Davlat iqtisodiyot

Kurs ishi ob`yekti: “ Alibaba group”


Kurs ishi maqsadi: “Alibaba group”ning jahon bozoriga chiqish uchun qo`llagan strategiyalarini, marketing usullarini, barqaror rivojlanish formulasini atroflicha o`rganish, o`rgangan tajribalarimiz va orttirilgan xulosalarimiz asosida ushbu tajribalarni O`zbekiston sharoitida qo`llash chora tadbirlari va yo`llarini izlashdir.
Kurs ishi vazifasi: Kurs ishining maqsadi shundan iboratki, biz ushbu kompaniyaning rrivojlanish strategiyalarini asosli manbaalar va ishonchli saytlar orqali atroflicha o`rganishdir. O`rganilgan ma`lumotlar asosida xulosalar chiqarishdir.

1. Alibaba group kompaniyasining tarixiy taraqqiyot yo`li va rivojlanishi.

Alibaba Group Holding Limited — Alibaba Group va Alibaba.com sifatida tanilgan, Xitoyning elektron tijorat, chakana savdo, Internet va texnologiyalarga ixtisoslashgan transmilliy texnologik kompaniyasi. 1999-yil 28-iyunda Chjetszyan shahrining Xanchjou shahrida tashkil etilgan. Kompaniya veb-portallar orqali isteʼmolchidan isteʼmolchiga (C2C), biznesdan isteʼmolchiga (B2C) va biznesdan biznesga (B2B) savdo xizmatlarini taqdim etadi. Elektron toʻlov xizmatlari, xarid qilish qidiruv tizimlari va bulutli hisoblash xizmatlari mavjud. U dunyodagi ko'plab biznes sohalarida turli xil kompaniyalar portfeliga egalik qiladi va ishlaydi. Buyuk Britaniyaning dunyo bozorini oʻrganuvchi «Kantar» kompaniyasi dunyoning eng qimmat kompaniyalari reytingini e’lon qildi. Reytingning kuchli oʻnligidan „Alibaba“ ham oʻrin olgan.
Kompaniyaning nomi Yaqin Sharqdagi „Ming bir kecha“ xalq ertaklari toʻplamidagi Alibobo personajining nomidan kelib chiqqan. Taʼsischilaridan biri Jack Ma quyidagicha tushuntirgan: – Bir kuni men San-Fransiskodagi qahvaxonada edim va Alibaba yaxshi nom ekani haqida oʻylardim. Birozdan soʻng ofitsiant qiz keldi. Undan „Alibobo haqida bilasizmi?“, deb soʻradim. U esa ha dedi. Men: „U haqida nimalarni bilasiz?“, desam, u: „Sim-sim ochil“ dedi. Va men: „Ha, bu nom!“, dedim. Shundan soʻng koʻchaga chiqib, Hindiston, Germaniya, Tokio va Xitoydan kelgan 30 kishini topdim va ulardan: „Aliboboni bilasizmi?“, deb soʻradim. Ularning hammasi Alibobo haqida bilishar edi. Alibobo – sim-sim ochil. Alibobo mehribon, aqlli ishbilarmon va u qishlogʻiga yordam bergan. Shunday qilib bu soʻz yozilishi oson va dunyo miqyosida tanilgan. Kimdir biz bilan oila qurmoqchi boʻlsa, biz „Alimama“ ismini ham roʻyxatdan oʻtkazdi
1999-yil 28-iyunda Jek Ma 17 doʻsti va talabalari bilan Xanchjou kvartirasida Xitoyda joylashgan B2B savdo maydonchasi boʻlgan „Alibaba.com“ni tashkil qildi. 1999-yil oktyabr oyida Alibaba Goldman Sachs va SoftBankdan 25 million AQSh dollari miqdorida sarmoya oldi. Alibaba.com Xitoyning ichki elektron tijorat bozorini yaxshilashi va Xitoy mahsulotlarini jahon bozoriga eksport qilishda, shuningdek, Jahon savdo tashkiloti (JST) muammolarini hal qilishda yordam berish uchun Xitoy korxonalari, ayniqsa, kichik va o'rta korxonalar uchun elektron tijorat platformasini takomillashtirishi kutilgandi. 2002-yilda „Alibaba.com“ ishga tushirilgandan uch yil oʻtgach daromad keltirdi. Ma global elektron tijorat tizimini takomillashtirmoqchi edi, shuning uchun 2003 yildan boshlab Alibaba „Taobao Marketplace“, „Alipay“, „Alimama.com“ va „Lynx“ni ishga tushirdi.
