Cherchillning Fultondagi nutqi Chop etilgan19. 12. 2018MuallifZiyouz uz
Download 384.27 Kb. Pdf ko'rish
|
nutqlar
o‘rganganman. Bu – kechirimlilikdir, u menga ota-onamdan o‘tgan. Qalbim menga mudom hammani yaxshi ko‘r, hammaga yaxshilik sog‘in deya amr qiladi.
Qadrli aka-ukalar, opa-singillar, zulmatda yorug‘lik qadri ortgani kabi jim bo‘lishga majbur etilganimizda ovozimizning ahamiyatini yaxshi anglaymiz. Shunga o‘xshash, biz Pokistonning shimolida, Svat vodiysida bo‘lganimizda qurol-yarog‘lar uyumini ko‘rib kitob va qalamning naqadar ahamiyatli ekanini yanada teranroq his etdik. «Qalam qilichdan qudratlidir» deydi ulug‘lar. Haq gap. Ekstremistlar kitobu qalamdan qo‘rqadi. Ilmning qudrati ularni cho‘chitadi. Ular ayollardan qo‘rqadi. Ayol ovozining qudrati ularni vahimaga soladi. Ular yaqinda Kvettada o‘n to‘rt nafar begunoh talaba qonini to‘kkanining sababi shu. Aynan shuning uchun ular ayol muallimlarni o‘ldirmoqda, har kuni maktablarni portlatmoqda. Chunki ular biz intilayotgan hodisa yuz berishidan – jamiyatda jiddiy o‘zgarishlar amalga oshirilib tenglik qaror topishidan qo‘rqadi. Maktabimizdagi bir boladan jurnalist «Toliblar nima uchun bolalarning ilm olishiga qarshi?» deb so‘ragani yodimda. Bola unga kitobini ko‘rsatib, lo‘nda qilib: «Tolib bu kitobda nima yozilganini bilmaydi», – deb javob bergan edi.
Ular bolalarga maktabga borgani uchungina qurol o‘qtalar ekan, Ollohning amri bilan shunday qilayapman deb ko‘r-ko‘rona o‘ylaydi. Terrorchilar o‘z manfaatlari yo‘lida tinchlik dini bo‘lgan muqaddas islom dinini niqob qilib olgan. Pokiston tinchliksevar mamlakat. Pushtunlar o‘g‘il-qizlarining ma’rifatli insonlar bo‘lib voyaga yetishini orzu qiladi. Islom – tinchlik, insonparvarlik va birodarlik dini. Unda har bir muslim va muslimaga ilm olish farz qilib qo‘yilgan. O‘g‘ilmi-qizmi, farzandining ilm olishi uchun sharoit yaratish ota-onalarning burchidir. Ko‘p mamlakatlarda, ayniqsa, Pokiston va Afg‘onistonda terrorchilik, urush va nizolarlarning avj olgani bolalarning maktabga borishiga to‘siq bo‘lmoqda. Biz birodarkushlik urushlaridan juda charchadik. Ayniqsa, bema’ni ixtiloflardan ayollar va bolalar jabr chekmoqda.
Hindistonda begunoh va nimjon bolalar non topish uchun og‘ir yumushlarni bajarishga majbur bo‘layapti. Nigeriyada aksar maktablar vayron etilgan. Afg‘onistonda odamlar ekstremizm vahimasidan jon hovuchlab yashayotir. Ona suti og‘zidan ketmagan qizlar turmushga chiqishga majbur qilinayotir. Qashshoqlik, savodsizlik, adolatsizlik, irqchilik hamda eng muhim huquqlardan mahrumlik erkaklar ham, ayollar ham birday duch kelayotgan o‘ta og‘ir muammolardandir. Bugun men ayollar va qizlar huquqlariga ko‘proq to‘xtalmoqchiman. Chunki ular hammadan ko‘p jabr chekmoqda. Ayollar fidoyi erkaklardan ularning huquqlarini himoya qilishlarini so‘ragan vaqtlar ham bo‘ldi. Endi bu ishni o‘zimiz qilamiz. Men odamlarga ayollar huquqlarini himoya qilishdan to‘xtang demoqchi emasman, faqat ayollarning o‘zlariga e’tibor qaratmoqchiman, ular o‘zlari uchun o‘zlari kurashishga o‘rganishi kerak. Ha, qadrli aka-ukalar, opa-singillar, bu haqda baralla gapirish vaqti yetdi. Shu bois bugun biz barcha mamlakatlar rahbarlarini tinchlik va taraqqiyotni ta’minlash uchun o‘z strategik siyosatlarini o‘zgartirishga chaqiramiz. Barcha bitimlarda ayollar va bolalar huquqlari himoyasi ifodalanishi kerak. Birorta ham bitim ayollar huquqlariga zid bo‘lmasligi darkor.
