Ctzbekiston respubl1kasi oliy va o rta m axsus ta 'lim vazirl1g I
|
Yozgi marosimlar folkloridan atigi b itta ja n r saqlanib qolgan. Bu
« Choy momo» —shamol to ‘xtatish marosimi va unga aloqador aytimdir. Bu m arosim surunkali davom etgan q attiq sh am o ln i t o ‘xtatish m aqsadida o ‘tkazilgan. «C ho y m om o» aslida «C huy m om o» b o ‘lib, qadim gi turkiy tilda «sham ol ona» deganidir. Q a d im d a sh am o ln i jo n li narsa sifatida ta s a w u r qilishgan. Bu m arosim ni dastlab ayollar, keyinchalik erkaklar ham o ‘tkazishgan. M arosim ni o ‘tkazish tartibiga k o ‘ra ikki k am p ir eski ch o p o n va kiyim kiyib, yuzlariga qorakuya surtish ib , q o ‘Harida hassa bilan tub an d agi «C hoy m om o» q o kshig‘ini aytib berishadi: C hoy, choy, c h o y m om o , C hoy m om osi o ‘libdi, Bosa-bosa beringlar, Bosilib qolsin bu sham ol. U cha-ucha beringlar, Uchilib qolsin quv sham ol. T o kk a-to ‘ka beringlar, T o ‘kilib qolsin bu sham ol. Bosa-bosa beringlar, Bosilib qolsin qu v sham ol. C hoy, choy, c h o y m om o. U la r orasida esa b o ‘yga yetgan besh qiz boshlariga qizil sholcha yopib olgan holda jo ‘r b o ‘lib borishadi. O rqadan yetti-sakkiz yoshdagi o ‘g‘il b o la katta xurjun soJingan eshakni m inib olgan b o ‘ladi. 0 ‘qlog‘, y u m sh o q supurgi va keli (o ‘g ‘ur) sopi birga q o ‘shib bog‘langan holda o ‘sha eshakka sudratilib b oriladi. «C hoy m o m o » c h ila r qaysi x on adonga borsalar, o ‘sha x o n a d o n egalari ularga bug‘doy, n o n ,p u l sadaqa beradi. Eshak ustidagi bola b u larni xuijunga solaveradi. N ih o y at qishloq yoki m ahalla t o ‘la aylanib ch iqilg ach, belgilangan joyda yig‘ilgan undan sham ol otaga is ch iqariladi. B uning u ch u n c h alp ak pishirilib. sham ol otaga atalg an o ‘n ikki d o n a chalpak ni yerga yoki m u q ad d a s sanalguvchi joydagi b iro r tesh ikk a tiqishadi. Bu bilan sh a m o l yo ‘Ii b o g ‘lanarm ish, sham ol esa tin arm ish . Ba’zan yig‘ilgan n a rsa la m i sotib, q o ‘y sotib olingan va u sham ol chiqadigan joyga eltib q u rb o n lik u c h u n so ‘yilgan. Q o‘y g o ‘sh tidan tayyorlangan sh o ‘rvad an o rtib qo lganin i sh am o l chiqishi tax m in qilingan teshikka to ‘kib q o ‘yilgan. M arosim dagi ram ziy narsalard an o ‘q lo g ‘ va keli (o ‘g ‘ir) sopi riz q -ro ‘zini anglatsa, supurgi sham ol xudosi qahrini k e ltiru v c h i z iy o n - z a h m a tla r n i qu v u vch i va su p u rib tash lo v c h i m a ’nosini ifodalaydi. U m u m a n . bu m arosim m atriarx at davrining qoldig‘i b o ‘lib, keyinchalik tranform atsiyaga uchrab, erkaklar ijrosida h a m b ajarilad ig an b o ‘lgan. Kuzgi m arosim lar fo lk lo ri jan rlarid an faqat ikkitasi-oxirgi tutam bug ‘do yni o ‘rib olish («O blo baraka») va sham ol ch aq irish «Yo, haydar» m aro sim larig in a saqlanib qolgan. O xirgi tu ta m b u g ‘doy — «ona bug‘doy» deyiladi. Q aysi o ‘roqchi a n a shu tu ta m g a yetib olsa, «yettim -yettim , oblo b a ra k a bersin», deb u n i o ‘rib oladi. «Yo, h ay d a r» q o ‘shig‘ida sham ol hom iysi sifatidagi hay d ar aslida M u h a m m a d payg‘am b am in g kuyovi hazrati Ali b o ‘lib, unga shunday m u ro jaat qilinadi: H ay d ar-h ay d ar, O ta -o n a n g o 'lib d ir, M oli senga qolibdir, B olang suvga oqibdir, S h am o lin g n i q o ‘yib ber. Em ishki, hazrat Ali barcha tabiat hodisalari, ju m lad a n , shamolning h a m o ta si sifatida u ni o ‘z ixtiyorida tu tib saqlarm ish. U nga shu x ild a m u ro ja a t q ilin g a n d a esa, tu tib tu rg a n s h a m o ln i q o ‘yib y u b o rarm ish . Ik k in c h i b ir talq in d a u D u ld u lin i m in ib , qam chi b o sa rm ish . S h u n d a o t s h id d a t bilan c h o p a y o tg a n id a yoiining k o ‘tarilib tu sh is h id a n sh am o l hosil b o ‘larm ish. 0 ‘zb ek lam in g sham ol kulti bilan bog‘liq m ifologik tasaw urlarining m atria rx a t d a v ri e ’tiq o d iy qarashlariga a lo q ad o r tu rk u m i yalli m om o yoki y alala m o m o , p atriarx at davri esa y alan g ‘o ch o ta haqidagi e ’tiq o d iy ish o n c h la r tiz im in i tashkil etadi. U la r t o ‘g‘risidagi xalq q arash lari q u y i Z a rafsh o n vohasi o ‘zbeklarining sh am o l to ‘xtatish m aro sim la ri tark ib id a saqlan ib qolgan.31 M .Jo ‘rayevning fikricha, «yalli momo» turkiy xalqlar mifologiyasida shakllangan obrazlardan biri b o ‘lib, «choy m om o»ga qaraganda qadim iyroqdir. C h u n k i u n da sham ol egalariga q u rb o n lik qilishning o ‘ziga xos bir k o ‘rinishi — sham ol q o ‘g ‘irc h o q yasab, dafn etish u d u m i saqlangan.32 Download Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling