D. S. Yarmatova, A. R. Bobojonov, A. R. Raximov

Cl , D.S. YARMATOVA, A.R. BOBOJONOV, A.R. RAXIMOV
0‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
? OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
D.S. Yarmatova, A.R. Bobojonov,
A.R. Raximov
DAVLAT KADASTRI
ASOS LARI
O'zbekiston Respublikasi Oiiy va o‘rta maxsus ta’Iim vazirligi tomonidan
537 /500 - «Geodeziya, kartografiya va kadastr»
bakalavryo‘nalishlarida ta’Iim olayotgan talabalar uchun darslik
sifatida tavsiya etilgan
■■■ CbolfM nomidagi nashriyot-mathaa ijodiy uyi
Tashkent — 2014
ио-К: 528.44(075)
КВК 65.32-5
DI4
Ya75
Taqrizchilar:
Е. Karimov — •SamHOLlS» kadastr MCHJ boshlig'i;
A. Eshmuradov — •Shahar qunlishi va kadasir* kafedrasi kaita о ‘qiiuvchisi;

1. 
   Bobobekov — •Shahar qunlishi va kadaslr» kafedrasi datsenti, qishloq
   xo'jaligi fanlari nomzodi.
   

Davlat kadastri asoslari fanidan 53II5OO - «Geodeziya, kartografiya va kadastr* (tarmoqlar bo'yicha) ta’lim yo'nalishi bo’yicha bakalavrlar tayyorlash o’quv rcjasiga muvofiq tuziidi. Mazkur darslik shu yo'nalishda ta’lim olayotgan talabalarga mo’ljallangan bo’lib, unda davlat kadastrlari, uning mazmuni, mohiyati va mamlakat iqtisodiyotim nvojlantinshdagi ahamiyati, shu jumladan, yer kadastri hamda boshqa turdagi kadastrlar, ularni yuritish tartibi, vazifalari hamda iqtisodiyot tarmoqlarini bozor munosabatlariga o'tishi sharoitida ushbu kadastrlarning tutgan o'rnini yoritadi.

ISBN 978-9943-05-682-4
C D. Yarmalova va boshq, 2014 © Cho'lpon nomidagi NMIU, 2014
KIRISH
0‘zbekiston Respublikasi mustaqillika erishgan kundan boshlab barcha sohalar kabi gcodeziya, kartografiya, kadastr sohalari ham rivojlana boshladi. Hozirda olib borilayotgan ilmiy va amaliy ishlarni yanada mukammallashlirish maqsadida sohaga doir yangi texnika va texnologiyani hayotga tatbiq qilishga katta ahamiyat berilmoqda.
0‘zbekiston Respublikasi Yer resurslari, geodeziya, kartog­rafiya va davlat kadastrlari davlat qo'mitasining ma’lumotlariga qaraganda, O'zbekistonning umumiy yer maydoni 44410,3 ming ga ni tashkil etgani holda, uning 90 foizga yaqini davlat tomonidan turli huquqlar asosida korxona, muassasa, tashkilotlarga, shu jumladan fuqarolarga biriktirilgan. Awalambor, shuni ta’kidlash joizki, kadastrning barcha turlarini bajarish uchun Davlat Geo­deziya tannoqlari (DGT) barcha talablarga javob beradigan daraja- da barpo etilgan bo'lishi kerak. Bu borada Respublikamizda ilmiy va amaliy ishlar olib borilmoqda.
Chunonchi, 0‘zbekiston Respublikasi hududida Davlat Geo- dezik tarmog'ini, Yer yo'ldoshi tizimi texnologiyasi bo‘yicha tako- millashtirish masalasiga ko‘p miqdorda mablag* ajratilib, bu ishning rivojiga katta ahamiyat berilmoqda.
Gap shundaki, barcha yerlar, ko‘chmas mulk chegaralari, burchaklari DGT asosida joyida topiladi va belgilanadi.
Yer va boshqa turdagi ko'chmas mulklarni ro'yxatga olish, ular haqida aniq ma’lumotlarni to‘plash. ularni bir joy — ma’lu- motlar banki (MB)ga yig‘ib, kerak bo'lganda ulardan samarali foydalanish, yer ko‘chmas mulk egasi bo'lishi davlat va jismoniy shaxsning yerga, ko'chmas mulkka bo'lgan huquqini himoya qilish soliq tizimini mukammallashlirish, ko'chmas mulk haqidagi ma’lu- ntotlarni ommaviy axborot vositalarida e’lon qilish, ularni kimoshdi bozorida sotish va sotib olish kabi juda ko'p masalalarni yechish maqsadida yer kadastri tuzildi.
Xalq xo'jaligining turii sohalari, o'simliklar, qishloq xo'jalik ekinlari va umuman insoniyat uchun zarur bo'lgan chuchuk suvniiig miqdori cheklangan bo'lib, olimlarning bergan ma’lumot- lariga qaraganda, dunyo bo'yicha 84 m 827,2 ming km³ ni tashkil qiladi,
O‘zbekiston Respublikasining 2000-yilda qabul qilingan «Davlat kadastrlari to‘g'risida»gi qonuni, O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1996-yil 17-iyuldagi 255-sonli «0‘zbe- kiston Rcspublikasida Davlat kadastriarining yagona cizimini yaratish bo‘yicha Nizonmi tasdiqlash to‘g'nsida»gi qarori va bosh- qa qator qonun hamda me’yoriy hujjatlarga binoan, mamlakati- mizda yer, suv, o'rmon va avtomobil yo'llari kadastrlarini yuritishga bo‘lgan munosabat har tomonlama o'zgardi.
Davlat yer, suv, o‘rmon va avtomobil yo'llari davlat kadastrlari Davlat kadastrlarining yagona tizimi tarkibiga kiritildi, ularda bajariladigan ishlar hajmi kengaytirildi va ahamiyati oshirildi. Shuning uchun ham yer, suv, o'rmon va avtomobil yo'llari davlat kadastrlari, ularning mazmuni va mohiyati, tarkibiy qismlari, yuritish tamoyillari to‘g‘risida qisqacha to‘xtalib o’tish joizdir.
Davlat yer kadastri muhim xalq xo'jaligi ahamiyatiga ega. Uning ma’lumotlaridan turii masalalarni hal qilish, jumladan, yer solig'i, yer maydonlariga ijara haqi miqdorlarini belgilash, qishloq xo'jalik ekinlari hosildorligini rejalashtirishda, yer tuzish, yerdan foydlanish bilan bog'liq bo'lgan barcha masalalarni hal qilishda foydalaniladi.
Shuning uchun bo‘lg‘usi bakalavriar mamlakatimizning tabiiy iqtisodiy salohiyati bo'lgan yer, suv, o'rmon va boshqa man- balami bevosita o'rganish, ularni sifat va miqdor jihatdan baho- lashning ilg'or uslublari va texnologiyalarini qo'llashni mukammal o‘zlashtirishlari zarur.
Fanni o'zlashtirish jarayonida talaba Davlat yagona kadastrlar tizimini yuritish bo'yicha ma’lumotlarni zamonaviy hisoblash vositalari va kompyuterlari yordamida tahlil qilishi hamda zarur xulosalar chiqarishni o'rganadi.
Bino va inshootlarni ro'yxatga olish. ular haqida aniq ma’lu- motlarni to'plash. ulardan samarali foydalanish soliq tizimini mukammallashtirish, bino va inshootlarni kimoshdi bozorida sotish hamda sotib olish kabi juda ko'p masalalarni yechish maqsadida kadastr yuritiladi. Bino va inshootiar yoki uning ma’lum bir qismiga egalik huquqini rasmiylashtirish, bu huquqni muhofaza qilish maqsadida bino va inshootiar kadastri tuziladi.
Shahar hududida muhandislik tarmoqlarning ko'pligi, ular- ning yerosti, yer yuzi va yerustida joylashganligi, topografiyasi, ro‘yxati, egasi, mulkning bahosi va shunga o'xshash ko'pgina talablarga shaharsozlik kadastridan foydalangan holda javob topiladi.



