Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (carjis)
Download 340.5 Kb. Pdf ko'rish
|
ijodiy-tanqidiy-fikrlashning-xorijiy-tillarni-o-rganishga-ta-siri
- Bu sahifa navigatsiya:
- Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS) ISSN (online): 2181-2454
- E-mail: carjisor@carjis.org 192
|
MUHOKA VA NATIJALAR
Tanqidiy fikrlashni rivojlantiruvchi metodlar “Demokratik ta’lim uchun” konsorsiumi tomonidan amalga oshiriladigan “Tanqidiy fikrlash uchun o’qish va yozish” loyihasi asosida ishlab chiqilgan. Ushbu loyiha asosida juda ko’p izlanishlar olib borildi va buning natijasida endilikda Amerika Qo’shma Shtatlarida Critical thinking – tanqidiy fikrlashning darajasi ikkinchi o’ringa ko’tarildi. Ma’lumotlar shuni ko’rsatadi-ki, tanqidiy va ijodiy fikrlash turli xil sohalarga joriy etilmoqda. Jumladan, Turizm yo’nalishi boyicha ham tanqidiy-ijodiy fikrlovchi kadrlarni tarbiyalash maqsadida I.S.Tuxliyev va B.SH.Safarovlarga tegishli “Turizm asoslari” o’quv qo’llanmasiga tanqidiy fikrlash va tahlil qilishga oid bobning joylashtirilgani ushbu fikrlarimizga yaqqol dalil bo’la oladi. Xorijiy tillarda yozilgan shaxsiy va ma’lum bir mavzuga tegishli bo’lgan fikrlarni o’rganilayotgan tilda tafakkur etish dastlab murakkabroq bo’lganligi sababli ham uni yozish metodidan foydalanib ifoda etish barchaga qulay bo’ladi.Bu borada ko’pgina psixolog va filosof olimlarning o’z Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS) ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-187-194 E-mail: carjisor@carjis.org 192 qarashlari mavjud bo’lib. bir nechta jiddiy izlanish ishlari olib borilgan. Chet tillarida tanqidiy fikrlashni rivojlantirish uchun bir nechta metodlar mavjud bo’lib, ulardan eng samaralisi boshqotirma va interaktiv o’yinlardan foydalanishdir. Ulardan eng mashhuri klaster usuli bo’lib, unda berilgan yagona masalaning har tomonama aloqador jihatlari ko’rib chiqiladi. Olingan ma’lumotlarni tizimlashtirishda va hodisalar o’rtasidagi aloqani o’rnatishda ushbu texnikadan foydalanish o’rinlidir.Yoki bo’lmasa o’sha biz yoshlikdanoq bilgan “Baliq suyagi” usulida o’quvchi mavjud muammoni baliqning boshiga qiyos qilib, har bir qarama- qarshi tarafdagi suyaklarga “vaziyat va yechim” tarzda baho berib keta oladi, hamda bu vaziyatdan chiqilganlik baliqning dum suzgichlari hisobida ko’riladi.Tanqidiy fikrlashni rivojlantirishning eng samarali usuli bu “6 ta shlyapa” bo’lib, unda ranglar jarayonlarga qiyoslanadi va har bir rangdagi jarayonga va xususiyatga xos tarzda vaziyat beriladi. Vaziyatni turli ko’rinishda, ham salbiy, ham ijobiy tomonlama yaqqol ko’rishning yana bir yo’li aynan shu usulda ko’rinadi. Har doim manbaani tekshirishni olimlar tavsiya etishadi. Hatto-ki, hozirda o’qiyotgan maqolangizdagi manbaalarni ham tekshirib ko’rishingiz sizni bekorchiligingizni emas, balkim , o’z fikringizga ega ekanligingizni va tanqidiy- ijodiy fikrlash qobilyatingiz mavjud ekanligini bildiradi. Tahlilar shuni ko’rsatdi-ki, tanqidiy fikrlashdan foydalanish uchun inson quyidagi 7 xususiyatni o’zlashtirishi kerak boladi: 1) Aks ettirmoqchi bo’lgan jarayonlarni aniqlash uchun vazyatdan xabardor bo’lish, 2)Ma’lumotlarni tartibga solish, 3)Vaziyatlarni anglay olish uchun yetarlicha ma’lumot to’plash, 4)To’plangan ma’lumotlarni yashirin ma’nosigacha tushuna olish, 5)Haqiqiy va haqiqiy bo’lmagan ma’lumotlarni ajratib olish, 6)Ma’lumotlar o’rtasidagi munosabatlarni tartibli va izchil izohli holda topish, 7)Vaqt o’tishi bilan olingan tajriba va ma’lumotlar asosida o’z fikrlarini o’zgartira olish. Olib borilgan izlanishlar davomida ma’lum bo’ldi-ki tanqidiy fikrlashni rivojlantirish ustida bosh qotirgan o’quvchi va talabalar o’rtasida o’tkazilgan kuzatuv natijasida ixtiyoriy tanlab olingan guruhdagi jami 30 nafar o’quvchilardan faqatgina 6-8 nafari xorijiy tillarda muloqot qila oladi. Nima uchun qolgan o’quvchilar buni uddasidan chiqa olmaydi? Grammatik jihatdan bilimlar deyarli bir xil bo’lsada gapirishda turli xil muammolar mavjud: xotira – eslab qolish masalasi, mavzuni tushunmaslik, vaziyatlarni yetarlicha baholay olmaslik va boshqalar. Bu muammolarning asosida esa ong va ong osti tizmlari bilan muntazam ravishda ishlanmaganlik, tafakkur qilish va fikrlay olish qobilyatiga e’tibor qaratilmaganligi turibdi. Aksincha, doimiy tarzda juda uzoq vaqtdan buyon o’z ustida va o’z fikrlari tahlili ustida ishlab, turli xil mavzudagi asarlarni tahlil qilgan o’quvchilarda esa |