Biz barcha davlatlarni dunyodagi har bir bola uchun bepul majburiy ta’limni kafolatlashga chaqiramiz. Barcha hukumatlarni terrorchilik va zo‘ravonlikka qarshi kurashishga, bolalarni shafqatsizlik va yovuzlikdan himoya qilishga da’vat etamiz. Mutaraqqiy mamlakatlardan rivojlanayotgan mamlakatlardagi qizlar uchun ta’lim olish imkoniyatini kengaytirishga ko‘maklashishni so‘raymiz. Biz
dunyodagi barcha jamiyatlarni bag‘rikenglikka, tabaqasi, maslagi, dini, mazhabi, rangiga qarab odam ajratmaslikka, ayollar uchun erkinlik va tenglikni kafolatlashga chaqiramiz. Shundagina ular komillikka erishishi mumkin bo‘ladi. Ayollarning yarmi asosiy huquqlaridan mahrumligicha qolar ekan, davlat va jamiyat muvaffaqiyatga erisha olmaydi. Biz butun dunyodagi opa-singillarimizni jasur bo‘lishga, o‘zida kuch topib, iqtidorlarini to‘la ro‘yobga chiqarishga chorlaymiz.
Qadrli aka-ukalar, opa-singillar, biz kelajagi porloq bo‘lishi uchun har bir bola maktabda ta’lim olishi zarur deb hisoblaymiz. Ushbu maqsadimizga erishish yo‘lida tinmay harakat qilamiz. Bizni hech kim to‘xtata olmaydi. Hamisha, hamma joyda o‘z huquqlarimiz haqida gapirishdan tolmaymiz. Biz so‘zlarimizning kuchi va qudratiga ishonamiz, bizning so‘zlarimiz butun dunyoni o‘zgartira oladi. Maqsadga erishishni xohlar ekanmiz, keling, ilmu ma’rifatga oshno bo‘laylik, qo‘lni qo‘lga berib yanada jipslashaylik.
Qadrli aka-ukalar, opa-singillar, biz millionlab odamlar qashshoqlik, adolatsizlik va bilimsizlikdan aziyat chekayotganini unutmasligimiz kerak. Biz millionlab bolalar maktabda o‘qish baxtidan mosuvo ekanini yodda tutishimiz darkor. Aka-ukalarimiz, opa-singillarimiz ertasi porloq bo‘lishini, tinch zamonda baxtiyor yashashni orzu qilishini har lahzada his etib turishimiz zarur.
Shunday ekan, bizga ishlab pul topishga, savodsizlikka, qashshoqlik va terrorizmga qarshi shonli kurash olib borishga imkon bering. Bizga kitoblarimiz va qalamlarimizni bering, ular bizning eng zo‘r qurolimizdir. Bitta bola, bitta muallim, bitta kitob va bitta qalam dunyoni o‘zgartirishga qodir. Muammoning yagona yechimi ma’rifatdir. Eng avvalo ma’rifatdir. Tashakkur.
Hasan Karvonli tarjimasi Indira Gandi: «Xotin-qizlar ta’limi o‘g‘il bolalar va erkaklar ta’limidan ham muhimroqdir» Chop etilgan26.09.2018MuallifZiyouz.uz
Hindiston, Dehli, 1974 yil 23 noyabr
Ko‘hna sanskrit maqolida shunday deyiladi: «Ayol bu — oila, oila esa jamiyatning asosidir». Biz o‘zimizga ro‘zg‘or quribgina jamiyatni barpo eta olamiz. Agar uyda har bir bolaning durkun o‘sishi va kamolga yetishi uchun zarur bo‘lgan mehr-muhabbat muhiti va eng kerakli narsalar, shu jumladan, shart-sharoit yetarli bo‘lmasa, mamlakatda ham uyg‘unlik, hamjihatlik bo‘lmaydi. Hamjihatlik bo‘lmagan joyda esa mamlakatning biron-bir yo‘nalishda taraqqiy etishini tasavvur qilish mumkin emas.
