipti. Bu sözlü edebî ürünler arasında; destan, masal, 
efsane, türkü türleri başta geliyordu.
1817-1901 yıllarında yaşayan M. V. Çevalkov çağdaş Altay edebiyatının ilk yazarı sa-
yılır. 19. asırda derleme ve misyonerlik faaliyetleri için Altay’a gelen yabancılara yardım 
eden Çevalkov, Çöbölköptün Cürümü (Çevalkov’un Hayatı) adlı çalışmasını Radloff’a ve-
rir. Çevalkov daha sonra yazdığı şiirlerle Altaylar arasında tanınır. 
1 Haziran 1922 tarihinde Dağlık Altay Muhtar Vilayeti ilan edildi. Altay’da 1925 yılın-
dan itibaren Kızıl Oyrot adlı gazete çıkmaya başladı. Şair ve yazarlar edebî eserlerini bu 
gazetede yayımlıyordu. 
“N. M. Kindikova Altay Edebiyatını;
1. Bolşevik İhtilali Öncesi Altay Edebiyatı
2. 1930-1940’lı Yıllardaki Altay Edebiyatı
3. 1950-1960’lı Yıllardaki Altay Edebiyatı
4. 1970-1990’lı yıllardaki Altay Edebiyatı şeklinde tasnif etmektedir (Dilek, 1998: 462)”.
Modern  Altay  Edebiyatının  en  önemli  temsilcileri  M.  V.  Mundus-Edokov)  (1879-
1942),  Pavel  Küçiyak  (1897-1943)  ve  Pavel  A.  Çagat-Stroev’dir.  Mundus-Edokov,  ders 
kitapları yazar, tercümeler yapar. Oyun ve nesir kitapları neşreder. Çağdaş Altay Edebi-
yatının en önemli temsilcisi P. Küçiyak, edebî türlerin hemen hepsinde eserler verir. 1932 
yılında yazdığı Cenijü (Mücadele) adlı oyunda kendisi de rol alır. P. A. Çagat-Stroev Oygor 
Baatır adlı manzumesiyle tanınmıştır. Eser Lenin hakkındadır. 
“1922 yılından itibaren Altay basın hayatında önemli görevler üstlenmiş, bugün de 
çıkmakta olan Altaydın Çolmonu (Altayın Çolpanı) gazetesiyle El Altay adlı dergi hem 
edebiyat hem de folklor yazılarına yer verir (Dilek, 1988: 462).”
Modern Saha (Yakut) Edebiyatı 
Rusya Federasyonu içerisinde Saha Cumhuriyeti 3.100.000 km
2 
yüzölçümü ile bütün Rus-
ya Federasyonunun topraklarının beşte birini oluşturmaktadır. Fakat bu kadar geniş top-
raklar üzerinde bir milyonun altında bir nüfus yaşamaktadır. Bunlardan yaklaşık 450 bi-
nini Saha Türkleri oluşturur. Bu Yakutistan’da hayat şartlarının ne kadar çetin olduğunu 
göstermektedir. 
Tarihî kaynaklar bugünkü Sahaların 13-14. asırlarda güneyden bugünkü yurtlarına göç-
tüklerini belirtmektedir. Saha Türkleri çok zengin bir sözlü edebî geleneğe sahip idi. Bu ge-
lenek içinde Olonho olarak adlandırılan kahramanlık destanları en önemli yeri alıyordu. 
Ruslar 1632 tarihinde Yakutistan topraklarını işgal ettiler. O tarihten itibaren Hristi-
yanlaştırma çabaları başladı. Böhtlink, 1851 yılında Yakut Gramerini yazarken Rus Ki-
rilinden uyarlama bir alfabe kullandı. Daha sonra Eduard Pekarskiy ve Wilhelm Radloff 
bu alfabeyi kullanmaya devam ettiler. Semen A. Novgorodov tarafından hazırlanan yeni 

Çağdaş Türk Edebiyatları-II
220
alfabe 1922 yılında kabul edildi. 1929 yılında Latin kökenli alfabeye geçen Sahalar, 1938 
yılında yeniden Kiril kökenli alfabeye döndüler. 
