Chet el psixologiyasida shaxsni o'rganishga umumiy yondashuvlarni tavsiflab, ikkita asosiy yondashuvni ajratib ko'rsatish mumkin nomotetik va ideografik

1. Z.Freydning psixoanalitik kontseptsiyasi. Shaxs psixologiyasiga hozirgacha ta'sir ko'rsatuvchi eng keng tarqalgan nazariyalardan biri bu freydizmdir. Bu nazariya biz klinik deb belgilagan shaxsni o'rganish davrida paydo bo'lgan. Bu nazariyaning yaratuvchisi Z.Freyddir. Keyinchalik, freydizm asosida shartli ravishda neofreyd nazariyalari guruhiga birlashtirilishi mumkin bo'lgan bir qator nazariyalar paydo bo'ldi.
Xulq-atvor muammosini ko'rib chiqib, Freyd insonning aqliy faoliyatini belgilaydigan ikkita ehtiyojni aniqlaydi: libidinal va tajovuzkor. Ammo bu ehtiyojlarni qondirish tashqi dunyoning to'siqlariga duch kelganligi sababli, ular ongsiz hududni tashkil qilib, majburan chiqariladi. Ammo baribir, ba'zan ular ongning "tsenzurasi" ni chetlab o'tib, ramzlar shaklida paydo bo'ladi. Freydning shaxsiyat nazariyasining asosiy bo'limlari ongsizlik muammolari, aqliy apparatning tuzilishi, shaxs dinamikasi, rivojlanish, nevrozlar, shaxsni o'rganish usullari edi. Keyinchalik ko'plab taniqli psixologlar (K.Xorni, G.Sallivan, E.From, A.Freyd, M.Klayn, E.Erikson, F.Aleksandr va boshqalar) uning nazariyasining aynan shu jihatlarini rivojlantirdilar, chuqurlashtirdilar va kengaytirdilar. .
Freyd tomonidan yaratilgan shaxsiyatning ushbu konstruktsiyasi inson xulq-atvori tuzilmalarining murakkabligi, xilma-xilligi haqidagi taxminni o'z ichiga oladi va bu tarkibiy qismlarning barchasi asosan biologik qonunlarga bo'ysunadi. Freyd nazariyasiga ko'ra, insonning haqiqiy harakatlari ong tomonidan "qo'zg'atilgan" ehtiyojning ramzi sifatida ishlaydi. Shuning uchun psixoanaliz nazariyasini tavsiflab, taniqli rus psixologi F.V.Bassin ta'kidladiki, Freyd ta'limotining mohiyati qatag'on qilingan tajriba va ong o'rtasidagi halokatli ziddiyatni tan olishdan iborat. shaxs va ijtimoiy muhit o'rtasidagi qarama-qarshilikka olib keladi.
2. K. Yung shaxsining tipologiyasi 12 . U shaxsning ikki turini ajratadi: ekstrovertlar (u tashqi dunyoga yo'naltirilgan) va introvertlar (o'z tajribalari dunyosiga yo'naltirilgan). K.Yung Freydning o‘qituvchisidan ajralib qolgan birinchi shogirdlaridan biri edi. Ular o'rtasidagi kelishmovchilikning asosiy sababi Freydning panseksualizm g'oyasi edi. Ammo Yung Freydga qarshi kurashni materialistik emas, balki idealistik pozitsiyadan olib bordi. Jung o'z tizimini "analitik psixologiya" deb atagan. Yungning fikricha, inson psixikasi uchta darajani o'z ichiga oladi: ong, shaxsiy ongsiz va kollektiv ongsizlik. Shaxsning shaxsiyatining tuzilishida hal qiluvchi rolni insoniyatning butun o'tmishidan qolgan xotira izlaridan hosil bo'lgan kollektiv ongsizlik o'ynaydi.
Kollektiv ongsizlik universaldir. Bu insonning shaxsiyatiga ta'sir qiladi va tug'ilgan paytdan boshlab uning xatti-harakatlarini oldindan belgilaydi. O'z navbatida, kollektiv ongsizlik ham turli darajalardan iborat. U milliy, irqiy va umuminsoniy meros bilan belgilanadi. Eng chuqur daraja insoniyatdan oldingi o'tmish izlaridan, ya'ni insonning hayvoniy ajdodlari tajribasidan iborat. Shunday qilib, Yung ta'rifiga ko'ra, jamoaviy ongsizlik - bu qadimgi ajdodlarimizning ongi, ularning fikrlash va his qilishlari, hayot va dunyoni, xudolar va odamlarni tushunishlari. Kollektiv ongsiz shaxslarda arxetiplar shaklida namoyon bo'ladi, ular nafaqat tushlarda, balki haqiqiy ijodda ham uchraydi. Arxetiplar shaxslarga xosdir, lekin ular kollektiv ongsizlikni aks ettiradi. Bular aqliy tasavvurlarning ba'zi umumiy shakllari, shu jumladan hissiylikning muhim elementi va hatto pertseptiv tasvirlar.