Mana, nima uchun xotin-qizlarning ta’lim olishi o‘g‘il bolalar va erkaklar ta’limiga qaraganda muhimroq ekan. Biz — men «biz» deganda nafaqat Hindiston aholisini, balki butun dunyodagi odamlarni nazarda tutayapman — shu paytgacha xotin-qizlar ta’limiga e’tiborsizlik bilan qarab keldik. Uning keng tarqala boshlaganiga hali ko‘p vaqt bo‘lgani yo‘q. Albatta, siz buni eslay olmaysiz, masalan, men yosh bola paytim Angliyada xotin-qizlar ta’limiga endigina e’tibor qaratish boshlangan edi. Hammasi nimadan boshlanganini odamlar yaxshi bilardi.
Hozir bizda ta’lim olish imkoniyati paydo bo‘lgan va butun mamlakatda ushbu ta’lim jamiyatning yoki bizning yoshlarimizning ehtiyojlariga mosmi yo yo‘qmi degan mavzuda bahs-munozaralar davom etmoqda. Men hamisha ta’lim sohasi tub islohotlarga muhtoj deb bilganlarning biriman. Lekin, shu bilan birga, men bizda ta’lim sohasidagi ahvol unchalik yomon emas deb hisoblayman. Bizdagi ta’lim tizimi sababli, garchi uning bugungi ahvoli unchalik qoniqarli bo‘lmasa ham, Hindistonda ajoyib erkak va ayollar, ayniqsa, butun dunyoda, hatto eng boy davlatlarda ham tanqislik sezilayotgan turli sohalarning juda ko‘p ajoyib olim va mutaxassislari yetishib chiqmoqda. Yoshlarimizning ko‘pchiligi chet davlatlarda rizqini terishni ixtiyor etayapti, chunki u diyorlarda mehnatga ko‘proq haq to‘lashadi, sharoiti ham yaxshi.
Bizning qadimiy an’analarimiz va boqiy qadriyatlarimizni hozirgi zamon ilm-fani yutuqlari bilan uyg‘unlashtira olish zamonaviy ilmli ayolning asosiy majburiyatlaridan biri deb bilaman. Eskidan qolgan narsalarning hammasi birday yaxshi yoki birday yomon bo‘lmagani singari, yangi chiqqan narsalarning hammasi ham yaxshi bo‘lavermaydi. Bir marta va birdaniga, uzil-kesil emas, muntazamlik bilan, deyarli har hafta, har oy dunyoda bizning mamlakatimiz uchun foydali va yaxshi nimalar paydo bo‘layotganini aniqlashtirib borishimiz zarur, shuningdek, jamiyatimizning ko‘hna merosidan nimalarni ko‘z qorachig‘iday avaylab-asrashimiz lozimligini bilishimiz shart. Ko‘pchilik odamlar zamonaviy ko‘rinish uchun yangi urf bo‘lgan kiyimlarni kiyish yoki moda bo‘lgan so‘zlarni ishlatish yoxud muayyan narsalarga odatlanish shart deb o‘ylaydi. Ammo bularning o‘zi yetarli emas. Bular zamonaviy insonning zohiriy belgilari, xolos.
Hindiston biz orzu qilganday jamiyatga aylanishi uchun – qadimiy an’analarimiz va tabarruk zaminimiz poydevor bo‘lgan zamonaviy, maqbul jamiyatga aylanishi uchun fikrlaydigan odamlarimiz, tafakkur qiladigan qiz-juvonlarimiz bo‘lishi kerak. Ular xorijdan keladigan hamma narsani ko‘r-ko‘rona qabul qilmasligi, balki ularning tagiga yetib, nimani olish mumkinu nimani olib bo‘lmasligini o‘zlari hal qilishlari lozim. Mana, ilm bizga nima uchun kerak! Ilm yoshlarga doimo o‘zgarib turadigan dunyoga moslashish va uning taraqqiyotiga hissa qo‘shish imkonini beradi.
