D lutfullayeva, R. Davlatova, M. Saparniyazova

№
Sintaktik munosabat turi
Sintaktik aloqa vositasi
Misollar
1-variant. Berilgan birliklar orasidan predikativ va subyektli 
sintagmatik munosabatni hosil qiluvchi vositalami aniqlang hamda ular 
yordamida gaplar hosil qilib, jadvalni to‘ldiring: kelishiklar, f e ’lning 
shaxs-son 
qo'shimchalari, 
ergashtiruvchi 
bog'lovchilar, 
ayiruv 
yuklamalari, yuklama-bog'lovchilar, so'roq olmoshlari, ohang, tartib, 
egalik shakllari, fe ’Ining mayl shakllari, kesimlik shakllari.
138

---

2-variant. Berilgan birliklar orasidan atributiv va relyativ 
munosabatlami hosil qiluvchi vositalami aniqlang hamda ular yordamida 
gaplar hosil qilib, jadvalni to‘ldiring: ko'mafcchilar, kelishiklar, teng 
bog'lovchilar, yuklamalar, nisbiy so'zlar, yordamchi so'zlar, tenglik 
ohangi, ko'plik shakli, fe'lning nisbat shakllari, egalik qo'shimchalari, 
perdikativlik shakllari.
3-variant. 
Berilgan birliklar orasidan obyektli va relyativ 
munosabatlami hosil qiluvchi vositalami aniqlang hamda ular yordamida 
gaplar hosil qilib, jadvalni to‘ldiring: bog'lovchilar, kelishiklar, 
yuklamalar, nisbiy so ‘zlar, modal so 'zlar, ohang, fe ’Ining analitik 
shakllari, fe ’Ining mayl shakllari, egalik qo ‘shimchalari, kesimlik 
shakllari, fe'lning ravishdosh shakllari.
4-amaliy ish.
1-variant.
1 . “0 ‘zbek tili - Davlat tili" mavzusida kichik ma’rifiy matn tuzing. 
Matnda kuzatilgan paradigmatik munosabatni hosil qiluvchi vositalarga 
tavsif bering.
2. “Sintaktik birliklar o‘rtasidagi paradigmatik munosabat” masalasiga 
oid nazariy qarashlami umumlashtiring.
2-variant.
1 . ‘‘O'zbekiston - Vatanim manim!” mavzusida kichik ma’rifiy matn 
tuzing. Matnda kuzatilgan sintagmatik munosabat ko‘rinishlariga tavsif 
bering.
2. 
“Sintaktik birliklar o‘rtasidagi sintagmatik munosabat” masalasiga 
oid nazariy qarashlami umumlashtiring.
3-variant.
1 
. “Men nechun sevaman 0 ‘zbekistonni?!” mavzusida kichik ma’rifiy 
matn tuzing. Matn tarkibida nopredikativ munosabatni shakllantirgan 
vositalarga tavsif bering.
2. 
“Nopredikativ munosabat ko‘rinisM?ri” masalasiga oid nazariy 
qarashlami umumlashtiring.
139

---

5-amaliy ish. 
’’Ramziy ifodalang” metodi
orqali bugungi kunda eng ommalashgan aloqa vositasi - qo‘l telefonlarini 
ramziy ifodalang. Siz uni nimaga o‘xshatasiz? 0 ‘xshatgan narsangizni 
rasmini chap qo‘lda chizishga harakat qiling. Nima uchun siz uni shu 
predmetga o‘xshatdingiz? Izoh bering. Fikrlang: Nima uchun topshiriq 
chap qo‘lda bajarildi? Fikrlaringiz bilan o‘rtoqlashing.
6-amaliy ish. Mustaqil tarzda sintagmatik va paradigmatik 
munosabat haqida nazariy ma’lumot yozing. Xulosalaringizni daliliy 
misollar yordamida ilmiy asoslab bering.
7-amaliy ish. Mavzu yuzasidan egallagan bilimlaringizni 
savol-javob asosida sinab ko‘ring.
1. Sintaktik birliklar orasidagi qanday munosabat sintagmatik 
munosabat deyiladi?
2. Sintaktik birliklar orasidagi mazmuniy sintagmatik munosabatning 
qanday ko‘rinishlari farqlanadi?
3. Sintaktik birliklar orasidagi shakliy sintagmatik munosabat deganda 
qanday munosabatlar tizimi tushuniladi?
4. 0 ‘zbek tilida predikativ munosabatni qanday grammatik vositalar 
hosil qiladi?
5. Bir tomonlama (subordinatsiya) va ikki tomonlama (koordinatsiya) 
munosabat deganda qanday aloqa tushuniladi?
6. Sintaktik birliklar orasidagi qanday munosabat paradigmatik 
munosabat deyiladi?
7. Kopulyativ munosabat qanday sintaktik aloqada shakllanadi?
8. An’anaviy tilshunoslikda sintaktik munosabat va sintaktik aloqa 
terminlari nimani anglatadi?
140

---

9. Predikativ munosabat haqidagi an’anaviy qarashlarda asosiy e’tibor 
nimaga qaratilgan?
10. Introduktiv munosabat deganda qanday munosabat nazarda 
tutiladi?