2003-yilda „eBay“ Xitoyga kengayganligini eʼlon qilganida Ma Amerika kompaniyasini xorijiy raqobatchi deb bildi va „Alibaba“ning „Taobao“ shoʻba korxonasini „eBay“ tomonidan sotib olishni rad etdi. Keyinchalik Alibaba sho'ba korxonasi „Taobao“ „eBay“ni Xitoy bozoridan chiqarib yuboradi va „eBay“ oʻzining ¹foyda keltırmagan Xitoy veb-boʻlinmasini tugatadi. 2005 yilda „Yahoo!“ o'zgaruvchan foizli sub'ekt (VIE) tuzilmasi orqali Alibaba-ga sarmoya kiritib, kompaniyaning 40 foiz ulushini 1 milliard AQSh dollariga sotib oldi. Natijada „Yahoo!“ga 10 milliard AQSH dollar keltirishi mumkin edi.
2017-yil yanvar oyida Alibaba va Xalqaro Olimpiya Qoʻmitasi Olimpiya oʻyinlariga 2028-yilgacha homiylik qilishini eʼlon qildi. Ikki oʻrtadagi shartnoma 800 million dollarni tashkil etadi. 2018-yil sentabr oyida Jack Ma xayriya ishlariga eʼtibor qaratish uchun bir yildan soʻng „Alibaba“ raisligidan ketishini eʼlon qildi.
2019-yil 10-sentabr kuni Jack Ma Alibaba raisi lavozimidan rasman voz kechdi. Deniel Chjan uning oʻrniga kompaniyaga bosh boʻldi. 2019-yil sentyabr oyida Xanchjou shahar hukumati „Alibaba“ va boshqa kompaniyalarga hukumat amaldorlarini joylashtirish orqali xususiy sektor ustidan kuzatuvni kuchaytirayotganini eʼlon qildi.
2020-yil 24-dekabrda Xitoy „Alibaba Group“ regulyatorlariga qarshi antitrestlik tekshiruvini boshladi.2020-yil dekabrida „Alibaba Group“ aksiyalari xitoylik regulyatorlar tomonidan kompaniyaga qarshi oʻtkazilgan antitrestlik tekshiruvdan soʻng, 6 oy ichida eng past darajadagi tarixiy aksiyalar narxining qulashiga duch keldi. 2020-yil dekabrda Xitoyning bozorni tartibga solish boʻyicha maʼmuriyati Alibaba ustidan monopolistik amaliyotlar boʻyicha tergov boshlaganligini maʼlum qildi.
Xitoy Xalq Kommunistik partiyasi Markaziy qoʼmitasining rasmiy gazetasi boʻlgan „People Daily“ tergovni „Internet antitrestlik nazoratini kuchaytirishdagi muhim qadam“ deb eʼlon qilganidan koʻp o'tmay maʼqulladi. Alibaba monopoliyaga qarshi tekshirishlar natijasida 2020 yilda fond bozoridagi deyarli barcha yutuqlarini yo'qotdi. Dekabr oxiriga kelib 859 milliarddan 586 milliard AQSh dollarga yetdi. Jek Ma „Ant Group“ning IPO-si noyabr oyi boshida toʻxtatilganda jamoatchilik ko'zidan g'oyib bo'ldi, ammo 2021-yil yanvarida yana 50 soniyali videorolikda koʻrinish berdi. 2021-yil fevral oyidan boshlab u hali jamoatchilik oldida koʻrinmagan. Videoning paydo boʻlishi Alibaba aksiyalarining 7 foizdan oshishiga sabab boʻldi.
2021-yil fevral oyida Alibaba 5 milliard dollarlik obligatsiyalarni sotdi. Bu kompaniyaning dollarlik obligatsiyalarning uchinchi yirik savdosi boʻlib, toʻrt toʻplamni chiqargan va 2,143 foizdan 3,251 foizgacha daromad keltirgan. Toʻrt toʻplamli obligatsiyalar 1,5 milliard dollarlik 10 yillik va 30 yillik qarzlarni, shuningdek, 20 milliard va 40 yillik muddati bilan 1 milliard dollarlik obligatsiyalarni tashkil etdi. 20 yillik obligatsiyalar barqarorlik belgisi sifatida belgilangan.