Ba’zi birovlar faqat yuqori lavozimlarni egallabgina muhim bir ishni amalga oshirishing yoki o‘z yurtingga xizmat qilishing mumkin deb o‘ylaydi. Biroq hammamiz yaxshi bilamizki, hatto bitta kichkinagina murvati ko‘ngildagidek ishlamasa, eng murakkab mexanizmlar ham keraksiz matohga aylanadi. Ko‘rayapsizmi, bu murvatchaning ahamiyati har qanday yirik detalnikidan kam emas. Davlatning hayoti haqida ham shunday deyish mumkin. Kasblarning ahamiyatsizi bo‘lmagani kabi, odamlarning kichkinasi bo‘lmaydi. Hammaning o‘z vazifasi bor. Er yo ayol kishi bo‘lishidan qat’i nazar, hamma o‘z ishini yaxshi bajarsa, butun mamlakat gullab-yashnaydi.
Bizda qora ish, notoza ish degan asossiz tushunchalar bor. Masalan, ko‘cha supurish notoza ish hisoblanadi. Juda kam odamgina bu ishning boshidan tutadi, ko‘pchilikning bunga bo‘yni yor bermaydi. Holbuki, go‘ng bugungi kunda dunyodagi eng qimmat narsalardan biridir. Ko‘p davlatlar iqtisodiy inqiroz domiga tushishining birgina sababi shuki, ularda o‘g‘it yetishmaydi, kimyoviy o‘g‘it emas, oddiygina go‘ng, supurindi taqchil. Boshqacha aytganda, ilgarilari iflos sanalgan narsa bugungi kunda kamyob bo‘lib turibdi.
Hozir ayon bo‘lmoqdaki, dunyo shunday ajoyib yaralgan ekanki, unda hamma narsaning o‘z o‘rni bor, hamma narsa umumiy mexanizmga tutash. Qora ishmi, kichkina narsami, hamma narsaning o‘z vazifasi mavjud.
Xullas, ilm sohibi sifatida ulkan ustunlikka ega bo‘lgan yurtdoshlarim, barchangiz nafaqat o‘z ishingizni, milliy manfaatlarimizni bir dam ham yodingizdan chiqarmagan holda bajarasiz, balki totuvlik, birdamlik, hamjihatlik muhitini yaratishga hissa qo‘shasiz, odamlarimiz va diyorimiz hayotiga chiroy baxsh etasiz deb umid qilaman. Menimcha, Hindiston xotin-qizlarining burchi, alohida vazifasi mana shu! Biz o‘z yurtimiz uchun juda ko‘p ish qilishni xohlaymiz, lekin hech qachon Hindiston tashqi olamdan uzilib qolgan deb hisoblamaganmiz. Bizning istagimiz dunyoni yana ham yaxshiroq qilishdir. Shu bois biz Hindistonning muammolariga global muammolar nuqtai nazaridan baho berishimiz shart.
Archibald Maklish. Kitobning qudrati Chop etilgan16.09.2018MuallifZiyouz.uz
Amerika kitobchilar assotsiatsiyasining 1942 yil 6 maydagi majlisida so‘zlangan nutq
Biz bugun xotira kuni munosabati bilan yig‘ildik deb aytsak, xato bo‘lmaydi. Yaxshi bilasiz, yana to‘rt kundan keyin mash’um kitob yoqish fojiasi yuz berganiga o‘n yil to‘ladi — 1932 yil 10 may kuni fashistlar yigirma besh ming kitobni o‘tda kuydirgan edi.
Men bu gaplarni sanalar tasodifan to‘g‘ri kelib qolgani yoki shu voqeaga alohida e’tibor qaratish uchungina aytayotganim yo‘q. O‘ninchi mayda Berlindagi gulxanda kitoblar lovullab yongan edi, oltinchi mayda esa Nyu-Yorkda umrini kitobga baxshida etgan odamlar tantana qilmoqda. Yo‘q, mening ta’kidlamoqchi bo‘lganim shuki, har ikkala voqea ham kitobning naqadar ulkan qudratga egaligini yaqqol ko‘rsatadi.
Yanayam, aniqrog‘i, men bu ikki voqeani shuning uchun taqqoslayapmanki, ma’lum ma’noda, Berlindagi yong‘in kitob qanday ulkan qudratga ega ekanligini ko‘rsatuvchi eng yorqin dalil bo‘lgan edi. Holbuki, uning tashkilotchilari aynan shuni istamagan. Yana shuning uchun ta’kidlayapmanki, bu yong‘in ba’zi bir oqibatlarni ham keltirib chiqardi.
