D lutfullayeva, R. Davlatova, M. Saparniyazova

chalindi, yuzlariga chechakka о ‘xshagan nimadir toshib ketdi, tabiblar 
uning chorasini qila olmadilar. Oqibatda qiz awalgi g o ‘zalliginiyo ‘qotdi 
va yigitga turmushga chiqish ahdidan qaytdi, o ‘zini dunyodan yolg'iz 
о ‘tishga hukm qildi. Ittifoqo yigit ham kasallikkka chalinib, bir necha кип 
qimirlamay yotdi. Keyin oyoqqa turdi-yu, biroq ko'zlari ojiz bo(lib qoldi. 
Yigit qizga uylanish ahdidan qaytmadi. Qiz ham noiloj ко ‘ndi. Ikkovlari 
shu tarzda ancha yil baxtiyor umr ко ‘rdilar. Vaqti soati kelib ayol vafot 
etdi. Uning janozasidan keyin eming ко ‘zlari ko(r emasligi та ’lum bo 'Idi.
(T.Malik)
Misol
Gap bo‘lagiiiiug 
turi
Gap bo‘lagi vazifasidagi 
morfologik so‘z shakli
Gap bo‘lagining 
tuzilishiga ko‘ra turi
go'zal
aniqlovchi
sifat
sodda
S  Ravish holi va sifatlovchi aniqlovchming umumiy va farqli 
jihatlari to‘g‘risida ilmiy xulosa yozing.
■S Badiiy asarlardan bir xil grammatik shakldagi hoi va toidiruvchi 
ishtirok etgan 8 ta gap topib ko‘chiring. Ulaming umumiy va farqli 
jihatlari to‘g‘risida ilmiy xulosa yozing.
S  Kuzatuvlaringiz asosida atrofmgizdagi kishilaming laqabini 
ifodalaydigan izohlovchilar ishtirokida ‘‘Uning laqabi... ” mavzusida 
kichik ma’rifiy matn tuzing. Laqab qo‘yishning salbiy holat ekanligi

---

to‘g‘risidagi hikmatllar bilan tanishing. Izohlovchining sifatlovchidan 
farqini izohlang.
MURAKKABLASHGAN SODDA GAPLAR
1-amaliy ish.
1. Berilgan gaplardan gapni murakkablashtiruvchi vositalami ajrating.
2. Gaplaming nima sababdan murakkablashgan sodda gaplar deb 
nomlanishini asoslab bering.
1-variant. 1. Tursunali makon topgan «daraxtzorda» «bolta» paydo 
bo ‘lishi bilan unga dasta bo ‘lishga oshiquvchilar ко ‘paydi (T.Malik). 2. 
Darhaqiqat, eru xotin oralarida о ‘tgan ikki kalima so 'z shu oila 
gulshanida o'sgan R a ’noning istiqbolini ochiq belgilar edi (A.Qodiriy). 3. 
Shu pccyt tuzukkina kiyingan bir yigit shirakayf holda javrab kirib kelib, 
о 'tirganlarning ensasini qotirdi (S.Anorboyev). 4 . Shoirlik ishqi dilimga 
tushmaganida, albatta, rassom bo'lardim, - deb aytardi (S. Ahmad).
2-variant. 1. Tabiiy, Xushro ‘yning f e ’lini yaxshi bilgan ota-ona uning 
ra’yini olmasdan turib bir ish qilmoqdan qo'rqadilar (A. Qodiriy). 2. 
Tabiiy, Xushro ‘yning fe ’lini yaxshi bilgan ota-ona uning ra ’yini olmasdan 
turib bir ish qilmoqdan qo'rqadilar (A.Qodiriy). 3. Ulaming mungli 
shivirlashi tilovat sadolariga qo ‘shilib, yurakni ezuvchi ohangga 
aylanadi... (O'.Hoshimov). 4. 0 ‘zingizni tanitsangiz, ehtimol, biror 
qarindoshingiz chiqib qolar edi (A.Qahhor).
3-variant. 1. Amerikaning million-million dollari Turkistonga ham, 
darhaqiqat, selday oqib keldi (K. Yashin). 2. Men sening samimiyligingga, 
niyati pok, yuragi pok, yaxshi yigit ekaningga shubha qilmayman, bolam 
(O. Yoqubov). 3. A w al o'limlikka atalgan kiyim-kechaklami, kafanni 
olishdi (N.Eshonqul). 4. Inisi Bobur qonli janglarda barpo etib ketgan 
ulkan davlat hanuzgacha hindyeriga teran ildiz otolgan emas (P.Qodirov).
2-amaliy ish. N.Norqobilovning “Sariq gul” asaridan olingan ushbu 
parchada matnni semantik jihatdan murakkablashtiruvchi bo‘laklami 
aniqlang va izohlang.
194

---

Qiz bu xil bema ’nilikka chek qo ‘yish, yanada aniqrog ‘i, zora tushunsa 
degan о ‘yda deydi:
- Yurakka buyurib bo ‘Imasa, nima qilay!
- Siz buyuring, - deydi Bozor jiddiy.
- Buyurolmayman.
- Mana biz buyurayapmiz-ku, siz ham buyuring.
- Yuragim yo 'q desa, nima qilay.
-Ayting, xo ‘p desinl
- Siz meni kalaka qilayapsiz, shekilli?
Bozor kurakdek kaftini ко ‘ksiga bosib, tavallo qiladi.
- Kalaka qilayotgan bo Isam, til tortmay о ‘lay.
- Qo ‘ying, bunaqa demang.
- Bo ‘masa, siz ham odamni bunday koflr qilmang-da!
Bu xil suhbatdan na unisi, na bunisi biror та ni topadi. Bozor xomush 
iziga qaytadi. Qiz dilgir bir kayjiyatda ichkariga kirib ketadi.