D lutfullayeva, R. Davlatova, M. Saparniyazova

---

D. LUTFULLAYEVA, 
R. DAVLATOVA,
M. SAPARNIYAZOVA
HOZIRGI 
OZBEK 
ADABIY TILI
(2-QISM)

---

O ZBEKISTOIS R ESPU B LIK A SI O LIY VA 
O RTA MAXSUS ТА LIM V A Z IR L IG I
ALISHER NAVOIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT 
O ZBEK TILI VA ADABIYOTI UNIVERSITETI
D. LUTFULLAYEVA, R. DAVLATOVA, 
M. SAPARNIYAZOVA
HOZIRGI O ZBE K ADABIY TILI
Amaliy m a sh g 'u lo tlar uchun m ateriallar
О ‘zbekiston Respublikasi Oliy va о rta maxsus ta 'lim vazirligi 
tomonidan о ‘quv qo 'llanma sifatida tavsiya etilgan
TO SH K EN T
«IQ TISOD -M OLIY A »
2018

---

U O ‘K: 811.512.133(076.5) 
K B K : 8 1 .2 0 ‘zb-923
Taqrizchilar: 
f.f.d., prof.
M. Q urbonova 
f f n . , dots.
N. Ahmedova
L92 Hozirgi o‘zbek adabiy tili. 
Amaliy m ash g ‘ulotlar uchun materiallar.
0 ‘quv q o ‘llanma /' D. Lutfullayeva, R. Davlatova, M. Sapamiyazova.
- Т.: “ Iqtisod-Moliya” , 2018. - 280 b.
“ Hozirgi o'z bek adabiy tili” (amaliy m ashg‘ulotlar uchun materiallar) 
nomli ushbu o'quv qo'llanm a oliy o 'q u v yutrlari o 'z b ek tili va adabiyoti 
t a ’lim y o ‘nalishida tahsil olayotgan talabalar uchun mo'ljallangan.
Ushbu o 'q u v qoMlanma Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat 
o ‘zbek tili va adabiyoti universiteti professor-o'qituvchilari tomonidan 
tuzilib, 5111200 - o ‘zbek tili va adabiyoti ta ’lim y o ‘nalishining DTS 
hamda “Hozirgi o 'zbek adabiy tili” fani dasturi asosida ishlab chiqildi.
0 ‘quv qoMlanmada “Hozirgi o 'z b ek adabiy tili” fanining “Morfemika 
va so 'z yasalishi”, “ Morfologiya”, “Sintaksis” bo'lim lari bo'y icha tashkil 
etiladigan amaliy m ash g ‘ulotlarda bajariladigan topshiriqlar tizimi tavsiya 
etildi.
O 'q u v qoMlanma Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o ‘zbek tili 
va adabiyoti universiteti hamda Navoiy davlat pedagogika instituti 
kengashida muhokama etilib, nashrga tavsiya etilgan.
U O ‘K: 811.512.133(076.5) 
K B K :8 1 .2 0 ‘zb-923
ISBN 978-9943-13-748-6
С D. Lutfullayeva, R. Davlatova, 
M. Sapam iyazova, 2018 
© “ Iqtisod-M oliya” , 2018