Çağdaş Saha Edebiyatının tasnifi şu şekilde yapılmaktadır:
“1. Saha edebiyatının kaynakları: Folklor
2. Saha yazılı edebiyatının doğuşu
3. 20’li yıllarda Saha Sovyet edebiyatı
4. 30’lu yıllarda Saha Sovyet edebiyatı
5. II. Dünya Savaşı sırasında Saha edebiyatı
6. Savaştan sonraki on yılda Saha edebiyatı
7. Çağdaş dönemde Saha edebiyatı (Kazımoğlu, 1997: 27)”.
“Bazı  araştırıcılara  göre  Sahaların  ilk  yazılı  eseri  Afanasya  Yakovleviç  Uvaroskay 
(1800-1862) tarafından 1848 yılında kaleme alınan Ahtıılar (Hatıralar) isimli eserdir. Fa-
kat Sahalar ilk klasik yazarları olarak Alaksey E. Kulakovskiy (1877-1926), Anempodist İ. 
Sofranov (1886-1935), Nikolay D. Neustroev (1894-1926)’i edebiyat tarihi ve antolojileri-
ne almışlardır ve Kulakovskiy’in 1900 yılında kaleme aldığı Bayanay Algıha (Bayanay’ın 
Duası) adlı şiirini ilk edebî eser sayarlar (Kirişçioğlu, 1998: 502).”
Ploton A. Oyunskiy, çağdaş Saha Edebiyatının kurucusu sayılır. Oyunskiy, Bolşevik 
devriminin sıkı bir destekleyicisi olmuş, edebiyatın her türünde eserler vermiştir. Haya-
tı boyunca rejime hizmet eden Oyunskiy 1938 yılında tutuklanır ve 1939 yılında cezae-
vinde ölür. 
II. Dünya Savaşı yıllarında Saha şair ve yazarlarından bazıları doğrudan savaşa katıl-
mış, bazıları cephe gerisinden destek vermiştir. Tabii olarak savaş sonrasında edebî eserle-
re kahramanlık, emperyalistlerle mücadele temalara yansımıştır. 
1957 yılında Moskova’da Yakut kültürü ve edebiyatı hakkında toplantı yapılır. 1960-
1970’li yıllarda Saha Edebiyatında üçüncü kuşak eserlerini verir. Bu dönemde nesir yük-
seliş halindedir. N. Yakutskiy Toprak, S. Danilov Hala Kalp Çarpıyor, P. İvanov Mutluluk 
Senin Elinde adlı romanları yazarlar. 
Sovyetler Birliği’nin yıkılışından sonra eserlerde Saha kültürüne daha çok yönelme 
görülmektedir.
Kuzeydoğu Türk lehçeleri yazılı edebiyatlarının ortaya çıkış sebepleri nelerdir? Açıklayınız. 
4

8. Ünite - Diğer Çağdaş Türk Edebiyatları
221
Özet
I-  Başkurt  Edebiyatı:  Başkurt  yazılı  edebiyatı,  XIX.  yüz-
yıl sonlarına kadar İdil-Ural bölgesindeki Kıpçak-Türkistan 
edebî gelenekleri çerçevesinde Tatar-Başkurt, kısmen de batı 
bölgelerinde  yaşayan  Kazakların  edebiyatıyla  birlikte  ortak 
bir kültürel devrenin içindedir.
XIX: yüzyılın ortalarından itibaren, bölgede “Türkî til” ola-
rak  adlandırılan  Tatar,  Başkurt  ağızlarıyla  Osmanlıca  ve 
Çağatayca’nın  bir  karışımı  olarak  ortaya  çıkan  “kitap  dili” 
kullanılır.  Modern  edebiyata  Tatarlar  öncülük  etse  de  Baş-
kurtlardan bazı temsilciler de bu edebiyata katkıda bulunur. 