Fashistlar — noto‘g‘ri yo‘ldan yurgan nodon o‘spirinlardir, ular hayotda o‘z o‘rnini topa olmagan qalang‘i-qasang‘ilar, o‘g‘ri, qotil, bosqinchilardan tashkil topgan to‘da, o‘z fashistcha «tartibi»ni o‘rnatgan galadir. Fashistlar kitob yoqishdek ushbu jirkanch sharmandagarchilikka bejiz qo‘l urmagan, chunki ular naqadar nodon, johil, qahru g‘azabning quli bo‘lsa ham, kitobning qudratli qurol ekanligini yaxshi bilishardi. Ular hur fikrli insonlar yaratgan kitob faqat hur insonlarga xizmat qilishini, ozod insonlarning mag‘rur tafakkurini aks ettirishini, mahv etish mushkul bo‘lgan o‘tkir va qudratli qurol ekanligini yaxshi tushunishgan. Ozodlikni tiz cho‘ktirishga qasd qilganlar eng avval kitobni — ozodlik huquqlari xaloskorini yo‘qotishi lozim ekanini anglab yetishgan.
Shu bois men sizga bir savol bermoqchiman, barchamiz — o‘z hayotini kitobsiz tasavvur qila olmaydigan yozuvchilar va kitob savdosi vakillari, noshirlar va kutubxonachilar, olimlar va jamoat arboblari o‘ylab ko‘rishi lozim bo‘lgan savol bu. Biz — kitobni tahqirlagan fashistlardan shunchalik otashin bo‘layotganlar, biz — kitoblar ustida ishlaydigan, ularni o‘rganadigan va ular haqida chiroyli gaplarni gapiradiganlar — kitobning qudratiga uni olovga tashlagan fashistlarchalik yuqori baho bera olamizmi? Biz — kitob yozuvchilar va ularni tarqatuvchilar, targ‘ib etuvchilar — kitobning ahamiyatini miridan-sirigacha to‘liq his etamizmi, uni faqat tilda emas, butun vujudimiz bilan idrok eta olamizmi, hech qursa, kitobdan qo‘rqqani uchungina uni olovga tashlagan nokaslar anglaganchalik anglay olamizmi?
Bu shunchaki bir savol emas. Judayam jiddiy savol. Nazarimda, men uning javobini bilaman. Siz ham yaxshi bilasiz. Biroq yana shuni ham yaxshi bilamizki, agar iblisning advokati[1] jiddiy xohlasa, bizga juda yoqimsiz bo‘lgan yana bir chala javobni qulog‘imizga shipshitishi mumkin.
Iblisning bilimdon advokati bizdan quturgan fashistlar jaholatini bir zumga unutishni va o‘zimizning keyingi o‘n yillikdagi xatti-harakatlarimizni yodga olib, to‘g‘risini aytishimizni talab qilishi ham mumkin: agar biz — hayotini kitobga bag‘ishlagan odamlar — kitobning buyuk ta’sir kuchiga ega ekanini, u insonlar va xalqlarning hayotini o‘zgartiruvchi vosita ekanini anglagan bo‘lsak, shu yillarda o‘zimizni kitobning ahamiyatini dildan his qilgan insonday tutdikmi yoki, aksincha, unga peshtaxtadagi tovarga, plastmassadan yasalgan tish cho‘tkasi, loson butilkasi va yo dori-darmonga qaraganday qaradikmi?
Bunday savolga javob berish oson bo‘lmaydi. Biz, ikkiyuzlamachilik qilmasdan, 1920-yillarda ishlab chiqilgan va 1930-yillarda keng qo‘llangan kitob savdosi usullari tufayli sotilayotgan kitoblar soni ancha ko‘paydi, bozorgir kitoblar adadi esa shunday sur’atlar bilan oshdiki, tez orada ular uchun tiraj cheklovi degan narsa umuman yo‘qoladi deb javob berishimiz mumkin. Biroq javobimizni tinglagan iblisning advokati bizdan yana so‘raydi: «Aynan qanday kitoblarni sotdingiz? Ommaviy tarqatishga mo‘ljallangan bu kitoblar qanday tamoyilga ko‘ra tanlandi? Va nihoyat, ularning keng ko‘lamda tarqatilishidan qanday maqsad ko‘zlangan edi? O‘sha maqsadga erishdingizmi?».
