D lutfullayeva, R. Davlatova, M. Saparniyazova

9-amaliy ish. 
Mavzu yuzasidan egallagan bilimlaringizni 
savol-javob asosida sinab ko‘ring.
1. 0 ‘zbek tilshunosligida tobe aloqa (tobelanish)ning qanday usullari 
farqlanadi?
2. Kelishikli va ko‘makchili boshqaruv asosida shakllangan qurilmalar 
qanday ma’noviy xususiyatlari asosida farqlanadi?
3. Moslashuvli birikmalarda hokim va tobe qism qanday o‘rinlashadi?
4. Aniqlovchi + aniqlanmish, hoi + hollanmish o‘zaro qanday birikish 
usuli orqali birikadi?
5. Boshqaruv yo‘li bilan hosil bo‘lgan birikmalarda hokim so‘z sifat 
bilan ifodalansa, tobe so‘z vazifasini qanday so‘zlar bajarishi mumkin?
6. Bitishuv usulida tobe qism hokim qismga qanday vositalar bilan 
bog‘lanadi?
7. Moslashuvli birikmalarda egalik qo‘shimchalari qaysi shaxsda 
belgisiz ishlatilishi mumkin?
8. Boshqaruvli birikmalarda tobe so‘z asosan qaysi kelishik 
shakllarida qo‘llanadi?
UYGA VAZIFA
1. Ilmiy manbalar asosida moslashuv va muvofiqlashuv terminlariga 
izoh yozing.
2. “Sabr va qanoat” mavzusidagi 10 ta o‘zbek xalq maqolidan topib, 
moslashuv, bitishuv va boshqaruv munosabatli birlikmalami ajrating.
3. “Tobe bog‘lanish usullari” mavzusida nazariy ma’lumot yozing.
144

---

SO‘Z BIRIKMASI
1-amaliy ish. “Tushunchalar tahlUi” 
metodi orqali 
mavzuga oid tayanch tushunchalarga izoh bering. 0 ‘qituvchingiz 
tomonidan berilgan qo‘shimcha ma’lumotlami 3-ustimga qayd eting.
1
2
3
Tushunchalar
Izohi
Qo'shimcha ma’lumotlar
So z birikmasi
Sintagma
Otli birikma
Fe 'lli birikma
Ravish-sifatli birikma
Sodda birikma
Murakkab birikma
2-amaliy ish.
1-variant.
Berilgan so‘z birikmalarining tarkibiy qismlarini aniqlang 
va ularga tavsif bering.
O'zicha kulmoq, achchiq yolg'on, bir tog‘ora somsa, doira sadolari, 
dildan quvnamoq, mish-mish gaplar, osmono‘par bino, olis y o ‘1, atlas 
ко ‘ylak, bosh egib gapirmoq, kitob muqovalamoq.
NAMUNA: 0 ‘zicha kulmoq: o'zicha -  tobe so‘z, ravish bilan 
ifodalangan; kulmoq -  hokim so‘z, fe’l bilan ifodalangan.
2-variant.
Berilgan so‘z birikmalarining hokim so‘zning qanday so‘z 
turkumi bilan ifodalanganligiga ko‘ra turini va bog‘lanish usulini aniqlang.
NAMUNA: O'zicha kulmoq -  fe’lli birikma, bitishuv usulida 
bog‘langan.
3-variant.
Berilgan so‘z birikmalarini tarkibiy qismlarga ajrating va 
qismlami bog‘lovchi vositalarga tavsif bering.
NAMUNA: O'zicha kulmoq -  so‘z birikmasi, o'zicha -  tobe so‘z, 
kulmoq - hokim so‘z, so‘z birikmasi qismlari ohang yordamida 
bog‘langan.
145

---

3-amaliy ish. Tobe so‘zi qo‘shma, juft va takroriy so‘zlardan tashkil 
topgan 8 ta so‘z birikmasi hosil qiling hamda ulaming qurilish modellarini 
belgilang.
NAMUNA: Katta-kichik bolalar -  so‘z birikmasi, tobe so‘z juft 
so‘zdan tashkil topgan. So‘z birikmasming yuza qurilish modeli: [ISif+I0t]
m
JL  4-amaliy ish. Jadvalni to‘ldiring. Jadvaldagi qaydlaringiz 
asosida “So‘z birikmalarining tasnifi” masalasiga munosabat bildiring.