1920’li yıllara kadar bu ortak edebiyat (Tatar-Başkurt edebi-
yatı) devam eder. Ebilmeniħ Kargalı, M. Akmolla, Ş. Zeki, 
Geli [Ali] Sokoroy [Tatarlar arasında Gali Çokriy], [Rızaed-
din Fahreddin gibi şahsiyetler, etnik mensubiyetlerine bakıl-
maksızın her iki Türk boyunu da temsil ederler.
XIX. yüzyılda en önemli temsilciler arasında E. Kargalı, Hüs-
niyar, Ş. Zeki, Geli [Ali] Sokoroy, M. Akmolla, Möhemmed-
selim Ömütbayev sayılabilir.
Başkurt  ağızlarına  dayanan  yazılı  edebiyat,  1920’li  yıllardan 
sonra Sovyet döneminde gelişmeye ve Tatar edebiyatından ta-
mamıyla ayrılmaya başlar. Yine de Mecit Gafuri, Şeyhzade Ba-
biç gibi ortak şahsiyetler bu dönemde de vardır. Bu dönemde 
Seygi Kudaş, Nazar Nejmi, Mostay Kerim özellikle öne çıkar. 
II-  Karaçay-Malkar  Edebiyatı:  Karaçay-Malkar  Türkleri 
Rusya Federasyonunda Karaçay-Çerkes ve Kabardin-Balkar 
adlı  iki  farklı  özerk  cumhuriyette  yaşamaktadırlar.  Zengin 
folklor ve halk edebiyatı ile bilinirler.
XIX. yüzyılın ikinci yarısında Kâzım Meçi ile yazılı edebiyat 
başlar. Sovyet dönemine kadar yetişen edebî şahsiyetler ara-
sında İslam Kırımşavhal, İsmail Akbay, Safar-Aliy Orusbiy, 
Misost Abay sayılabilir. Bu dönemde matbaalar kurulur, ya-
zılı edebiyat bir hayli gelişir, gazete dergiler yayımlanır. Said 
Otar, Said Şahmırza, Bert Gurtu, İssa Karaköt, Kerim Otar 
gibi şairler, yazarlar ve bu dönemin en büyük şairi olarak ka-
bul edilen Kaysın Kulıy yetişir. 
İlk tiyatro eserlerini Şaharbiy Ebze yazdı, Ramazan Gela onu iz-
ledi. İlk hikâyeler ise Bert Gurtu’nun kaleminden çıktı, Ahmadi-
ya Ullubaş da aynı yola devam etti. İlk roman olan üç ciltlik Kara 
Kübür’ü Hasan Appa 1930’lu yıllarda yazdı. Siyasî sebeplerle bu 
eser tam olarak yayımlanamadı ve yazarı idam edildi. 
1943-1944’te  diğer  Türk  Müslüman  halkları  gibi  Karaçay-
Malkarlar da Kazakistan’a, Orta Asya’ya sürüldü. II. Dünya Sa-
vaşı ve sürgün Karaçay-Malkarların kültüründe derin izler bı-
raktı ve onların gelişmeye başlayan edebiyatlarına büyük darbe 
vurdu. 1957’de affedilerek geri döndüler. 1960-1970’li yıllarda 
Stalin dönemine göre daha yumuşak ama yine de baskısı de-
vam eden ideolojik ortamda edebiyatlarını geliştirmeye devam 
ettiler.  1980’li  yıllarda  Sovyetler  Birliği’ndeki  siyasî  ortamın 
gevşemesiyle birlikte tarihî konuları, milli âdet ve gelenekleri 
işleyen eserler yazılmaya, edebiyat serbest bir ortamda ilerle-
meye başladı. 1990’lı yıllarda Çarlık döneminde Türkiye’ye göç 
eden Karaçay-Malkarlarla ilişkiler kuruldu. Millî meseleleri iş-
lemekte Abdullah Begiy ve Bilal Laypan öne çıktılar.
