Ctzbekiston respubl1kasi oliy va o rta m axsus ta 'lim vazirl1g I
|
|
Ovutmachoqlar esa bolani tinchlantirish ehtiyojini qondiruvchi
badihalardir: Vo‘y-vo‘y, shuginani kim urdi? Vo‘y-vo‘y, shuginaga kim lab burdi? YigHama, oppoqqinam , Boshimdagi qalpoqqinam. K o ‘rinayotirki, chaqaloqning yig‘isi onada uni tinchlantirish assosiatsiyasini uyg‘otgan. O na shu zaruriyatga ko‘ra so‘zga murojaat qilayotir. U so‘zbozlik qilayotgani yo‘q, balki so‘zni tashkil etgan tovushlar garmoniyasida tinchlantiruvchi intonatsiyaga urg‘u berib, orom beruvchi, ovutuvchi ohangni anglatishga, his etishga, tuyishga erishayotir. Bunda bolani bag‘riga bosib, beshik yo belanchakda tebrata turib, unga termulib turib, lablarini ch o ‘chchaytirib yoxud b o laning yupqagina lab ch alarin i qitiqlab ovituvchi ohangning omuxtalashtirilishiga alohida e ’tibor berilgan. Natijada so‘zlardagi ohang , m a ’no va harakat m uvofiqligi ovu tm ach oq ning ritm ik mehvariga aylangan. Buni his-hayajonni ifodalovchi so‘zlarning juftlashgan takrori bo‘rttirib ifodalagan: H o ‘-ba, h o ‘-ba, nega yig‘laysan? H o ‘-ba, h o ‘-ba, nega big‘laysan? H o ‘-ba, ho‘-ba, big‘-big‘lama, H o‘-ba, ho‘-ba, sen yig‘lama, Yig‘lab bag‘rimni tig‘lama. H o ‘-ba, h o ‘-ba, jo. . . on, jo. . .on, Sadqa senga shirin jon. «H o‘-ba, h o ‘-ba» taqlidiy so‘zi takror holda mayin cho‘zinchoq ohangga ega. Tovushlar alteratsiyasi asosida ohangdoshlik kasb etgan qofiyalar anaforalardagi mayin ch o ‘zinchoq ohangni to ‘ldirib, izchil tarovatlanishini ta ’minlagan. Natijada boladagi injiqlikni elita oladigan jozibali ovutuvchi ohang yuzaga kelgan. O vutm achoqlam ing bevosita b o lan in g o ‘ziga p o etik m u rojaat shaklida qurilganligi elitish , yumshatish jarayonini yanada faollashtirgan va samimiylashtirgan xos xususiyatidir. Bola tovushlar ohangida sehrli jozibadan rohatlanib tinchlana boshlaydi. Bu esa, o ‘z navbatida, bola faoliyatida ongni uyg‘otish va harakatga solish yo‘lidagi ilk assosiatsiya bo‘lib, unda nutqning hosil bo‘lishi va shakllanishiga yo‘l ochadi. Shu tariqa, allalardagi m onotonlik, erkalam alardagi p atetik ko‘tarinkilikka ham ohanglikda ovutmachoqlardagi bamaylixotir tovush tovlanishlari o ‘zaro uyg‘unlashib, bolada o ‘z ona tilisining tovush gammalarini ilg‘ash, bora-bora nutq tovushlarini o ‘zIashtirishga yo‘l ochadi, nutqning shakllanish jarayonini harakatga keltiradi. Kattalar bolalaming tabiatga munosabatlarini shakllantirishda ham faol ishtirok etadilar. Buning natijasida bolalam ing o ‘z solnomasi (kalendari) va uni ifoda etuvchi mavsum-marosim qo‘shiqlari yuzaga kelgan. Bahor, yoz. kuz, qish m avsum lari bilan bog‘liq bunday qo‘shiqlaming bir qismi ijtimoiy-siyosiy taraqqiyot taqozosiga ko‘ra kattalar repertuaridagi mavqeyini yo‘qota borib, yo tam om an so‘nib ketadi, yo transformatsiyaga uchrab, bolalar repertuarida saqlanib qoladi. «Boychechak», «Yo ramazon» va hayitliklar shular jum lasidan hisoblanadi. Boychechak» — bolalaming mavsumiy marosim qo‘shig‘i. Bolalar N av ro‘z elchisi sifatida erta bahorda d ala-tu zd a bo ychechakni k o ‘rishlari bilan o q u n d an guldastalar yasaganlar, tolxivichlarga shodalab, boshlariga gulcham bar qilib kiyganlar. So‘ngra hovlim a- hovli yurib, «Boychechak» qo‘shig‘ini kuylab, gul ulashib, bahor kelganidan xabar berganlar. B olalarning biri — yakkaxon (solo) to ‘rtliklam i kuylasa, qolganlari naqarotini xor b o ‘lib ijro etganlar: Boychechagim boylandi, Q ozon to ‘Ia ayrondi. Ayroningdan bermasang, Qozonlaring vayrondi. Qattiq yerdan qazalab chiqqan boychechak, Yumshoq yerdan yumalab chiqqan boychechak. Boychechakni tutdilar, Tut yog'ochga osdilar. Qilich m inan chopdilar, Baxmal m inan yopdilar. Q o‘shiq tugagach, boychechakchilarga sovg‘a-salom lar berishgan, bolalar bu larn i o ‘zaro b o ‘lib olishgan yo ham m alari birgalikda m ehm onnavozlik qilishgan. Q o‘shiqda ta ’riflangan boychechak - erta bahorda ochiladigan gulgina em as, um um lashm a darajasiga ko‘tarilgan ram ziy obraz ham. U nda m urg‘akkina bolalik obrazi tajassum topgan. Xalq bolani erta bahom ing ilk guli timsolida ko‘rgan, bola shu gulday nozik, yoqimli navnihol va chindan ham insoniyat bahorining g‘unchasi tarzida e’zozlangan. B olalar re p e rtu a rid a ibtidoiy ajdodlarim izm ng q ac h o n la rd ir anim istik va totem istik e ’tiqodlari asosida shakllanib, endilikda o ‘sha m o h iy atin i y o ‘qotgan yalinchoqlar va Download Do'stlaringiz bilan baham: 
|