Chizma qurollari

 
1.5-rasm

 
Shriftning yordamchi turlar ichiga yozilishi 1.6-rasmda ko’rsatilgan.
 
 

---

 
 
 
 
 
 
 
1.6-rasm 
Davlat standartlari tomonidan shriftlarning А va В turlari o„rnatilgan (1.4 va 
1.5-jadvallar).
А turdagi shrift (d = h/14) 
1.4-jadval 
Shrift 
ko’rsatkichi 
 
Belgisi 
Nisbiy o’lchami 
Shrift o’lchamlari, mm 
Bosh harf 
balandligi 
h 
(14/14) h 
14d 
3,5 
5,0 
7,0 
10,0 
14,0 
20,0 
Yozma harf 
balandligi 
c 
(10/14) h 
10d 
2,5 
3,5 
5,0 
7,0 
10,0 
14,0 
Harflar orasidagi 
masofa
α
(2/14) h
2d 
0,5 
0,7 
1,0 
1,4 
2,0 
2,8 
Qatorlar 
asoslarining 
minimal qadami
b
(22/14) h
22d 
5,5 
8,0 
11,0 
16,0 
22,0 
31,0 
So’zlar 
orasidagi 
minimal masofa
e 
(6/14) h
6d 
1,5 
2,1 
3,1 
4,2 
6,0 
8,4 
Shrift chiziqlari-
ning yo’g’onligi
d 
(1/14) h
d 
0,25 
0,35 
0,5 
0,7 
1,0 
1,4 
 
 
 
 
 

---

В turdagi shrift (d = h/10) 
1.5-jadval 
 
B turdagi 750 ga og„ma lotin alifbosidagi shrift va raqamlar 1.7-rasmda 
keltirilgan. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1.7-rasm. 
Shrift 
ko’rsatkichi 
 
Belgisi 
Nisbiy o’lchami 
Shrift o’lchamlari, mm 
Bosh harf 
balandligi 
h 
(10/10) h 
10d 
2,5 
3,0 
5,0 
7,0 
10,0 
14,0 
20,0 
Yozma harf 
balandligi 
c 
(7/10) h 
7d 
2,5 
3,5 
5,0 
7,0 
10,0 
10,0 
14,0 
Harflar orasidagi 
masofa
α
(2/10) h
2d 
0,5 
0,7 
1,0 
1,4 
2,0 
4,0 
2,8 
Qatorlar 
asoslarining 
minimal qadami
b
(17/10) h
17d 
5,5 
8,0 
11,0 
16,0 
22,0 
24,0 
31,0 
So’zlar 
orasidagi 
minimal masofa
e 
(6/10) h
6d 
1,5 
2,1 
3,1 
4,2 
6,0 
12,0 
8,4 
Shrift chiziqlari-
ning yo’g’onligi
d 
(1/10) h
d 
0,25 
0,35 
0,5 
0,7 
1,0 
2,0 
1,4 

---

Asosiy yozuv 
Har bir chizma va konstruktorlik hujjatida asosiy yozuv bo‘lishi shart. Uning 
asosiy vazifasi chizma haqida to‘liq ma’lumotni o‘z ichiga oladi. Asosiy yozuv O‘zR 
DST 2.104-03 talablari asosida bajarilishi kerak. Uning o‘lchamlarini va grafa 
to‘ldirishlarini bilish lozim.(1.8- rasm). 
 1.8-rasm. 
 
Asosiy yozuv chizmaning pastki o‘ng burchagida joylashtiriladi. Asosiy yozuv 
ishlab chiqarishdagi A4 formatida tayyorlangan chizmalarda ko‘pincha formatning 
qisqa tomonida joylashgan bo‘lib, katta formatdagi chizmalarda esa qisqa va uzun 
tomoniga joylashtirilishi mumkin.
 