III- Çuvaş Edebiyatı: Çuvaşlar, İdil (Volga) boylarında yaşayan 
ve eski Bulgar Türklerinin devamı olan, bir kısmı halen eski Çu-
vaş inançlarını devam ettiren Hristiyan bir Türk halkıdır. XIX. 
yüzyıldan itibaren bazı Rus âlimleri Çuvaş dili ve folklorunu in-
celemiş, bazı metinleri de yayımlamışlardır. XVIII. yüzyılın son-
larından  itibaren  Hristiyanlaştırma  hareketlerinin  bir  sonucu 
olarak Çuvaş yazı dili oluşmaya başlar. İlk edebî metin örmekleri 
XIX. yüzyılın ortalarından itibaren görülür; M. İ. Federov ve İ. 
N. Yurkin ilk Çuvaş yazarları olarak ortaya çıkarlar. 
Simbir  Çuvaş  Öğretmen  Okulu’ndan  yetişen  gençler  XX. 
yüzyılın başlarından itibaren Konstantin İvanov gibi yazar-
ların da içinde bulunduğu bir edebî ekol oluşturur, Rus ede-
biyatından da çeviriler yaparak Çuvaş edebiyatını çok yönlü 
geliştirmeye  başlarlar.  K.  İvanov’un  yazdığı  Narspi  manzu-
mesi bu edebiyatın ilk büyük eserleri arasında yer alır. 
1905’te çıkmaya başlayan Hıpar  adlı Çuvaş gazetesi, birçok 
şair ve yazarın eserlerini yayımlayarak, edebiyatçı bir kuşa-
ğın yetişmesinde önemli rol oynar. Bu gazete bazı dönemler-
de kapatılsa da günümüze kadar yayınını sürdürür 
1917  ihtilalinden  sonra  gazete  ve  dergiler  yayımlanır,  Çu-
vaş edebiyatı gelişir, tiyatro faaliyetleri başlar ve G. Talmirza, 
M. F. Akimov-Aruy, G. Talmirza, İ. Maksimov-Koşkinskiy, P. 
Osipov, S. Humma gibi oyun yazarları yetişir.
Modern  şiirin  temelini  M.  Şespil  atar,  Huzangay,  V.  Mitta 
gibi şairler yetişir. 1950-1960’lı yıllarda F. Uyar’ın Tanata, M. 
İlbek’in Hura Şıkır, S. Aslan’ın Ahrat adlı Çuvaşların tarihîni 
ele alan romanlar yazılır.
Sovyet rejiminin yıkılışından sonraki özgürlük ortamı, ede-
biyatta da yenileşmeye sebep olmuş fakat, süreli yayınlar ve 
edebî eserlerin basılmasında, tiyatro alanında ekonomik zor-
luklar da ortaya çıkmıştır.
IV- Kuzeydoğu Türk Lehçeleri Edebiyatları (Sibirya Türk 
Edebiyatları): 
Günümüzde Sibirya’nın Kuzeyinde ve Güneyinde, Rusya Fe-
derasyonu içerisinde halkı Türk soylu olan dört cumhuriyet 
bulunmaktadır. Bunlardan Saha (Yakut) Cumhuriyeti Kuzey 
ve orta Sibirya’da, Tuva, Altay ve Hakas Cumhuriyetleri de 
Güney Sibirya’dadır.
Bu bölgelerde arazi geniş, nüfus yoğunluğu ise düşüktür. İn-
sanlar tabiatla baş başadır. Bu durumu sözlü edebiyatı etkile-
miş, zengin bir sözlü geleneğin oluşmasını sağlamıştır.

Çağdaş Türk Edebiyatları-II
222
XIX. yüzyıldan itibaren Rus araştırmacılar bu bölgelerde folk-
lor ve sözlü edebiyat ürünlerini ve dil malzemesini derleyerek 
yayımlamışlardır. Bunlar arasında mükemmel bir Yakut Dili 
Sözlüğü hazırlayan E. Pekarski’nin çalışmaları önde gelir. Ha-
kas ve Tuva folkloruyla ilgili malzemeler daha çok M. A. Kast-
ren, N. F. Katanof ve W. Radloff tarafından derlenmiştir.