Bir narsa aniq, — deydi u bizga, — ushbu kitoblarning badiiy qimmati masalasini bir chetga qo‘yib turgan taqdirimizda ham (o‘ylashimcha, iblisning advokati mazkur masalani ko‘tarmasa, biz uchun ayni muddao bo‘lardi) ushbu kitoblarda, ularga bo‘lgan munosabatingizda siz kitoblarga mamlakat hayotiga va uning kelajagiga ta’sir o‘tkazuvchi qudratli qurol kabi yondashganingizni tasdiqlovchi jihatlar juda kam. Agar buyuk mamlakatning xalqi qachonlardir atrofida yuz berayotgan sirli o‘zgarishlarni payqamagan bo‘lsa, zamona zaylidagi g‘ayrioddiy o‘zgarishlardan xabarsiz qolgan bo‘lsa, amerikaliklar fashizmning tobora
kuchayib borayotganidan g‘aflatda qolgani va bunga tayyor bo‘lmaganining sababi shu, boshqa izohga hojat yo‘q. Xaridorgir kitoblar ro‘yxatida Ernest Xemingueyning «Qo‘ng‘iroq kimni chorlayapti?» yoki Ed Teylorning «Qo‘rquv strategiyasi» yoxud «Bill Shirerning kundaligi» singari notinch dunyo haqidagi, xalqimiz e’tibor bilan o‘qiganida dushman Gonoluluga[2] bomba yog‘dirmasidan va Atlantika qirg‘oqlarini halok bo‘lganlarning jasadlari bosib ketmasidan burun unga mamlakatga xavf-xatar buluti soya solayotganini anglash imkonini beruvchi atigi bir nechta kitob bor edi, xolos. Ammo sotuvga chiqarilgan kitoblarning aksariyatini jahon tarixining oxirgi o‘n yilligida hammamiz uchun o‘lim xavfi yuzaga kelishi haqida zarracha ham tushuncha bermaydigan asarlar tashkil qilardi. Ularni o‘qigan odamlar Ispaniyada fashistlar uyushtirgan to‘ntarish fashistlarning olamshumul yurishi boshlanganining alomati ekanini, u bizning ham erkinliklarimizga, hayotimizga xavf solishini; Chexoslovakiyaning[3] okkupatsiya qilinishi faqat Sudet viloyatining fashizm tomonidan bosib olinishini emas, balki boshqa, Germaniyadan ancha uzoq mamlakatlarni ham, shu jumladan, bizning diyorni ham zabt etishga urinishni anglatishini xayoliga ham keltirgan emas.
Amerika yozuvchilari, garchi o‘shanda ulardan tashqari juda kam odam Ispaniyadagi voqealar haqida haqiqatni aytishga jur’at qilgan bo‘lsa-da, frankochilarning kirdikorlarini o‘z nomi bilan to‘ntarish deb atab, mamlakatimizda fashizmga qarshi ilk va jasur kurashchilar sifatida maydonga chiqqan edi. Shuni aytib, yana amerikalik noshirlarning aksariyati antifashistik kitoblarni chop etish uchun bor kuch va mablag‘ini ayamagani; xalqni xavfdan ogoh etishni vatanparvarlik burchi deb bilgan yozuvchilarning asarlari qo‘lma-qo‘l bo‘lib ketgan holatlar ham bo‘lgani singari dalillarni qalashtirib tashlab, ushbu xayoliy munozarani davom ettirishga hojat yo‘q. Bularning hammasini, yana ko‘p dalillarni iblisning advokatiga e’tiroz sifatida keltirish mumkin. Ammo, tan olaylik, umuman olganda biz kitob yordamida erishishimiz kerak bo‘lgan maqsadlarni ro‘yobga chiqarish uchun kitobning imkoniyatlaridan samarali foydalandik deya olmaymiz.