 
Ko’rinishlar. GOST2.305-97. Detalning aksonometrik proyeksiyasi bo’yicha 
uning uchta ko’rinishini ko’rish. 
Detallarning tasvirlari 3 turga bo’linadi
1. Ko’rinishlar; 2. Kesimlar; 3. Qirqimlar.
Mashinasozlik chizmalarida buyumlar to’g’ri burchakli proyeksiyalash usulida 
tasvirlanadi. Bunda buyum (detal) kuzatuvchi bilan proyeksiyalar tekisligi orasida 
joylashgan deb qaraladi. Asosiy proyeksiyalar tekisligi sifatida olti yoqli kub 
tomonlari olinadi.
Kubda joylashgan buyumning oltita ko’rinishi, kubning oltita ko’rinish, 
kubning olti yog’ida tasvirlab ko’rsatiladi. Kub tomoblari 1.9-rasmda keltirilgan. 

---

 
1.9-rasm. 
Buyumning kuzatuvchiga ko’rinib turgan qisimlarining tasviri ko’rinish, deb 
ataladi. Injenerlik grafikasida: asosiy, qo’shimcha va mahalliy ko’rinishlar bo’ladi.
Asosiy ko’rinishlar. O’zDS 2.305-97 da oltita asosiy proyeksiyalar tekisligida 
olinadi ko’rinishlarning nomlari quyidagicha belgilangan: 1- oldidan ko’rinish (bosh 
ko’rinish); 2-ustidan ko’rinish; 3-chapdan ko’rinish; 4-o’ngdan ko’rinish; 5-ostidan 
ko’rinish; 6-orqadan ko’rinish; (1.10-rasm). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1.10-rasm 

---

Chizmada buyumning frontal proyeksiyalar tekisligidagi tasviri bosh (asosiy) 
ko’rinish deyiladi. Bosh ko’rinish buyumning shakli va o’lchamlari to’g’risida 
to’laroq tasavvur beradigan qilib tanlab olinadi. Masalan, slindrik sirtli (val, o’q, 
vtulka, shpilka va sh.k) sodda detallar uchun bitta bosh ko’rinishni o’zi yetarli. 
Chizmada ko‘rinishlarning sonini kamaytirish maqsadida ko‘rinishlarda 
buyumning ko‘rinmaydigan qismlari shtrix chiziq bilan chiziladi. O‘quv 
chizmachiligida, asosan, uchta ko‘rinishdan foydalaniladi. Bular oldindan, ustdan va 
chapdan ko‘rinishlardir. Oldindan ko‘rinish frontal prоyеksiya V, ustdan ko‘rinish 
gorizontal prоyеksiya H, chapdan ko‘rinish profil prоyеksiya W deb nomlanadi 
(1.11-rasm). 
1.11-rasm. 
Qo’shimcha ko’rinish. Agar buyumning biror qismini asosiy oltita 
ko’rinishlaridan birortasida ham aniq tasvirlash imkoni bo’lmasa, qo’shimcha 
ko’rinishlardan foydalinadi. Asosiy proyeksiyalar tekisligidan birortasiga parallel 
bo’lmagan yordamchi tekislikka proyeksiyalab hosil qilingan tasvir-qo’shimcha 
ko’rinish deyiladi.
Buyum qo’shimcha ko’rinishining qarash yo’nalishini ko’rsatuvchi strelka va 
tegishli harflar bilan belgilanadi
 
 
 
 
 
 
 
 
a) 
b)
c) 
d) 
1.12-rasm. 

---

Qo’shimcha ko’rinish chizma qog’ozining bo’sh joyiga mumkin qadar asosiy 
ko’rinishga yaqinroq joylashtirish kerak. Qo’shimcha ko’rinish burib ko’rsatilishi 
ham mumkin, u holda burilgan ko’rinishni ko’rsatuvchi harf yoniga qo’shimcha 
shartli grafik belgi qo’yiladi. 
Mahalliy ko’rinish. Buyum sirtining ayrim tor uchastkada chegaralangan bir 
qismining alohila tasviri-mahalliy ko’rinish deb ataladi.
Mahalliy ko’rinish buyumning alohida cheklangan qismini o’garishsiz 
tasvirlash zarur bo’lgan hollarda qo’llaniladi. Mahalliy ko’rinish uzilish chizig’i, 
simmtnriy o’qi va K bilan chegaralangan bo’lishi mumkin. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1.15-rasm.