1917 Ekim Devrimi’nden önce bölgedeki Türk halkları ka-
vim adlarıyla biliniyorlardı. Sovyet döneminde Ruslar, bura-
daki halkları Tuva, Altay, Hakas ve Saha (Yakut) olmak üzere 
dört büyük gurupta toplayarak onlara “ulus” kimliği kazan-
dırdılar. Bu halklar arasındaki yazılı modern edebiyat 1930’lu 
yıllardan sonra ortaya çıkmaya başladı. 
1- Modern Tuva Edebiyatı: 1930-1940’lı yıllar bu edebiyatın 
başlangıç devresi olarak bilinir ve ilk edebî eserler gazeteler-
de yayımlanır. 1944 yılına kadar yarı bağımsız olan Tuva’da, 
otuzlu yılların başından itibaren Sovyetler yanlısı kişiler ik-
tidara gelmiş ve edebî eserlerde yoğun olarak sosyalizmin er-
demleri, halkların kardeşliği, halkın gelecekteki mutlu hayatı 
temaları işlenmiştir. 
1946’dan beri yayımlanan edebiyat dergisi Ulug-Hem (Yeni-
sey)  yayın  hayatını  günümüzde  de  sürdürmektedir.  Tuvalı 
şair ve yazarların edebî eserleri ilk olarak çoğunlukla bu der-
gide yayımlanmaktadır.
1945-1970 yılları Tuva edebiyatının ikinci devresi sayılabilir. 
Bu dönemde nesir türünde kısa ve uzun hikâye türlerinin ge-
liştiği görülür. 1970-1990’lı yıllar Tuva edebiyatının üçüncü 
devresidir. Bu dönemde birçok çeviri yapılmış roman türün-
de eserler çoğalmıştır. Kızıl Enik Kudajı, Uygu Çok Ulug-Hem 
(Uykusuz Yenisey), V. Seren-ool Inakşıl (Aşk), Stefan Sarıg-
ool, Angır Ooldun Toojuzu (Angıroğul’un Hikâyesi) adlı ro-
manları yayımlarlar. 
Sovyetler  Birliği’nin  çöküşünden  sonra,  her  alanda  olduğu 
gibi, edebiyat alanında da öze dönüş hareketleri görülür. Suç-
suz yere idama mahkûm olanların hayatlarıyla ilgili ayrıntılar 
hafızalarda canlanarak tarihin tozlu sayfalarından gün yüzü-
ne çıkar. Edebî eserlerde gelenekler, inançlar yoğun olarak iş-
lenmeye başlanır. Budizm ve Kamlık inancıyla ilgili öğretiler 
eserler aracılığıyla yeniden canlandırılmaya çalışılır.
2- Modern Hakas Edebiyatı: Hakas Cumhuriyetinde yaşa-
yanlara Hakas adının verilmesi Bolşevik ihtilalinden sonra-
dır. Günümüzde Hakaslar kendilerini “Tadar” olarak adlan-
dırır.  Adları  ne  olursa  olsun  günümüz  Hakas  Türkleri  eski 
Yenisey Kırgızlarının torunlarıdır. Kırgızlar gibi Hakaslar da 
çok zengin sözlü bir edebiyata sahiptir. Alıptıh Nımah ola-
rak adlandırılan kahramanlık destanları Haycı denen destan 
anlatıcıları tarafından geceler boyu söylenip, anlatılırdı. Gü-
nümüzde sözlü anlatma geleneği tamamıyla kaybolduğu gibi 
Hakas Türkçesi de yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. 
Çağdaş Hakas edebiyatı 1920’li yılların sonunda alfabe yapı-
mından sonra başlamıştır. Hakasya’da 1927 yılından itibaren 
Hızıl Aal (Kızıl Köy) adlı gazete çıkar. Edebî eserler öncelikle 
bu gazetede neşredilir.
