D. A. Boymatova O‘zbek tilining sohada qo’llanilishi

Нима учун нутқда		Нима учун нутқнинг
Нутқий жараёнда
		аниқликни		аниқлилигига
нутқ аниқлилигига
		таъминлаш учун		талабаларнинг барчаси
эришишнинг
		интилишимиз керак?		тўлиқ эришмаган?
муаммолари

		Нима учун нутқнинг
		аниқлиқлигига эришиш		Нима учун сўзларнинг
Нима учун
		яхши нутқнинг		лексик маъносини
нутқнинг аниқлик
		шаклланиш		тўғри тасаввур қилиш
сифати йўқолиши
		шартларидан бири		керак?
кузатилади?

						Нима учун кўп
			Нима учун
Нима учун синоним
			тилимизга кириб			маъноли сўзларни
сўзларнинг ўзига
			келаётган сўзларгаetishni			яхши фарқлашимиз
хослигини
						керак?
фарқлашга жиддий			жиддий муносабатда	sxemasi
эътибор бериш			бўлишимиз керак?
						Нима учун нутқ
Нима учун			Нима учун пароним			аниқлигида
шаклдош сўзларни						фикрлаш аниқлиги
			сўзларни қўллашда
тўғри қўллашимиз						деймиз?
			уларни фақлашимиз
керак?
			зарур?

66

3. Rasmiy uslub jamiyatdagi ijtimoiy, huquqiy munosabatlar, davlat va davlatlararo rasmiy siyosiy-iqtisodiy, madaniy aloqalar uchun xizmat qiluvchi nutq uslubidir. Mazkur uslub hujjatchilik xarakteri bilan boshqa uslublardan ajralib turadi. Rasmiy yozishma va hujjatlar iqtisodiy, yuridik va diplomatik munosabatlarda, ma’muriy - davlat idoralarida ishlatiladi. SHunga ko‘ra rasmiy uslubda yuridik qonunlar, diplomatik yozishmalar, farmonlar, qarorlar, ko‘rsatmalar, buyruqlar, shartnomalar, rasmiy e’lon va xabarlar, yozishmalar va shu kabi hujjatlar yoziladi.

   
   

67
Rasmiy yozishma va hujjatlar tilining qo‘llanish doirasi keng va xilma-xil bo‘lganligidan, uning tarkibi ham turlichadir. Fikrning sodda, qisqa, aniq ifoda etilishi rasmiy ish qog‘ozlari uslubining asosiy talabidir.

O‘zbek tiliga davlat maqomi berilgan bugungi kunda o‘zbek tilida mukammal hujjatchilikning shakllanishi uchun butun imkoniyatlar ochildi. Muassasa, tashkilot, korxona va birlashmalardan ishni ishlab chiqarish taraqqiyotiga muvofiq tashkil etishda,umuman,boshqaruv sohasida hujjatlarning o‘rni va ahamiyati beqiyosdir. Ayni paytda hujjatlar matnini tuzish boshqaruv apparati faoliyatidagi eng sermehnat va sermashaqqat jarayondir. Bu jarayonning oqilonaligi va samaradorligini oshirmasdan turib umumiy boshqaruv madaniyatini yuksaltirib bo‘lmaydi.

68

“Muammo” texnologiyasi 1.

Muammoning

turi

Muammoning

kelib

Muammoni

Muammoni

chiqish sabablari

echishda

Sizning

echishda

harakatlaringiz

uchraydigan

to‘siqlar

Nutquslubiyatiga

Nutq

jarayonida

Nutquslubiyatiga

O‘z nutqini

nazorat

to‘liq amal qilmaslik

uslubiyatga

e’tibor

putur

etkazadigan

qilmaslik.

kamligi

holatlarni

tushuntirish,

o‘rgatish

“Muammo” texnologiyasi 2.

Muammoning

turi

Muammoning kelib

Muammoni

Muammoni

chiqish sabablari

echishda Sizning

echishda

harakatlaringiz

uchraydigan

to‘siqlar

Hujjat

turlarini

Rasmiy

ish

–

Hujjat

turlarini

O‘zustida

yozishda rasmiy ish

qog‘ozlar uslubining

to‘g‘ri,

aniq, qisqa

ishlamaslik,

–

qog‘ozlar

grammatik,

leksik

yozishni

e’tiborsizlik

bilan

uslubining

o‘ziga

tomonlarini

hisobga

tushuntirish,

munosabatda bo‘lish

xosligiga

rioya

olmaslik, so‘zlashuv

o‘rgatish, ko‘nikma

etmaslik

uslubining faolligi

hosil qildirish

Nazorat savollari:

1. Mamlakatimizda ma’naviyatga e’tibor nimalarda ko‘rinadi?

   
   

2. O‘zbekistonning “Davlat tili haqida” gi Qonunining asl mohiyati nimada?

   
   

3. Tilning og‘zaki va yozma shaklining farqi nimalarda ko‘rinadi?

   
   

4. Vazifaviy uslublar qanday turlarga bo‘linadi?

   
   

5. Uslublar qaysi jihatlarga qarab bo‘lingan?

   
   

6. Rasmiy ish uslubining o‘ziga xosligi nimalarda ko‘rinadi?

   
   

69

12-mavzu. Nutq va adabiy me’yor


Reja:
1.Me’yor tushunchasi.

2.O’zbek adabiy tili me’yoriy ko’rinishlari.

3.Nutq jarayonida me’yorning buzilishi va ularni tuzatish yo’llari.

4.O’zbek tilining hozirgi me’yoriy holati uning madaniylik mezoni ekanligi.