Dak ga tavsiya etaman” Magistratura bo‘limi boshlig‘i R. Jalalov

3.2.ZardushtiylikvaXristianlikdinlaridainsonqadri,huquqvaerkinliklarigadoirzamonaviyqarashlarningtahlili
Zardushtiylikboshg’oyasiboyaaytganimizdekyaxshilikvayomonliko’rtasidagikurashdir.Xristianlikdaesaasosiyg’oyaIsomasihnomibilanbog’liq.UndaIsonixudoningo’g’lidebtalqinqilinadi.
ZardushtiylikdinibilanXristianlikdinihambirbirigao’xshashtomonlari
mavjud.ZardushtiylikdinidayagonaAhuramazdagasig’inadilar.Xristianlikta’limotigako'rahamdunyoningyaratuvchisixudodir.Xudohammanarsadanustunturadivaabadiydir.Xudonihechkimyaratganemas.Uazaldanmavjud.Budinlarningfarqlitomonlarigakeladiganbo’lsak,dunyoningyaratilishihaqidagita’limotdir.Zardushtiylikta’limotidaAhuramazdadunyoni12yildato’rtbosqichdayaratadi.Xudodunyoni6kundayaratgan.Aynipaytda,xristianlikdayagonaXudomuqaddasuchlik(troitsa)shaklidanamoyonbo'ladi.Budegani-yagonaxudouchqiyofalidir.Bular-Otaxudo,O'g'ilxudovamuqaddasRuh
xudo.Otaxudotug'ilishyo'libilanpaydobo'lmagan.Unihechkimyaratganemas.MuqaddasRuhxudoOtaxudodanpaydobo'lgan.O'g'ilxudo(IsoMasih)esainsonbolasidantug'ilgan.Shuninguchunuhamilohiy,haminsoniytabiatgaega.
Yeryuzidagidastlabkiodamningyaratilishidagiikkidinningqarashlariniko’rsak.YeryuzidagidastlabkiodamZardushtiylikdaYimabo’lsa,XristianlikdaAdam(OdamAto)vaYeva(MomoHavo).Xristianlikdagibuqarashislomdinigajudao’xshabketadi.Xristianlikta’limotigako'ra,OdamAtovaMomoHavoningqilganishlarishundaykattagunohediki,odamlarharqanchaqurbonlikqilsalarhamxudoniqanoatlantiraоlmasedi.Shundaybo'lsa-da,xudoodamlargarahmqilibo'g'liIsonio'limgamahkumetgan.ShuqurbonlikXudoniIsogae’tiqodqilganlarbilanyarashtirganvaodamlargacho'qintirishorqaligunohdanxalosbo'lishyo'liniochibbergan.Endiodamlarfaqatxristiancherkovi
bag'ridaginaxudoningmarhamatiga,uninghimoyasidabo'lishgaumidbog'lashlarimumkin edi.
76 Narbekov A.V. Dinshunoslik asoslari.Akademiya nashr. T., 2007.B.102.Budinlardagiodob-axloqmasalalarigato’xtalsak.Zardushtiylikdailm-ma’rifatvaaxloq-odobmasalalarigahamjudakattae’liborberilgan.
