Darslik. O‘zr oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, O‘rta maxsus, kasb- hunar ta’limi markazi. Qayta ishlangan 5-nashri.Ò

5-BOB. MENEJMENТ
5.1. Menejment va menejerlar
Menejment  (ingl.  menegement)  boshqaruv  degan  ma’noni
bildiradi.  Biroq  menejment  deganda  umuman  boshqaruvni  emas,
balki firmani boshqarish san’atini tushunish zarur.
Menejment firma faoliyatini boshqarish bo‘lib, firma egasi va
jamoasining manfaatlariga xizmat qiladi.
Korxonadagi menejment nima uchun kerak?
Korxona  turli  ichki  bo‘g‘inlardan,  ya’ni  sexlar,  bo‘linmalar,
uchastka  va  brigadalardan  iborat,  u  yerda  band  bo‘lganlar  o‘ziga
biriktirilgan ma’lum ishni bajaradilar. Mahsulot butun korxona ahlining
birgalikdagi  mehnati  natijasida
yaratiladi. Korxona turli bo‘g‘in-
larida bajariladigan ishlarni muvo-
fiqlashtirmay  turib  mahsulot
yaratib bo‘lmaydi, mana shuning
uchun  menejment  kerak.  Agar
korxonani  musiqa  orkestriga
qiyoslasak, ayrim musiqa ijrochisi
orkestr  bo‘la  olmaydi,  hamma
ijrochilar birlashganda va ularning
kuy chalishlarini dirijor boshqar-
ganda orkestr hosil bo‘ladi. Kor-
xonaga ham boshqaruvchi-dirijor
kerak (5.1-rasm).
Firmaning  maksimal  foyda
olishdan iborat maqsadiga yetish uchun menejmentda 3 ta asosiy vazifa
hal etiladi:
1. Korxona ichidagi turli bo‘limlar ishini bir-biriga bog‘lab, ularni
uyg‘unlashtirish.
2. Korxonaning bozor bilan, o‘z partnyorlari (sheriklari) bilan, xizmat
ko‘rsatuvchi firmalar (banklar, sug‘urta kompaniyalari, resurs yetkazib
beruvchilar va boshqalar) bilan bo‘lgan aloqalarini tashkil etish.
3. Korxona ishchi va xizmatchilarining mehnat motivatsiyasini
(ingl. motivation — rag‘bat), ya’ni ularni mehnatga undovchi kuchni
5.1-rasm.  Dirijor.

---

47
harakatga solish, ichki nizolarni hal etib, jamoada sog‘lom ijtimoiy-
ruhiy muhitni yaratish.
Nima  boshqarilsa  obyekt,  kim  boshqarsa  shu  subyekt  bo‘ladi.
Korxonadagi ishlab chiqarish va savdo-sotiq, moliyalash jarayonlari
va unda ishtirok etuvchi ishchi-xizmatchilar menejment obyekti bo‘ladi.
Bu jarayonlarga ta’sir etib, ularni muvofiqlashtirib turuvchilar, ya’ni
boshqarish  bilan  shug‘ullanuvchilar  (korxonadagi  barcha  rahbar
xodimlar) uning subyekti hisoblanadi.
Boshqarish ishini kichik korxonalar, fermer va dehqon xo‘jaliklarida
ularning egasining o‘zi bajaradi. O‘rta va yirik korxonalarda esa bu
ishni  korxona  egalari  nomidan  maxsus  xodimlar  —  menejerlar
(boshqaruvchilar) olib boradi.
Korxona o‘z egasi yoki menejer tomonidan boshqarilsa, bu individual
(yakka) boshqarish hisoblanadi. Korxona aksioner jamiyat bo‘lganda
korporativ (guruh bo‘lib) boshqarish
bo‘ladi.  Bunda  boshqarishni  faqat
menejer  emas,  balki  direktorlar
kengashi, aksiyadorlarning umumiy
majlisi birgalikda olib boradi.
Menejerlar maxsus  tayyorgarligi
bor,  boshqarishning  sir-asrorlari  va
qonun-qoidalarini biluvchi malakali
mutaxassislar,  firmaga  yollangan
boshqaruvchilar  hisoblanadi  (bular
direktor, boshqarma raisi, bosh inje-
ner, bosh mexanik, bosh hisobchi, turli
bo‘limlar bosh   liqlaridir. 5.2 -rasm).
Menejerlik  o‘ta  muhim  va  mas’uliyatli  ish  bo‘lganligi  sababli
menejer tayyorlashga firmalar katta pul sarflaydi. Masalan, AQSHda
eng nufuzli oliy biznes maktabida ta’lim olish yiliga 25—30 ming dollar.
5.2-rasm.  Menejerlar.