Чарм буюмлари функцияси. Чарм буюмларининг костюмдаги роли

ЧАРМ БУЮМЛАРИ ФУНКЦИЯСИ.

1. Чарм буюмларининг костюмдаги роли.
Жамиятнинг социал буюртмаси ва эстетик дид, миллий айниқса георафик, иқлимий шароит костюм функцияда акс эттирилади.
Костюмнинг шакли ва функцияси унинг қисмларидек бир-бирига ўзаро шартли равишда бўлади. Костюм функциясида акс эттирилади. Костюм шакли ва функцияси унинг қисмларидек бир- бирига ўзаро шартли равишда бўлади. Костюм функционал тузилиши татқиқот қилинганда, унинг функцияси, қандай мақсадда ишлатилиши, унинг шакли, мато, безак характери, элементларнинг ўзаро боғлиқлиги хулоса қилинди. Костюмнинг фойдали жиҳатлари томонидан нарса сифатида қабул қилинади. Регионал, жамоавий, , эстетик ҳаттоки маросимбоп кўриниши билан костюм кўпроқ рамз сифатида қабул қилинади.
Костюм бизнинг мақсадимизни, ҳаракатимизни, интилишимизни кўрсатиб беради. Ҳар қандай санъат асари ва костюм функционал хулосаси зарурдир.
Костюмни ўзгартириш, барча маиший тузилиши ва эскисини эмас, костюмнинг янги функцияларини барпо қилинишидир.
Буюмнинг қуйидаги турли функциялари; (фойдали) амалий, эстетик, ёш жиҳатдан, социал- жинсли (турмушга чиқган ва турмушга чиқмаган аёллар), маънан, регианал, диний, маросимбоплари мавжуд. Шарқ костюмида асосий функцияси кўпроқ диний костюмлар ҳисобланади, европа костюмида –социал ва эстетик, ишчи кийим эса ҳимояланган ёки фойдалисидир.
Болалар кийимида ва пойафзалида асосан ёш жиҳатдан, фойдалали ва эстетик функцияси мавжуддир. Улар шакли ўзгармасада, буюм фуекцияси ўзгариши ва аралашиши мумкин.
Байрамона костюмнинг функцияси интенсивлиги ва мазмуни кундалик кийим ёки пойафзаллардан фарқланиб туради.



Рис. 1 Ўрта аср пояфзаллари

Костюм функционал структураси асосий тизимини намойиш қилади., костюмдаги йўқолиб бораётган ёки функциянинг биргина интенсив ўзгариши ёки янги функция киритилиши , умумий структуранинг ўзгаришини келтириб чиқаради. Бу ўзгаришлар турли хил бўлиши мумкин; ёки сусайган функцияларнинг биргинаси бўлса, қолган барча функциялар ҳам сусаяди. Мисол қилиб, ўтиш давридаги барокко стилдан рококо стилига ўтиши учун хизмат қилинади.