Zardushtning,xususan,“Tarbiyahayotningengmuhimtayanchibo'libhisoblanishilozim”,—deganfikrlaridiqqatgasazovordir.Aynipaytda,ubolatarbiyasimasalasiniqandayhaletishusulvayo’llarinihamo'zdavriuchunbatafsilta’riflabbergan.Zardushtiylardabolatarbiyasiquyidagiuchyo'nalishdaamalgaoshirilgan77:
1)diniyvaaxloqiytarbiya;2)jismoniytarbiya;3)o'qishvayozishga
o'rgatish.Bolalargadiniytarbiya7yoshdanboshlabberilgan.7yoshgato'lgano'g'ilbolagamaxsus«muqaddasko'ylak»kiydirilganvabuodatgabag'ishlabmaxsusmarosimo'tkazilgan.Xususan,bolalaro'qituvchisibilanbirqatordaQuyoshga(Olovga)qarabturishganvao'qituvchisibilanbirgalikdaAxuramazdagamurojaatqilganlar.Ularo'zmurojaatlaridazardushtiylikdinigasodiqbo'lishgava'daberishgan.Yaxshifikrlar,yaxshiso'zlarvayaxshiishlargaishonishnivaularningsohibibo'lishgaintilishlarinima’lumqilganlar.¹⁶
Yuqoridaaytilganidek,bundaymashg'ulotlarbirkundabeshmartatakrorlangan.Mashg'ulotlarningasosiymaqsadibirtomondan-yoshzardushtiylarqalbidadunyodagibarchaezgulikvayaxshilikningbunyodkoriAxuramazdagae’tiqodnimustahkamlashedi.Ikkinchitomondanesa,yovuzliktimsoliAxrimandannafratlanishhissinitarbiyalashedi.Marosimoxiridabolalargasovg'alarulashilgan.Zardushtiylikda15yoshbalog'atyoshihisoblangan.Buyoshgato'lganbolalarzardushtiylikkae'tiqodramzisifatidabellarigajunipakdanto'qilgankamarbog'labyuradiganbo'lganlar.Shuningdek,endiularningibodatxonalardao'tkaziladigandiniymarosimlardaqatnashishlarishartqilibqo'yilgan.Zardushtiylikdabolalarningnafaqatjismonanbarkamol,aynipaytda,ma’naviyjihatdanpok,hushaxloqlibo'lishimasalasihamalohidao’rintutadi.Jismoniytarbiyadankuzatilganasosiymaqsad-bolalarnisog'lomtangaegabo'lishivaharbiyishgatayyorlashedi.Shuninguchunhambolalarotdachopishga,ovqilishga,qilichbozlikka,qalqonyordamidao'zinihimoyaqilishga,suzishga,yugurishga,sakrashgavaJo’rayev U.T. Dunyo dinlari tarixi. T. 2006. B.46.nayzaotishgao'rgatilgan.¹⁷
Ma’naviy-axloqiytarbiyadabolalarningmehnatsevar,kasb-hunaregasibo'lishiga,mehnatgainsonkamolotivaaxloqiy
sog’lomliginingmanbayidebqarashgakattaurg‘uberilgan.Bularsizinsonrohatfarog‘atdahayotkechiraolmaydi.Ezgulikvayaxshilikishlariningsohibibo‘laolmaydi.Inson,-debta’limberadizardushtiylik,-chorvaningko‘payishiga,yaylovlarninggullab-yashnashigayordambergantaqdirdagina,dehqonchilikvasug‘orishishlaridaishtiyoqbilanmehnatqilgandaginaAxuramazdavauningyordamchisininginoyatigasazovorbo’ladi.Dehqonchilikmehnati-Ezguliknamoyonbo’lishiningasosiyshakli-Axuramazdadamujassamlashganqonunga
bo'ysunishdir,debuqtiriladiyanazardushtiylikda.
Mehnatdanbo‘yintovlagan,dangasaodamoxir-oqibatdaxoru-zorbo’lishgamahkum.Xristianlikdahamaxloqmasalalarigakattae'tiborberilgan.Lekinbugungikungakelibbushakllaro’zgaribbormoqda.Shungaqaramay,Xristianilohiyotchilaribudindagiaxloqiyme'yorlarniumuminsoniydebda'voqilib,buaxloqningo‘ziniesaengoliydarajalivainsonparvaraxloqdebishontirishgazo‘rberiburinadilar.Buninguchunularbirinchinavbatdamehr-muhabbathaqidagig‘oyanidalilqilibkeltiradilar.Aynipaytdaxristianilohiyotchilaribudindagilargunohlargabotganliklariuchunxristianaxloqiniodamlarongigasingdirishmumkinbo‘lmaykelganliginitanolishgamajburbo‘lmoqdalar.Bungaxristianlar
orasidaqotillik,o‘g‘rilik,qalloblik,alkogolizm,giyohvandlik,poraxo‘rlik,buzg‘unlik,terrorchilik,reketchilik,bezorilikkengtarqalayotganisababbo‘lmoqda.Lekinxristianlikdaaxloqsizliknioqlabtasvirlashuchun“asos”hamishatopiladi.Bundaaybnidingaemas,ijtimoiytuzimga,siyosiyvaziyatgavama'naviykrizisgayopishtiradilar.