Hakasların  ilk  çağdaş  yazarı  Aleksandr  M.  Topanov’un 
1928’de basılan Ir Piçi (Türkü Kitabı) ile Hattar Utii (Kadın-
lar Zaferi) adlı eserleri, modern edebiyatın önemli ilk kaza-
nımları arasındadır. Tapanov aynı zamanda 1931 yılında Çu-
vaş milli tiyatrosunun kurar, oyunlar yazar.
Hakas edebiyatının ilk romanı İ. Domajakov’un Irahhı Aa-
alda (Uzaktaki Köyde) 1960’ta basılır. Oyun yazarı Mihail E. 
Kilçiçekov, şair İ. G. Kotyuşev en tanınmış Hakas yazar ve şa-
irleridir. 1990’lı yıllardan itibaren Hakas edebî ürünlerinde 
öze dönüş, unutulan kültürel değerlerin diriltilmesi temala-
rı sıklıkla işlenmektedir. Fakat son yıllarda maddi yetersizlik 
nedeniyle edebî eserler basılamamaktadır. 
3- Modern Altay Edebiyatı: 
Altay Türkçesinin ilk yazı dili, bölgeye gelen misyonerler ta-
rafından Teleüt ağzı esas alınarak oluşturulmuştur.
Modern  Altay  Edebiyatının  en  önemli  temsilcileri  M.  V. 
Mundus-Edokov, Pavel Küçiyak, ve Pavel A. Çagat-Stroev’dir. 
Mundus-Edokov,  ders  kitapları,  oyunlar  yazar,  tercümeler 
yapar. P. Küçiyak, edebî türlerin hemen hepsinde eserler ve-
rir.  P.  A.  Çagat-Stroev  Oygor  Baatır  adlı  Lenin  hakkındaki 
manzumesiyle tanınmıştır. 
1922  yılından  itibaren  yayımlanan  Altaydın  Çolmonu  (Al-
tayın Çolpanı) gazetesiyle El Altay adlı dergi, hem edebiyat 
hem de folklor yazılarına yer verir.
4- Modern Saha (Yakut) Edebiyatı: Saha Cumhuriyeti bü-
tün Rusya Federasyonunun topraklarının beşte birini oluş-
turmaktadır. Fakat bu kadar geniş topraklar üzerinde yaşa-
yan bir milyonun altındaki nüfusun yaklaşık 450 binini Saha 
Türkleri oluşturur.
Çok zengin sözlü edebî geleneği olan Sahaların Olonho olarak 
adlandırılan kahramanlık destanları meşhurdur. Yazılı edebi-
yat XIX. yüzyıl sonlarında Kiril alfabesi kullanılarak başlar.
Bazı  araştırıcılar  bu  edebiyatın  ilk  yazılı  eseri  olarak  A.  Y. 
Uvaroskay’ın 1848’de yazdığı Ahtıılar (Hatıralar)’ı gösterseler 
de Sahalar, ilk klasik yazarları olarak Alaksey E. Kulakovskiy, 
Anempodist İ. Sofranov, Nikolay D. Neustroev’i edebiyat ta-
rihi ve antolojilerine almışlar ve Kulakovskiy’in 1900 yılında 
kaleme aldığı Bayanay Algıha (Bayanay’ın Duası) adlı şiirini 
de ilk edebî eser olarak kabul etmişlerdir. 
Ploton A. Oyunskiy, çağdaş Saha Edebiyatının kurucusu sayılır. 
1960-1970’li yıllarda Saha Edebiyatında üçüncü kuşak eser-
lerini verir. Bu dönemde nesir yükseliş halindedir. N. Yakuts-
kiy Toprak, S. Danilov Hala Kalp Çarpıyor, P. İvanov Mutlu-
luk Senin Elinde adlı romanları yazarlar. 
Sovyetler Birliği’nin yıkılışından sonra edebî eserlerde Saha 
kültürüne daha çok yönelme görülmektedir.

