Ctzbekiston respubl1kasi oliy va o rta m axsus ta 'lim vazirl1g I

4-mavzu, 2-jadval
Mif(asotir)larning mavzuga ko‘ra ichki turlari
Arxaik
Etiologik
Taqvimiy
Dualistik
Kuit
Antro-
pologik
miflar
miflar
miflar
miflar
miflar
miflar
4-mavzu
, 
3-jadval

---

Rivoyat janrlarining mavzu mohiyatiga ko‘ra tasnifi
Toponim ik rivoyatlar
Tarixiy rivoyatlar
Oykini-
Etnoto-
Gidroni-
Oroni-
Nekroni- Tarixiy-
Tarixiy
mik
ponimik
mik
mik
mik
qahra­
voqea va
rivoyat­
rivoyat­
rivoyat­
rivoyat­
rivoyat­
monlik
shaxslar
lar
lar
lar
lar
lar
mavzu-
yidagi
rivoyat­
lar
haqidagi
rivoyat­
lar
4-mavzu
, 
5-jadval

---

Pafosiga
k o ‘ra
L a t if a l a r ta sn ifi
Satirik
latifalar
Y um oristik
latifalar
Yaratilish zam oniga 
k o ‘ra
B osh qahra 
tipiklashtirili
m onning 
shiga ko ‘ra
A n ’anaviy
latifalar
Z am onaviy
latifalar
.... 
• 
• 
I J lU H O iy - b j y O b i y
f ♦
*
«
m
p U
• i 
i 
i j u m u i j
tipiklashtirish asosida
tipiklashtirish asosida
4-mavzu, 7-jadvat

---

Reja:
5-M AVZU: DOSTON*
1. D o sto n atam asining izohi va jan r tabiati.
2. D ostonlarning shakliy belgisi va mazmuniy mundarijasi.
3. D o s to n c h ilik -p ro fe s s io n a l s a n ’at tu ri. B axshi atam asi, 
baxshichilik san ’ati va uning tiplari.
4. D oston kuylash tartibi va baxshi tayyorlash an ’anasi.
5. D ostonchilik maktablari va ularning taniqli vakillari repertuariga 
xos m uhim belgilar.
6. D o stonlar tasnifoti masalasi.
7. D ostonlarning badiiyati.
8. D oston lam i to ‘plash, yozib olish, nashr ettirish va ilm iy tadqiq 
etish m asalasining ahvoli.
«D oston» s o ‘zi qissa, h ik o y a, sarguzasht, ta ’r if va m aqtov 
m a’nolarida ishlatiladi. Adabiy atam a sifatida u xalq og‘zak i ijodi va 
yozma adabiyotidagi yirik hajmli epik asarlami anglatadi. Biroq yozma 
va og'zaki adabiyotdagi dostonlar hayotni tasvirlash vositalari va 
usullari jih atid an bir-birlaridan jiddiy farq qiladi. Xalq og‘zaki ijodida 
do sto n o ‘tm ish zam o nlar t o ‘g ‘risida qahram onlik idealizatsiyasi 
ko‘lam idagi hikoyalar, rivoyatlardir.50 V .M .Jirm unskiyning yanada 
a n iq ro q ifo d a sig a k o ‘ra, ^ E p o s — bu x alq n in g q a h ra m o n lik
idealizatsiyasi koTam idagi jo n li o ‘tm ishidir. U ning ilm iy-tarixiy 
q im m a ti, ay n i p ay td a ju d a k atta ijtim oiy, m adan iy -tarb iy av iy
aham iyati h am shundadir».51 M .Saidovning ta ’kidlashicha, doston 
m urakkab san ’at asari b o ‘lib, uning doston b o ‘lishi u ch u n adabiy 
m atn, m usiqa b o ‘lishi, kuylovchi hofizlik san’atini puxta egallagan 
va soz ch erta bilishi zarur.52
Bu t a ’riflarda qaram a-qarshilik yo‘q va biri ikkinchisini to ‘ldiradi.