Xitoy Bozor nazorati boʻyicha davlat ma’muriyati 10 aprel, shanba kuni «Alibaba» kompaniyasini monopoliyaga qarshi qonunlarni buzgani uchun 18,22 milliard yuan (2,78 milliard dollar) miqdorida jarimaga tortdi. Bu 2019 yilda sotilgan 455,712 milliard yuanlik ichki savdosining 4 foizi miqdorini va 2020-yil uchun sof foydaning 12 foizini tashkil etdi. Tanqidchilarning taʼkidlashicha, bu qadam Xitoy hukumatining texnologik kompaniyalarga taʼsirini kuchaytiradi. Jarimaga tortilganidan 3 kun oʻtib, «Alibaba»ning aksiyalari keskin ravishda koʻtarildi. Gonkong birjasidagi «Alibaba» aksiyalari 8,99 foizga oʻsib, har bir aksiya 237,6 gonkong dollarini tashkil qilgan. Avvalroq savdolar paytida kompaniya aksiyalari qiymati 8 foizga ortib, 235,6 gonkong dollariga yetgan edi.
2021-yil iyun oyida Alibaba kompaniyasining „Tmall Innovation Partnership“ kompaniyasi 59 kun ichida yangi kosmetika mahsulotini namoyish etadi. Ular buni yangi mahsulot deb topdi va mahalliy bozor ushbu echimni qidirayotganini aniqladi. Mahsulotni ishga tushirish uchun maʼlumotlar va platforma bilan ular 59 kun ichida yangi mahsulotni savdoga chiqarishga imkon berdi.
Xitoyning Pinduoduo chakana savdo bilan shugʻullanuvchi onlayn-doʻkoni yillik faol foydalanuvchilar soni boʻyicha raqibi — „Alibaba“dan oʻzib ketdi. Kompaniyaning foydalanuvchilari soni 2020-yil yakuniga koʻra, 788 millionni tashkil etgan.
Alibaba o'z faoliyatini boshlaganida xitoylik iste'molchilarga mahsulotlarni onlayn xarid qilishda yordam beradigan ishonchli to'lov tizimi yo'q edi. Iste'molchilar ba'zan hech qachon jo'natilmagan mahsulotlar uchun pul to'lashdi, sotuvchilar esa mahsulotlarni faqat firibgar bo'lganligini bilish uchun jo'natishdi. Bu elektron tijorat savdosiga xalaqit berdi, chunki u onlayn xarid qilish va sotish jarayonini oldindan aytib bo'lmaydigan qilib qo'ydi. Ushbu muammoni hal qilish uchun Alibaba Alipayni yaratdi.
2004-yilda tashkil etilgan Alipay uchinchi tomon onlayn va mobil toʻlov platformasidir. Xaridorlar va sotuvchilar o'rtasidagi ishonchsizlikni bartaraf etish uchun Alipay uchinchi tomon depozit tizimi sifatida ishlaydi. Xaridorlar hisob raqamiga to'laydilar, sotib olingan mahsulot tekshiriladi, so'ngra sotuvchiga kredit beriladi. Misol uchun, kimdir Alibaba-da biror narsa sotib olganida, to'lov Alipay-ga amalga oshiriladi. Sotuvchi to'lovni ko'rishi mumkin, ammo mijoz mahsulotni o'zi qoniqtirmaguncha va tekshirmaguncha uni ololmaydi. Shundan keyingina Alipay sotuvchiga to'lovni qo'yib yuboradi. Bundan tashqari, raqamli toʻlov platformasi sifatida u har ikki tomonning oʻz tranzaktsiyalari natijalariga tezda ishonishi va bashorat qilishlari uchun samaradorlik, shaffoflik va kuzatuvchanlikni taʼminlaydi.
Alipay hozirda dunyodagi eng yirik toʻlov platformalaridan biri hisoblanadi. 2019-yilda platforma 900 milliondan ortiq faol foydalanuvchiga ega bo‘ldi va Bo‘ydoqlar kunida (Xitoyning norasmiy bayrami va munosabatlari bo‘lmagan odamlarni nishonlaydigan xarid mavsumi) 1,1 milliard tranzaksiyani qayd etdi.
Nima uchun Alibaba o'zining to'lov platformasini yaratdi? Modulyarlik nazariyasi ba'zi tushunchalarni beradi va butun dunyo bo'ylab o'sayotgan iqtisodiyotdagi boshqa kompaniyalar uchun qo'llanma bo'lib xizmat qilishi mumkin. Ushbu nazariya tizimning turli qismlari qanday qilib bir-biriga mos kelishini tushuntirish uchun asos yaratadi. Umuman olganda, ikki turdagi tizimlar mavjud; modulli va o'zaro bog'liq.
