Chet tili o’qitishning yordamchi vositalari va ularning dars jarayonidagi ahamiyati” mаvzusidаgi kurs ishi

2.YORDAMCHI VOSITALARNING KELIB CHIQISH TARIXI
O'tmishda o'qitish o'qitish vositalari kabi muhim bo'lib qolgan ediki, o'qituvchi qo'lida bo'r bilan doskada turmasa, sxema va rasmlarni chizmasa yoki o'quvchilar o'z kitoblariga ko'chirgan dars matnlarini doskaga yozmasa, sinfni tasavvur qilib bo'lmagan.
Har qanday narsaning ibtidosi bo'lganidek, yordamchi vositalarning ham o'zining uzoq o'tmishi mavjud. Bilimlarning avloddan-avlodga o'tishi – insoniyat sivilizatsiyasining eng qadimgi davrlaridanoq mavjud bo'lgan. Bu 1801-yilda Shotlandiyadagi maktabda devorga osilgan katta shifer parchasi bilan bir vaqtning o'zida katta auditoriyaga ma'lumot berish bilan boshlangan. 19-asrning oʻrtalarida AQShda har bir sinf xonasida oʻquvchilarga dars berish uchun doska bor edi. Doskaning zamonaviy versiyasi yashil yoki jigarrang taxtadir. Bu 1960-yillarning oxirida kiritilgan. Oq doskalar 1980-yillarning oxirida foydalanishga topshirilgan. 1420-yildan buyon proyeksiyalangan yordamchi vositalar qoʻllanila boshlandi. Turli xil qurilmalar epidiaskop, slayd proyektor, transparentlar uchun kodoskop va mikroproyektor ishlatiladi. Gorizontal yuzadan vertikal ekranga tasvirlarni aks ettirish uchun asbob 1870-yillarda ixtiro qilingan. 1960-yillarga kelib, sinflarda shaffoflar ya'ni nur tushurib ko'rish uchun mo'ljallangan rasmlar ishlatila boshlandi.1851 yilda proyeksiya qilish mumkin bo'lgan shisha slayddagi haqiqiy qora va oq fotosuratlardan foydalangan holda fotosuratning shaffof tasviri bo'lgan «Hyalotype» ixtiro qilingan. 1916 yilga kelib Germaniyaning Agfa kompaniyasi rangli fonar slaydlarini ishlab chiqarishni boshladi. PowerPoint dasturining birinchi versiyasi 1990 yilda Microsoft tomonidan chiqarilgan.Uyali telefonlar, palmtoplar va qo'l kompyuterlari; planshetlar, noutbuklar va media pleerlar mobil o'quv qurilmalari qatoriga kiritilgan.
Texnologiya rivojlanishi bilan talabalar kompetentsiyaga erishdilar va interfaol ta'limga qiziqish bildirdilar. Ta'lim sohasi masofaviy ta'limdan elektron ta'limga va nihoyat m-learningga o'tdi, chunki bilimlar jadal ravishda kengayib, talab ortib bordi.Bir vaqtning o'zida katta auditoriyaga ma'lumot berish zarurati o'quv kengashlarining evolyutsiyasiga olib keldi. Butun sinf yoki o‘quvchilar guruhi doskada berilgan ma’lumotlarni tasavvur va keng tushunchalarnj hosil qilishlari mumkin. Global miqyosda universitetlar, kollejlar va maktablarning o'quv xonalari o'qitishning eng qadimiy yordamchi vositalaridan bo'lmish qora doska, yashil doska, oq doska (quruq o'chiruvchi) yoki aqlli doskalardan foydalanadi.18-asrda Yevropa va Qo'shma Shtatlarda (AQSh) o'qituvchilar va talabalar loydan yasalgan taxtalarda foydalanganlar. O'qituvchi har bir talabaning oldiga borib, darsni har bir ⁶talabaning taxtalariga yozardin yozardi. Bu esa ham ham vaqt , ham katta mashaqqat talab qilardi. 1801 yilda Shotlandiyada maktab boshlig'i va geografiya o'qituvchisi Jeyms ⁱPillans o'quvchilarga dars berish uchun devorga katta taxtani osib qo'ydi. Bu dars uzviyligini ta'minlash ham vaqtni tejash maqsadida qilingan edi AQSH lik matematika oʻqituvchisi Jorj Baron birinchi devorga oʻrnatilgan doskadan foydalangan. 19-asrning oʻrtalarida AQShda har bir sinf xonasida oʻquvchilarga dars berish uchun doska bor edi. Bular quyuq kulrang yoki qora taxta va toshdan qilingan .Doskaga yozish uchun kaltsiy karbonat yoki kaltsiy sulfat tayoqchalari ishlatilgan. O'qituvchining doskadan foydalanishi uning doskaga chizish va yozish qobiliyatiga bog'liq edi. Bu mavzu mazmuni taqdimotini o'zgartirish uchun turli xil imkoniyatlarni taqdim etdi. Doskaning joriy etilishi o'qituvchilar tomonidan yaxshi qabul qilingan yangi innovatsiya bo'lib, butun dunyoda mashhurlikka erishdi.
Doskaning zamonaviy versiyasi yashil yoki jigarrang taxtadir. Bu 1960-yillarning oxirida kiritilgan. Ushbu taxtalar chinni asosidagi emal bilan qoplangan po'lat plitalar bo'lib, ular uzoq vaqt davomida ishlatilishi mumkin.Oq doskalar yoki quruq o'chirish taxtalari 1980-yillarning oxirida foydalanishga kirgan. Ular yozish uchun yaltiroq-oq sirtga ega. Doskaga yozish uchun bo'r qalam o'rniga doska qalamlari ishlatilgan. Sog'liqni saqlash sabablari va iqtisodiy samaradorlikni hisobga olgan holda, 1990-yillarga kelib, sinf xonalarining aksariyati qalamli doska o'rniga oq doska bilan almashtirildi.Qadim zamonlardan beri loyihalashtirilgan ya'ni proyektorli yordamchi vositalar qo'llanilgan. Ushbu g'oyani birinchi bo'lib tasvirlaganlardan biri 1420 yilda Iogannes de Fontananing chizmasi bo'lib, unda fonarli rohib tasvirlangan va chiroqning yon tomonida shaffof oynada shaytonning tasviriniva tasvirni devorda namoyish etgan. Bir nechta odamlar bundan ilhom olib, o'zlarining ,, proyektor '' versiyalarini yaratdilar.
Fransuz optikasi Jyul Dubosk 1870-yillarda gorizontal yuzadan vertikal ekranga tasvirlarni aks ettirish uchun yaxshi mo'ljallangan asbobni ixtiro qildi. Proyektor yoritilsa, tomoshabinlar vertikal sirtdagi gorizontal yuzaga joylashtirilgan tasvirlarni ko'rishlari mumkin edi. Amerika Qo'shma Shtatlari armiyasi Ikkinchi Jahon urushida birinchi bo'lib undan mashg'ulotlarda foydalangan. 1960-yillarning boshiga kelib, Minnesota Mining and Manufacturing Company (3M) sinfda foydalanish uchun shaffoflarni sotdi.Mobil o'quv o'quv jarayonini mobil vositalar orqali yoki mobil uskunalar mavjud bo'lgan sharoitlarda mumkin bo'lgan har qanday o'quv va o'qitish faoliyati deb hisoblash mumkin. Uyali telefonlar, palmtoplar va qo'l kompyuterlari; planshetlar, noutbuklar va media pleerlar mobil o'quv qurilmalari qatoriga kiritilishi mumkin.Demak, o'qitishning yordamchi vositalari uzoq o'tmishga borib taqalgan taxtali doskalardan tortib, bugungi zamonaviy standardlarga javob beradigan elektron vositalargacha bo'lgan darsga kerakli jihozlarni o'z ichiga oladi.Tarixda faqatgina bir turdagi yordamchi vositalar qo'llanilgan bo'lsa, endilikda ular ham soni jihatdan ko'paygan.
Yordamchi vositalarning ahamiyati tarixiy davrlardanoq sezilgan. Ya'ni ularsiz dars jarayonini tashkillashtirish o'qituvchida ancha murakkablik tug'dirgan. Shuning uchun ham ularni yaratish insoniyatning eng oldi vazifalaridan biriga aylangan.