---

Birida d o ston ning epik voqelikka m u nosabati n a z a rd a tutilsa, 
ikkinchisida folkloming spesifikasi, dostonlarning sinkretik xarakteriga 
e ’tiborberiJadi. V .M Jirm unskiy va H.T.Zarifovlarning t a ’rifida xalq 
dostonlarining bosh xususiyati, M .Saidov nazarda tutgan adabiy 
m atnning asosiy belgisi, ya’ni dostonlarning m azm unan qahram onlik 
xarakteriga ega bo‘lishi va ular afsonaviy bahodirlar, ulug‘ shaxslar 
haqida epik idealizatsiya doirasida to ‘qilgan rivoyaviy asarlar ekanligi 
birinchi o ‘ringa qo‘yiIgan. Bu ta ’rifda dostonning o ‘tm ish bilan, 
xalq tarixi bilan mahkam bog‘liqligi h am o ‘ziga xos ravishda hisobga 
olingan. C hindan ham dostonlarda tarixni xalqona tushunish, uni 
jonlantirish mavjud. Ularda xalqimiz boshidan kechirgan ijtimoiy- 
siyosiy voqealaming, etnik birlik va mustaqillik uchun olib borilgan 
kurashlarning tarixiy mohiyati badiiy bayon etilgan. S hunday qilib, 
dostonlar haqiqiy va ideal tarix birlashib, chatishib ketgan olamshumul 
v o q e a la rn i tasv irlag an , x a lq im iz n in g ax lo qiy , fa lsa fiy . d in iy
qarashlarini, hayoti, urf-odatlari va m aishatini qom usiy bir tarzda 
ifodalagan o ‘tm ish yodnomalaridir.
D ostonlarda tarixiy voqelik xalq fantaziyasi asosida um um lashgan 
obrazlarda olz ifodasini topadi. Binobarin, ularda epik umumlashtirish 
hukm ronlik qiladi. Bunday um um lashtirish xalqning ijtim oiy adolat 
haqidagi ideallari va orzu-umidlari bilan yo‘g‘rilgan. D em ak, dostonga 
epiklik, monum entallik xos bo‘lib, kompozitsion va sujet qurilishi 
jihatidan murakkab voqea-hodisalarni qam rab oladi. B unday voqea 
va hodisalar m azmunan qahram onlik xarakteriga ega b o ‘lib, ular 
xalq idealidagi bahodir atrofiga birlashtiriladi. Favqulodda kuch- 
qudratga ega bunday yakka shaxslarda butun bir xalqning orzu- 
u m id la ri, im k o n iy a t va in tilis h la r i m u ja s s a m la s h g a n . X alq
dostonlarining janr xususiyatlari uning o‘ziga xos uslubi va badiiy 
shaklini belgilaydi, ya’ni kuy va ijro bilan m ahkam bog‘liq b o ‘lgan 
yirik hajm li va keng k o ‘lam li d o sto n la rn in g p o e tik bayoniga 
ko'tarinkilik, tantanavorlik, an ’anaviylik, she’riy va prozaik qismlaming 
davomiy almashinib kelishi xosdir.
0 ‘zbek xalq dostonlari juda uzoq tarixiy taraqqiyot bosqichlarini 
bosib o ‘tdi. U ning eng qadimgi nam unalarn saqlanib qolm agan. 
0 ‘tgan asrda yozib olingan dostonlargina bu janrning k o ‘p davrlar 
osha xalq baxshilari hofizasida og‘zaki ravishda m uayyan o ‘zgarishlar 
bilan bizgacha yetib kelganligidan dalolat b eradi/ S huning uchun 
ham ulam i xalq baxshilari faoliyatidan ajratib o ‘rganish m um kin

---

emas.
BaxshUar. Xalq og‘zaki ijodining yuksak professional san'at turi
— d o sto n va dostonchilikning paydo bo‘lishi, taraqqiyoti baxshilar 
nom i bilan bogUiqdir.^H.T.Zarifovning yozishicha, baxshi m o‘g‘ulcha 
va b u ry atc h a baxsha, b a g ‘sha so ‘zlaridan olingan b o ‘lib, ustod,