2. Пойафзал.
Замонавий пойафзал, ҳалқ пойафзали ва қадимий пойафзалнинг айрим функцияси кўп маъноли бўлиб, унда башанчлик ва фойдалилиги унчалик кўзга ташланмайди. Айниқса бугунги кунда кийиладиган пойафзалда намоён бўлади. Замонавий инсонлар кундалик пойафзалдан, байрамона ва ишчан характерга эга бўлган пойафзалдан ҳам фойдаланилади. Замонавий пойафзал қуйидаги белгилар билан синфланади:
Кўриниши жиҳатидан (этиклар, яримэтиклар, этикчалар ва ярим этикчалар, ботинкалар, ярим ботинкалар, сандалилар, мокасинларо, туфлилар ва ҳ.к.лар). қўлланишига кўра (баҳорги-кузги, ёзги, қишки мавсумий, уйда, байрамона ва тантана учун махсус, спорт учун, ортапедик ва профилактик, ҳарбийлар учун); жинси ва ёшига кўра (эркаклар, аёллар, ўғил болалар, қизлар, мактаб ўқувчилари учун, болалар учун, мактаб ёшигача бўлган болалар учун, пинеткалар ва гусаринлар); материалларга кўра (юфталар устида, хром билан ошланган, чарм сунъий чармдан ва тўқимачилик материаларидан), устки қисм конструкция( голении консрукция бўйича, моделнинг мураккаблиги бўйича, оёқга жисплашиш кўриниши бўйича); таг қисм материалари бўйича (таг қисм чармдан, полууретан, резиналар ва ҳ.к) остки деталларни ёпишитириш усули бўйича (рантодопели, сандали, тикишли, елимли ва ҳ.к):
Пойафзалнинг асосий ассортиментни ишлаб чиқишда, модельерлар унинг қўлланиши жиҳтига кўпроқ эътибор қаратганлар. Замонавий поафзал ва чармгалантерия буюмлари икки функцияси ва яққол намоён бўлган;
1) фойдалилиги (кераклилик даражаси бўйича пойафзал қуйидаги тартибда ажратилади- махсус ишлаб чиқариш, кундалик);
2) эстетик, башанг пойафзаллар учун.
Аҳамиятлилик функцияси жуда камдан-кам учрайди. Турли даражаги ва турли хилдаги пойафзалларда умумий жамоавий функциялар кўринади.
3. ТАСМАЛАР.
Ер юзасида инсонларнинг қайсидир даврида, тасмалар, татуюровка билан бир хил ва бу ҳатто жуда иссиқ иқлимли давлатларда (Африка) инсонлар, умуман кийим киймагагани да ҳам психологик функциясини бажарган. Шундан сўнг тасма, инсонга бирор бир предметни олиб юриш учун, танадаги бирор бир предметни олиб юриш учун, танадаги бирор бир предметни олиб юриш учун, танадаги кийимни ушлаб туриш ва уни безаш учун зарур бўлиб қолган. Ўрта асрларда тасма, фазилат ва турмуш ўртоқлик садоқатли тимсоли, шу билан бирга ойна, калитлар, қўнғироқларни олиб юриш учун хизмат қилган.
Тасмалар айниқса шарқда урф бўлган, чунки кенг қилиб бичиб тикилган шарқ кўйлакларига тасмалаш талаб қилинган, мисол учун япон аёллари костюми.
Тасмалар конструкцияси бўйича боғланадиган ва илгакдан ўтказиб тақиладиган турларига бўлинади.
Газламали ёки трикотаждан тасмалар модага асосланиб, тугун қилиб ёки бант шаклида
(3.а расм), калта ёки узун учлар қолдирилган ҳолатда боғланади.
Замонавий тасмалар эса пряжкага (3.б-расм) ёки (3.в-расм)илгакга тақиб ўтказилади. Илгакли ўтказгичлар стерженли ўтказгичлар ва бир неча тешиклари билан, аскарча, ўқувчи, стерженсиз ўтказгичлар кўринишида бўлиши мумкин. Тасма, бир ҳажмга мўлжалланган бўлиб, айланадиган қулфли ўтказгичдан иборат бўлиш мумкин. (3.г- расм). Тасмалар , матолардан, чармдан, металли ячейкадан (3.д-расм) матодан тўқилган тасмалар (3.г- расм) чарм ва метал иплардан тўқилиши мумкин. Тасмалар тўқилиши турлари (4- расмда ) кўрсатилган .Ҳозир кунда оддий (5-расм) тасмалар билан бирга ( медицина) ва спортчилар учун тасмалар мавжуд.
4. ҚЎЛҚОПЛАР.
Қўлқоплар қадимий даврлардаёқ маълум бўлган.Улар ҳатто Миср қабрларидан ҳам топиб олинган. Қўлқоплар инсон қўлларини совуқдан ва ифлос бўлишда ҳимоя қилган ёки инсон юқори мавқени рамз сифатида ҳам намойиш қилиш учун хизмат қилган. Шимолда уларни қалин, мустаҳкам матолардан ( мўйнадан, сукнодан) тайёрлаганлар, вишовка , рангли сукно парчалари ёки мўйна бўлаклари билан безак ( 6-расм) берганлар. Қўлқоплар дастлаб, бармоқлар ажратилмаган қоп шаклида бўлган. Кейин ишлашга қулай бўлиши учун, бош бармоқ жойига қирқим бериб, тикилган. Кейинчалик эса, қўлқоплар ҳозирги кундаги кўринишга эга бўлган. Ўрта аср даврларида қўлқоплар рамз ҳамда белги функциясини бажарганлар қўлқоплар дуэлга чақариш вақтида ерга ечиб ташланган ва ҳ.к). Х1Х асрдан бошлаб, қўлқоплар костюм таркибига киритилган ундан ташқари эстетик, фойдали функциялар вазифани бажарган. Кейинчалик қўлқопларнинг янги кўринишлари; боксчилар ва мотоциклчилар учун ҳам тайёрланган.