O‘quv fanining maqsad

va vazifalari

Fanni o'rgatishdan maqsad talabalarga Davlat kadastrlarini tuzishning zamonaviy tamoyillarini o'rgatish, yer, suv, o'rmon, ko'chmas mulk va shaharsozlik kadastrlarini tuzish va ulami yuri- tish usullarini o'rgatish, mahalliy va xorijiy tajribalar asosida Davlat kadastrlarining yagona tizimini yuritish bo'yicha zaruriy ko'nikma va malakani shakllantirishdir.

Fanning vazifasi - talabalarga «Davlat kadastri asoslari» fanining mohiyati, O'zbekiston Respublikasi hududida lurli obyektlar ka­dastrlarini tuzishning mazmuni, ahamiyati va kadastrlaming turlari va uning xususiyatlarini o'rgatishdan iboratdir.
Fan bo'yicha talabalarning bilimi, ko'nikma va
malakasiga qo'yiiadigan talablar
«Davlat kadastrlari asoslari» fanini o'rganish jarayonida amalga oshiriladigan masalalar doirasida bakalavr:

• 
  davlat kadastrlar tizimining asosiy yo'nalishlari;
  
• 
  tabiiy resurslar kadastri turlari va ularni yuritish;
  
• 
  hayvonot va o'simliklar dunyosi kadastrlar tizimi;
  
• 
  davlat kadastrlarining chiziqli turlarini yuritish;
  
• 
  ko'chmas mulk kadastrini yuritish tartibi;
  

• 
  shaharsozlik kadastri haqida iasavvurga ega bo‘Ushi.
  
• 
  davlat kadastrlarini yuritishning nazariy va huquqiy asos- iari;
  
• 
  kadastr yo‘nalishlari;
  

, — davlat kadastr xizmati, tizimi va vazifalari;

• 
  yerdan foydalanuvchi subyektlar hududida ko'chmas mulklar kadastrining yuritishni bilishi va ulardan foydalana olishi;
  
• 
  boshqariladigan obyektlar va darning xususiyatlari;
  
• 
  obyektlarning miqdor va sifat kcfrsatkichlari;
  
• 
  kadastr tizimini yuritish bo‘yicha tartib-qoidalari;
  
• 
  kadastr ma’iumotlarni ishlab chiqish kc/nikmalariga ega boVishi lozim.
  

Fanning o‘quv rejadagi boshqa fanlar bilan o’zaro
bogdiqligi va uslubiy jihatdan uzviy ketma-ketligi
«Davlat kadastrlari asoslari» fani asosiy ixtisoslik fani hisob- lanib, 3 semestrda o'qitiladi. Dasturni amalga oshirish o‘quv reja- sida rejalashtirilgan matematik va tabiiy (oliy matematika, fizika, geologiya va geomorfologiya), geodezik (geodeziya, geodezik o'lchov ishlarini matematik ishlash nazariyasi, fotogrammetriya va masofadan turib tadqiq qilish), kartografik (chizmachilik, kar- tashunoslik, geografiya va h.k, tarmoq yer huquqi va monitoring asoslari, sotsial-iqtisodiy kartografiya, ko'chmas mulk kadastri) fanlaridan yetarli bilim va ko‘nikmalarga ega bo'lishlik talab etiladi.