---

SO ZBOSHI
“Hozirgi o ‘zbek adabiy tili” fanidan o ‘quv rejasiga muvofiq 
talabalaming mustaqil ishlashlarini tashkil etish, ulami ijodiy fikrlashga 
o'rgatish hamda izlanish olib borish ko ‘nikmalarini shakllantirish 
maqsadida amaliy m ash g ‘ulotlami o'tish rejalashtiriladi.
“ Hozirgi o 'z b ek adabiy tili” fanidan tashkil etiladigan amaliy 
m ashg‘ulotlarda talabalaming m a ’ruza m ashg'ulotida egallagan nazariy 
bilimlarini mustahkamlash va yanada chuqurlashtirish maqsadida o'tilgan 
mavzular bo'y icha mustaqil tarzda tahlillar, tajribalar olib borish 
masalasiga jiddiy e ’tibor qaratiladi. Shu maqsadda amaliy mashg'ulotlam i 
o ‘qitishning eng ilg'or usullaridan foydalanib ilmiy-nazariy tafakkumi 
shakllantirishga yo'naltirilgan holda tashkil etish k o ‘zda tutiladi.
“Hozirgi o 'zbek adabiy tili” fanidan o'tiladigan amaliy mashg'ulotlar 
avvalo, talabalaming o ‘qituvchi hamkorligi va nazoratida olib boradigan 
o ‘quv-tadqiqot 
faoliyatini 
amalga 
oshirishga 
qaratiladigan 
o'qitish 
shaklidir. 
Amaliy m ash g ‘ulotda bajariladigan 
ishlarning o'qituvchi 
nazoratida amalga oshirilishi mavzuga doir ilmiy xulosalarning talabalar 
tomonidan chuqur o ‘zlashtirilishiga yordam beradi. Amaliy m ash g ‘ulotda 
mavzu b o ‘yicha bajarilishi k o ‘zda tutilgan amaliy ishlar nazariy masalani 
mustaqil tahlil qilishga qaratiladi. Shu sababli har bir amaliy m ashg'ulotda 
talaba izlanish olib borishi, misollami qiyoslashi, tahlil qilishi. til 
qonuniyatlarini ishlab chiqishi, xulosalar chiqarishi va o 'z fikrini to'liq 
bayon eta olishi lozim bo'ladi.
0 ‘quv qo'llanm ada amaliy ishlar mavzu mohiyatidan kelib chiqqan 
holda belgiland va quyidagi shakllarda tavsiya etildi:
1. Jamoa b o ‘lib ishlashga qaratilgan amaliy ishlar.
2. Yakka tartibda ishlashga qaratilgan amaliy ishlar.
Amaliy ishlami bajarishdan avval m avzuga doir nazariy bilimlar 
yodga olinishi lozim. Shu maqsadda o ‘quv q o ‘llanmada har bir amaliy 
m ashg'ulot dastlab o ‘tilgan mavzu b o ‘yicha tayanch tushunchalar tahlilini 
o ‘tkazishga qaratilgan topshiriq bilan boshlanadi.
0 ‘quv q o ‘llanmada nazariy mavzu b o 'yicha turli hajmdagi rang- 
barang amaliy topshiriqlar berildi. Jumladan, mavzu mohiyatidan kelib
3

---

chiqqan holda o‘quv qo‘llanmada til birliklarini lingvistik tahlil qilish, 
faktik materiallami qiyoslash asosida umumlashma xulosalar chiqarish, 
turli jadvallar bilan ishlash, matnni lingvistik tahlil qilish, ilmiy manbalar 
ustida ishlash va ularga munosabat bildirish, ilmiy sharhlar yozish kabi 
turli 
topshiriqlar 
ishlab 
chiqildi. 
0 ‘qituvchi 
ulardan 
ma’qulini 
(talabalaming bilim darajasi, belgilangan vaqt kabilar asosida) ixtiyoriy 
tanlab, mashg‘ulotni tashkil etishi mumkin bo‘ladi. Shuningdek, 
umumta’lim maktablari uchun yaratilgan “Ona tili” hamda akademik 
litseylar, kasb-hunar kollejlarining “Hozirgi o ‘zbek adabiy tili” 
darsliklaridan o‘rin olgan ayrim mashqlar berilib, ular ustida ishlash ham 
tavsiya etildi.
0 ‘quv qo'llanmadan talabalarga uyga vazifa sifatida beriladigan 
amaliy topshiriqlar ham o‘rin oldi. Bunday topshiriqlar ham talabalami 
mustaqil tadqiq o ‘tkazish hamda umumlashma xulosalar chiqarishga 
undaydi.
0 ‘quv qo‘llanma shu fanning “Morfemika va so‘z yasalishi”, 
“Morfologiya”, “Sintaksis” bo‘limlarini to‘liq qamrab olgan bo‘lib, 
fanning mazkur bo‘limi bo‘yicha amaliy mashg‘ulotlami o'tishda 
foydalanishni ko‘zda tutadi.
Ushbu o ‘quv qo‘llanma Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat 
o ‘zbek tili va adabiyoti universiteti professor-o‘qituvchilari tomonidan 
tuzilgan “Hozirgi o ‘zbek adabiy tili” fani dasturi asosida ishlab chiqildi 
hamda 5111200 - o‘zbek tili va adabiyoti ta’lim yo‘nalishi bo‘yicha 
bakalavrlaming tayyorgarlik darajasi va zaruriy bilimlar mazmuniga 
qo‘yiladigan talablarga muvofiqlashtirildi.
Mazkur o ‘quv qo'llanmani tuzishda o‘zbek tilshunosligida shu kunga 
qadar erishilgan ilmiy natijalar hamda eng so'nggi nazariy xulosalar 
e’tiborga olindi.
0 ‘quv qo‘llanma oliy o‘quv yurtlari o ‘zbek tili va adabiyoti ta’lim 
yo‘nalishida tahsil olayotgan talabalarga “Hozirgi o‘zbek adabiy tili” 
fanining “Morfemika va so‘z yasalishi”, “Morfologiya”, “Sintaksis” 
bo‘limlari bo‘yicha tashkil etiladigan amaliy mashg‘ulotlarini o ‘tishda 
asosiy manba vazifasini o ‘taydi.
4

---