5 СУМКАЛАР

Сумкаларга, биноларда инсонларнинг оғир юкларни бир жойдан иккинчи жойга кўчириш учун зарур бўлганлиги сабабли эҳтиёж сезилган. Дастлаб бу тери бўлакчаларнинг ёғоч бўлагига боғланган ёки замонавий сумкалардек тўқилган сумкалар. Халқона сумкалар ва бизни конструкциясининг мураккаблиги, безакларининг гўзаллаги билан ҳайратлантириб туради( 7. Расм). Cумкалар белда, бошда ва узун тасмалар билан елкаларида, қўлда ва араваларда юкланиб олиб борилган.
Товар- пул муомаласи ривожлангандан сўнг сумка- кармонлар пайдо бўлган, уни бўйинга осганлар, белга ёки қўлда боғлаб олиб юрганлар. Сумканинг ўлчами ва шакли кўпинча унинг функциясига ва уни тайёрлайдиган ҳайвон терисининг катталигига қараб аниқланади. Оғир предметларни ташиш учун қути шакли пулни сақлаш
Ҳаёт ва меҳнат шароити инсонларнинг мақсадли шаклини қидириб топишга ундайди. Инсониятнинг илк даврларидаёқ ўқлар учун қолган қуроллар учун футлярлар пайдо бўлган. Уларни тайёрлаш учун турли хил материаллардан кўпроқ чармдан тайёрланган. Қишлоқ жойларида сумкалар кенг қўлланилган (чўпонлар, деҳқонлар сумкаси), шунингдек шаҳарда (ҳунармандлар асбоб ускуналари учун, пул тарқатувчилар кармони). Сумкалар амалий санъат предметига таълуқли бўлиши мумкин. Сумка, жами костюмнинг ажралмас қисми ҳисобланган. Агар сумка белга тақилса, орнамент ёқи қўйиладиган декор сумка орнаментига ва безагига мос тушиши зарур. Агар сумка елкада кўтариб юрилса, мисол учун, Азарбайджон ёки Молдавия сумкалари, ёрқин орнаментли қалин матолардан тайёрланган, лекин костюм матосига уйғун бўлиши шарт.
Катта оғир сумкалар, орқага тақиш учун елка тасмалар – дасталар бириктирилгандан сўнг (8-расм) анча енгил бўлди; бундай сумкалар замонавий рюкзаклар шаклида келтирилди. Сумкалар қўзичоқ терисидан тайёрланган. Дастлабки кармон- қоп, ундан кейин сумка пайдо бўлган, кармон ва қайсидир даражада қоп ролини ўйнайди. (9-расм). Қоплар кейинчалик йўл сумкаларига айланган. (1-схема). Дастлаб сумкаларни фақат эркаклар олиб юрган. Биринчи аёллар кармонлари камбағалларга чой чаққа тарқатиш учун ёки савдо сотиқ қилиш учун фойдаланилган. Улар белга тақилган. Сумкалар тайёрланишида янги функциялари ва техник имкониятлар, уларнинг ассортиментини кенгайтириш учун имкон берган.
Замонавий сумкалар қуйидаги кўринишда ажратилади: 1) жинси (эркаклар ва аёллар)
2) қўлланилиши бўйича
3) ёши бўйича
4) мавсумий
5) конструкция бўйича