8. Ünite - Diğer Çağdaş Türk Edebiyatları
223
Kendimizi Sınayalım
1.
  Başkurt edebiyatının XIX. yüzyıl öncesine ait edebî eserleri, dö-
nemin hangi Türk edebiyatı geleneğine bağlıdır ve onun içindedir?
a.  Çağatay
b.  Oğuz
c.  Kıpçak
d.  Karluk
e.  Bulgar
2.
  Ğeli Sokoroy’un “usul-i cedid” anlayışla medreselerdeki 
skolastik  zihniyeti  eleştirdiği  eserinin  adı  aşağıdakilerden 
hangisidir? 
a.  Fusul-i erbaga
b.  Sabakka Töşkenémde
c.  Medh-i Kazan
d.  Şem ez-ziya
e.  Dörré Ğeli
3.
  “Ona göre, Avrupa’daki bilim faaliyetlerini Müslümanlar ara-
sında yaymak gereklidir. Bunun en kolay ve mantıklı yolu, çocukla-
ra kendi anadillerinde bu eğitimi vermek oldugunu söylemektetdir. 
Avrupa’nın pek çok bilimde Doğu kaynaklarına başvurup bunları 
tercüme ettiği gibi, Avrupa’daki bilimsel eserlerin de Doğu dilleri-
ne tercüme edilmesi gerektiğini söylemektedir. Onun görüşleri ile 
Gaspıralı İsmail Bey’in görüşleri arasındaki paralellik vardır.”
Yukarıda sözü edilen Başkurt aydın ve yazarı aşağıdakilerden 
hangisidir?
a.  Möhemmetselim Ömötbayev
b.  Ğeli Sokoroy
c.  M. Ak Mulula
d.  Ş. Zeki
e.  Hüsniyar
4.
  Nazar Nejmi’nin, en çok eser verdiği  edebî tür aşağıdaki-
lerden hangisidir?
a.  Roman
b.  Hikâye
c.  Piyes
d.  Şiir
e.  Deneme
5.
  Aşağıdakilerden hangisi, yazılı Karaçay-Malkar edebiya-
tının temelini atan yazarlardan biri değildir?
a.  İsmail Akbay
b.  İslam Kırımşavhal
c.  Kazım Meçi
d.  Kaysın Kuliy
e.  Umar Aliy
6.
  Karaçay-Malkar edebiyatında ilk tiyatro eserlerini aşağı-
daki yazarlardan hangisi yazmıştır? 
a.  Bert Gurtu
b.  Kaysın Kuliy
c.  Kerim Otar
d.  İssa Karaköt
e.  Şaharbiy Ezbe
7.
  1990’lı yıllardan sonra Karaçay-Malkar edebiyatında Sovyet 
dönemi baskılarını anlatan eserleriyle tanınan iki yazar aşağıda-
kilerden hangisinde birlikte ve doğru olarak verilmiştir? 
a.  Abdullah Begiy-Bilal Laypan
b.  Bert Gurtu-Asker Dodu
c.  Azamat Süyünç-İsmail Tohçuk
d.  Alim Töppe-Zeytun Tolgur
e.  Bilal Laypan-Alimbek Bayramkul
8.
  Çuvaş edebiyatının ilk iki büyük temsilcisi, aşağıdakile-
rin hangisinde birlikte ve doğru olarak verilmiştir?
a.  T. S. Semenov-N. İ. Polorussov
b.  M. İ. Federov- İ. N. Yurkin
c.   N. Kuzmin- N. F. Akimov
d.  Y. Turhan- T. Krillov
e.  İ. N. Yurkin- N. Kuzmin
9.