Agar uning qismlari dizaynida oldindan aytib bo'lmaydigan elementlar bo'lmasa, tizim modulli hisoblanadi. Holbuki, tizim bir-biriga bog'liq bo'lsa, bir qismning ishlab chiqarilishi va etkazib berilishi boshqa qismlarni tayyorlash va etkazib berish usuliga bog'liq. Qismlar o'rtasidagi o'zaro bog'liqlik, bitta tashkilotdan ikkala komponentni ham ishlab chiqishni talab qiladi, agar u ikkala komponentni ham rivojlantirishga umid qilsa. Kompaniyalar integratsiyalashuvi kerak bo'lgan narsalarning tabiati farq qilishi mumkin. Kristensen Instituti turli mamlakatlarda muvaffaqiyatli yangi bozorlarni yaratgan 100 ta tashkilotni oʻrganishda 84% oʻz faoliyatida ishlab chiqilgan boʻlib, ular odatda boshqa kompaniyalarga topshiriladi. Ushbu firmalar o'z bizneslarining asosiy qismi sifatida ko'rilmagan bo'lsalar ham, ushbu operatsiyalarni ichki birlashtirishni tanladilar. Ushbu asos iqtisodiyoti o'sayotgan mamlakatlarda faoliyat yuritayotgan korxonalar o'zlarining asosiy vakolatlari doirasida ko'rib chiqilmasligi mumkin bo'lgan ko'plab faoliyat turlarini nima uchun birlashtirishi kerakligini tushunishga yordam beradi. 
Bu hodisa, ayniqsa, past daromadli bozorlarda ishlaydigan kompaniyalar uchun dolzarbdir, lekin yuqori daromadli mamlakatlarda ham bozor yaratuvchi tashkilotlarning uchdan ikki qismi yangi bozorni yaratishda ichki integratsiyaga muhtoj. Ko'pgina o'sish iqtisodiyoti hukumatlari davlat infratuzilmasini, ijtimoiy xizmatlarni va samarali byurokratiyani ishonchli ta'minlash uchun resurslarga ega emaslar. Natijada, bozorni yaratuvchi tashkilotlar bu operatsiyalarning ko'pini o'zlari bajarishlari kerak. Xuddi shu tadqiqotda kam daromadli mamlakatlarda faoliyat yurituvchi tashkilotlarning 62 foizi tashqi integratsiyaga muhtoj edi. Aniq saboq shundaki, agar tashkilot rivojlanayotgan iqtiso²diyotda yangi bozor yaratmoqchi bo'lsa, u tez-tez hukumatning yo'l tayyorlashini kutish o'rniga, infratuzilmadagi bo'shliqlarni mustaqil ravishda to'ldirishi kerak bo'lishi mumkin. 
Alibaba misolida, ishonchni mustahkamlash, shuningdek, uning platformasidagi tranzaktsiyalarni bashorat qilish va kuzatish qobiliyati Xitoyda mavjud bo'lmagan elektron tijorat platformasining muhim qismi edi. Ikkala tomonning o'zaro ta'siri va Xitoyda to'lov jarayonidagi oldindan aytib bo'lmaydigan tabiati Alibaba'dan Alipayni rivojlantirishni talab qildi. O'zaro bog'liq tizimni qurgan boshqa o'sish iqtisodiyotidagi kompaniyaga misol sifatida Nigeriyada tez tayyorlanadigan noodle ishlab chiqaruvchi Tolaram hisoblanadi. Ular Nigeriyada biznes rivojlanishi uchun uning iqtisodiyotidagi ba'zi muhim xizmatlar sifatini oldindan aytib bo'lmaydiganligi asosida mustaqil bo'linmalarni qurishga muvaffaq bo'lishdi, masalan, Nigeriyada logistika va tahlil qilish. Tolaram 1988 yilda Nigeriya bozoriga kirdi va o'shandan beri logistika kompaniyasi, qadoqlash operatsiyalari va chakana savdo nuqtalarini yaratishda 350 million dollardan ortiq sarmoya kiritdi.
Xitoy yoki Nigeriya kabi o'sayotgan iqtisodiyotlarda ishonchsiz iqtisodiy muhitda oldindan aytib bo'lmaydigan muammolarni hal qilish uchun kompaniyalar o'zaro bog'liq tizimlarni yaratishga sarmoya kiritishlari kerak. Ushbu yondashuv ishonchsizlikni yo'q qiladi va ishonchli va samarali xizmatlarni kafolatlaydi. O'zaro bog'liq strategiyalarni qo'llaydigan kompaniyalarning muvaffaqiyati o'z sektorlarida, shuningdek, o'z mamlakatlarida sezilarli o'sish imkoniyatlari va boylik yaratadi.

2.