Xristianlikaxloqiodamlarmohiyatanaxloqsizlikkamoyildir,faqatxudomutloqaxloqlidirdebda'voqiladilar.Axloqqabahoberishhuquqigaegabo‘lganyakkayuyagonahakam(sudiya)aynanxudo,debtarg‘ibqiladilar.
Xristianlikaxloqigako’ra,yanabirfazilatxammako’rguliklarni
kechiraverishdan,binobarin,arzisayokiarzimasa,boshqalargunoxini,azobini,yovuzliginiafvetishdaniborat.Buxamodamningmoxiyatangunoxkorligidankeltiribnourinxulosachiqariladi.Kechirishdarajasi,xarakteri,vaqti,o’rniaslobirxilemas.
Masalan,qastdan,bilib-turibqilinganjinoyatiniaslokechiribbo’lmaydi,mayda-chuydadilozorlik,tasodifan,bilmasdanqilinibqo’yilgan,uzrsuralgan,takrorlanmaslikkava’daberilgangunoxlarnikechirsabo’ladi.Masalan,talabaninginstitutdoirasidagiprogulini,bezoriligini,aldamchiligini,beandishaliginikechiribbo’lmaydi.Mayda-chuydagunoxlarniginashartliravishda,kattiktanbehberib,uzrsuratib,takrorlanmaslikkava’daolibkechirsabo’ladi.Xristianlikdabugungikundashundayaxloqsizlikavjolibbormoqda.Xristianlikdaoddiyodamlariningorzu-umidlarixamo’zifodasinitopgan.Masalan,barchabeva-bechora,yetim-yesirlarningbirodarligi,qavmu-qarindoshlargamexr-muhabbatbilanqarashlozimliginivaxokazolargakengo’rin,e’tiborberilgan.Bug’oyatijobiyaxloqiyfazilatedi.Biroq,keyinchalikbularnitarg’ibqilishvaulargaamalkilishsusaygan.¹⁸Ko’proqog’izda,muqaddasyozuvlarqog’ozidaqolgan.Chunki,keyinchalikcherkovbuda’volarnioddiydindorlarnio’zigaqarshiqaratib,yoppasigamexr-muxabbatulashish,taqdirgatanberishvaitoatkorbo’lishnitarg’ibqilaboshlagan.Hozirhamshundayqilinmoqda.
Buholcherkovningilkxristianlikdanchekinishidir.Cherkovo’tmishdaham,hozirhammazlumlarningazob-uqubatlarievazigaberiladiganajr(mukofat)nivadalolattantanasini«xudoningsaltanati»vamarxamatigabog’labqo’yadi;bularningkachonkelishiprovardidafaqatshuxudoningirodasigabog’labqo’yiladi.Shusababdancherkovoddiydindorlarommasinimavjudadolatsizjamiyatniqaytaqurisholibborayotgankurashniaxloqsizdebe’lonqiladi.
Xristianlikdagiuchyuzliodam-xudo,o’g’il-xudovamuqaddasruhkengtarg’ibotqilinadi.Xudoo’g’il-IsoMasihninguziazob-uqubatlariostidao`lib,osmongaparvozqilibketgan.Kachon“qaytarilib,qaytayergatushishi”xaqidagiruxoniylarningo’zihamfikrbildiraolmaydilar.Ungachamazlumlarezilib,xokisorbo’lib,taqdirgatanberib,xayotdanko’zyumibketaveradilar.Xristianlikdayovuzlikkakuchbilanqarshichiqmaslik,yomonlikkailojiborichayaxshilikqilishkerakligixaqidagig’oyanihamhechqandaytahlilvatanqidgaarzimaydi.
Xulosashuki,xristianlikvazardushtiylikdinlario’rtasidagio’zaroo’xshashvafarqlitomonlarmavjud.Lekinxristianlikbuddizmgaqaragandazardushtiylikkajudayaqinvag’oyalaribir-birigayaqindir.Mislolqilibyuqoridaaytganimizdek,budinlarningboshgo’yalariasoslariningbirxilligidir.