  Günümüz  Sibirya  Türk  Edebiyatları  ile  ilgili  aşağıdaki 
ifadelerden hangisi yanlıştır?
a.  Alfabe çalışmaları 1920’li yıllarda yapılmıştır. 
b.  Günümüzde sözlü halk edebiyatı geleneği yaygın şe-
kilde devam etmektedir. 
c.  Sovyetlerin çöküşünden sonra edebî eserlerde millî 
kültüre daha çok yer verilir. 
d.  II. Dünya Savaşı’ndan bütün Sibirya Türk toplulukla-
rı etkilenmiştir. 
e.  Günümüz şair ve yazarları daha özgür olarak eserle-
rini yazabilmektedirler. 
10.
 Sovyetler Birliği’nin yıkılışından sonra Tuva Edebiyatın-
da öne çıkan tema aşağıdakilerden hangisidir?
a.  Tuva inanç ve gelenekleri 
b.  Çağdaş Tuva hayatı 
c.  II. Dünya savaşı yılları 
d.  Sovyetler zamanında yapılan devrimler 
e.  Gelecek endişesi

Çağdaş Türk Edebiyatları-II
224
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı
1. c 
Yanıtınız  yanlış  ise  “Başkurt  Edebiyatı”  bölümünü 
yeniden okuyunuz.
2. b 
Yanıtınız  yanlış  ise  “Başkurt  Edebiyatı”  bölümünü 
yeniden okuyunuz.
3. a  
Yanıtınız  yanlış  ise  “Başkurt  Edebiyatı”  bölümünü 
yeniden okuyunuz.
4. c  
Yanıtınız  yanlış  ise  “Başkurt  Edebiyatı”  bölümünü 
yeniden okuyunuz.
5. d   Yanıtınız yanlış ise “Karaçay-Malkar Edebiyatı” bö-
lümünü yeniden okuyunuz.
6. e  
Yanıtınız yanlış ise “Karaçay-Malkar Edebiyatı” bö-
lümünü yeniden okuyunuz.
7. a 
Yanıtınız yanlış ise “Karaçay-Malkar Edebiyatı” bö-
lümünü yeniden okuyunuz.
8. b  
Yanıtınız yanlış ise “Çuvaş Edebiyatı” bölümünü ye-
niden okuyunuz.
9. b  
Yanıtınız yanlış ise “Kuzeydoğu Türk lehçeleri Ede-
biyatları” bölümünü yeniden okuyunuz
10. a   Yanıtınız yanlış ise “Tuva edebiyatı” bölümünü yeni-
den okuyunuz
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
Sıra Sizde 1 
İlgili ünitede 1920’li yıllara kadar Başkurt edebiyatının Kıp-
çak, Türkistan edebiyatları çerçevesinde devam ettiği açık-
lanmaktadır. Türkistan’ın etkisiyle “Türkî til” denilen yazı 
dilinin  Çağatay  Türkçesine  yaklaştığı,  Türkistan’daki  tari-
katlerin İdil-Ural bölgesinde de etkili oldukları ve tasavvuf 
edebiyatının Tatar, Başkurt edebiyatlarını hatta Kırım Ta-
tarlarını ve batıda yaşayan Kazakları da içine alacak dere-
cede geniş bir sahada etkili olduğu göz önünde tutulmalı-
dır. Bu konuda Z. V. Togan’ın Bugünkü Türkili (Türkistan) 
ve yakın tarihi (İstanbul, 1942-47) adlı eserinde yeterli bilgi 
bulabilirsiniz. Sovyet döneminde Tatar, Başkurt edebiyatla-
rı birbirinden farklılaşmıştır. Daha önceleri ortak biri- ede-
biyata sahip idiler.
Sıra Sizde 2
 
Başkurt’ça  Sovyet  döneminde  “Tatarca”dan  (daha  doğrusu 
XIX. yüzyılda İdil-Ural bölgesinin ortak yazı dili olan “Türkî 
til”den  Sovyet  döneminde  uzaklaşır.  Çünkü  Sovyet  siyaseti 
her  Türk  kavminin  ayrı  bir  “millet”  hâline  gelmesini  plan-
lamıştı. Sovyet döneminde yazı dili Başkurt ağızları üzerine 
oluşturulur, özellikle de imla anlayışı ve alfabe farklılaştırılır.