Amerikada oxirgi yigirma yil mobaynida bu borada qilingan ishlar qoniqarli emas desam, barchangiz fikrimga qo‘shilsangiz kerak. Tariximizni yodga olganda ustma-ust qilingan xatolarni tahlil qila turib, Bataan[4] taslim bo‘lgan o‘sha fojiali kundan, Korrexidor qo‘ldan ketgan o‘sha fojiaali kundan xayolan fojiiylikda ulardan qolishmaydigan, o‘zimizning mas’uliyatsizligimiz va kaltabinligimiz tufayli oldingi urushda qo‘lga kiritgan hamma narsamizdan mosuvo bo‘lgan kunlarga o‘tishimizga to‘g‘ri keladi. Endi ortga bir nazar tashlasak, tariximizning oxirgi chorak asri jinoyatkorona loqaydlikdan muqarrar baxtsizlik sari yo‘l bo‘lib ko‘rinadi — baayni Yevropada yuz bergan fojia singari, albatta bosib o‘tilishi lozim bo‘lgan, mash’um va dahshatli yo‘lday tuyuladi, buni hech kim inkor etmasa kerak. Oramizda bugun hammamizning boshimizga tushgan ko‘rgulik uchun javobgar bo‘lmagan, ayniqsa hayoti kitob bilan bog‘liq bo‘lgani uchun ham elning boshiga tushgan ko‘rgulik uchun javobgar bo‘lmagan odam yoki jamoat yo‘q, bu fikrimga ham barchangiz qo‘shilsangiz kerak.
Ammo endi shunchaki o‘tmishni kavlashtirish va yo‘l qo‘yilgan xatolar uchun pushaymon qilish yetarli emas, umumiy mas’uliyat hissi o‘zining alohida, aynan unga yuklatilgan burchini anglab yetgan har bir kishining shaxsiy mas’uliyatiga aylanishiga erishish shart. Bu tuyg‘u bizni harakatga undamog‘i lozim. Masalan, kino sanoati haqida gap ketganda uning vakillari bir, ikki yo besh yil ilgari kinoning yagona vazifasi tomoshabinning ko‘nglini yozishdir, kinoteatrlarning elektr chiroqlari bilan charog‘on ostonalaridan uzoqlarda nima bo‘lsa bo‘lar deb ishontirganlarning boshiga ta’na toshlarini yog‘dirishi yetarli emas. Endilikda kino sanoati ko‘plab haqiqatlarning ko‘ziga tik boqishi va o‘zi uchun zarur xulosalarni chiqarib olishi darkor. Ushbu haqiqatlarning eng asosiysi shuki, kinofilmlar mamlakatimiz hayotiga kuchli ta’sir ko‘rsatadi, kartina muallifi xohlaydimi-yo‘qmi, bu bir kunmas-bir kun o‘z mevasini beradi. Chunki chalg‘ituvchi yoki hayot haqida yolg‘on tasavvur uyg‘otuvchi kartinalar ham
tomoshabinlarga haqqoniy, hayotni oynadagidek aks ettiruvchi kartinalar singari kuchli ta’sir qiladi-yu, oxir-oqibat illyuziyaga, o‘z-o‘zini aldashga olib keladi. Kino sanoati tan olishi kerak: uning shunchaki xalqning dimog‘ini chog‘ qilishga intilayotgani va ijtimoiy qarashlarni shakllantirishga hech qanday aloqasi yo‘qligini bahona qilib Amerikada yuzaga kelgan ijtimoiy fikr uchun javobgarlikni o‘zidan soqit qilishga urinishi asossiz va nojo‘ya urinishdir. E’tirof etish lozimki, Amerika xalqi hozirgi zamon qanday xususiyatlarga egaligi va dunyoga qanday xavf-xatarlar soya solishi mumkinligini ilgariroq, ancha ilgariroq anglab yetmagani uchun kino sanoati radio, matbuot, kitobchilik, kollejlar, maktablar, biz hammamiz kabi shak-shubhasiz javobgardir.
Ilgarilari kino sanoati ko‘ngilochar kino bilan odamlarga ta’sir o‘tkazuvchi kino o‘rtasida farq borligini da’vo qilgan bo‘lsa-da, tafovut mavjud emas. Dunyoni haqqoniy tasvirlashga urinish tomoshabinga qanday ta’sir qilsa, uni aslidagidan boshqacha tasvirlashga urinish ham o‘shanday ta’sir qiladi; bizning fojiali, xavf-xatarga to‘la zamonamizda odamlar duch kelayotgan haqiqiy muammolar ko‘rsatilmaydigan, biroq sizga son-sanoqsiz kelishgan oyoqchalardan hamda hammasida bir xil tabassum jilvalanadigan chehralardan bahra olish taklif qilinadigan, haqiqatdan ancha uzoq Hollivud lentalari qanday «targ‘ibot filmlari» bo‘lsa, «Bir shingil qahr»[5] va «Ispan diyori»[6] shunday «targ‘ibot filmlari» hisoblanadi, Download 384.27 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling