Davlat tilida ish yuritish
Download 0.87 Mb. Pdf ko'rish
|
davlat..uzb.
ganj ila (A. Navoiy). 7. Inson dunyo... qanchalik bilsa, ozligi...
ham shunchalik anglaydi (I. Gyote). QOSHMA VA JUFÒ SOZLAR IMLOSI 16- mashq. Gaplarni oqing, ulardagi qoshma va juft sozlarni toping va alohida-alohida ustunlarga ajratib, daftaringizga kochiring. 1. Fargona vodiysi osmonopar toglar bilan oralgan. 2. Quyosh tog-toshlarni qizdirgan payt, ertapishar olmalar qi p-qizil. 3. Gozapoyasi yigib olingan daladan yoz-u qish hosil olinadi. 4. Yosh-qari, erkak-ayol aralash-quralash bolib kocha boshida toplanishdi. 5. «Qoshariq» jamoa xojaligida goza obihayotga qondirilmoqda. 6. Ona-bola uy-joyni yigishtirib, sadarayhon atrofida dam olishdi. 7. Bu bodomqovoq qiz xushfel tabiati bilan katta-yu kichikning olqishiga sazovor boldi. 18- topshiriq. Lugatdan ikki va undan ortiq ozakli qoshma sozlarga 10 ta misol toping va ularning 4 tasi ishtirokida gaplar tuzing. Quyidagicha tuzilishdagi qoshma sozlar qoshib yoziladi: • bir tushunchani bildiradigan va bir bosh urgu bilan aytiladigan qoshma sozlar: belbog, asalari, oshqozon, sheryurak, qashqargul kabi; • xush, kam, ham, umum, bop, noma, xona, sifat, rang, baxsh kabi sozlar yordamida yasalgan qoshma sozlar: xushxabar, kamhosil, hamfikr, umumxalq, hammabop, tavsiyanoma kabi; 27 • ikkinchi qismi -(a) r, mas qoshimchalari bilan tugaydigan qoshma sozlar: orinbosar, cholquvar, ishyoqmas, qushqonmas kabi; • keyingi qismi turdosh ot yoki obod sozi bilan ifodalangan geografik nomlar: Amudaryo, Yangiyol, Kosonsoy, Yunusobod kabi. 17- mashq. Berilgan qoshma sozlarning tarkibini aniqlang va imlosini tushuntirib bering. Oqqorgon, qushtili, tinchliksevar, umumjahon, baqate- rak, makkajoxori, Sirdaryo, sovuqmijoz, devqomat, pirpirak, olmaqoqi, suvilon, bayramoldi, qolbola, sohibjamol, birpas, mingoyoq, xushhavo, qoziqorin, bodomnusxa, izzattalab. 19- topshiriq. Ruboiylardagi qoshma sozlarni aniqlab, tarkibini izohlang. Shoho, fuqaroki munisi gamduhlar, Bedordil-u kozlari purnamdurlar Zinhor alarni qilmagil ozurda, Otashdam-u barhamzani olamdurlar. Shermuhammad Munis. Òole yoqki jonimga balolig boldi, Har ishniki ayladim, xatolig boldi. Oz yerni qoyib Hind sori yuzlandim, Yo rab, netayin, ne yuzqarolig boldi. Z. M. Bobur. Quyidagi tuzilishdagi qoshma sozlar ajratib yoziladi: • birinchi qismi sifat, ikkinchisi atoqli ot bolgan geo- grafik nomlar: Kichik Osiyo, Sharqiy Òurkiston, Quyi Chirchiq kabi; • qoshma felning qismlari ajratib yoziladi: shifo top- moq, olib chiqmoq, yoza boshlamoq, aytib bermoq, korgan edi kabi; • qoshma ravishlar ajratib yoziladi: har kim, hech bir, hamma vaqt, qay kuni kabi. Biroz, birpas, biratola, birmuncha sozlari bundan mustasno; 28 • ozaro -dan qoshimchasi bilan boglangan takror sozli birikmalar: kundan kunga, tomdan tomga, ochiqdan ochiq, kopdan kop kabi. 20- topshiriq. Lugatdan ajratib yoziladigan sozlarga 10 ta misol toping va ularning 4 tasi ishtirokida gaplar tuzing. 18- mashq. Matnni oqing. Ajratib yoziladigan sozlarni aniqlab, tuzilishini izohlang. ... Maqsadlari juda ochiq! Bittasi mingboshi bolmoqchi, ikkinchisi Normuhammadning orniga minmoqchi, uchinchisi yana bir shaharni oziga qaram qilmoqchi. Xon ersa Musul- mongulga bolgan adovatini qipchoqni qirib alamdan chiq- moqchi! Menga qolsa ortada shundan boshqa hech gap yoq, oglim! Men kop umrimni shu yurtning tinchligi va fuqaroning osoyi- shi uchun sarf qilib, ozimga azobdan boshqa hech bir qanoat hosil qilolmadim. Ittifoqni nima ekanini bilmagan, yolgiz oz manfaati, shaxsiyati yolida bir-birini yeb-ichgan mansabpa- rast, dunyoparast muttahamlar Òurkiston tuprogidan yoqol- may turib, bizning odam bolishimizga aqlim yetmay qoldi... Biz shu holda ketadigan, bir-birimizning tegimizga suv quya- digan bolsak, yaqindirki, chor istibdodi Òurkistonimizni egal- lar va biz bolsak oz qolimiz bilan kelgusimizni oris qoliga qoldirgan bolurmiz. Oz naslini kofir qoliga tutqin qilib topshiruvchi biz kor va aqlsiz otalarga xudoning lanati albatta tushar, oglim! Bobolarning muqaddas gavdasi madfun Òurkistonimizni kofirxona qilishga hozirlangan biz itlar, yaratuvchining qahriga albatta yoliqarmiz! Òemir koragon kabi dohiylarning, mirza Bobur kabi fotihlarning, Forobiy, Ulugbek va Abu Ali ibn Sino kabi olimlarning osib-ungan va nashu namo qilganlari bir olkani halokat chuquriga qarab sudraguvchi, albatta, Tangrining qahriga sazovordir, oglim! Gunohsiz bechoralarni bogizlab, bolalarini yetim, xonalarini vayron qiluvchi zolimlar qurtlar 29 va qushlar, yerdan osib chiqqan giyohlar qargishiga nisho- nadir, oglim!.. A. Qodiriy, «Otkan kunlar»dan. 19- mashq. Juft sozlarni ajratib oling va daftaringizga kochiring. Ularning manosini tushuntiring. Urf-odat, nim pushti, yarim orol, tez-tez, baxt-saodat, dori-darmon, toshkomir, yalang oyoq, tasdiq etdi, uch-tort, yoza-yoza, ogil-u qiz, qosh-qovoq, olgan boldi, qorqa- pisa, shu on, tokqaychi, yuzma-yuz, hovli-joy, soramay- netmay, olaqarga, asbob-uskuna, yer-u osmon, sap-sariq, hol-ahvol, koksulton, keta ber, yoz-u qish. 21- topshiriq. Quyidagi sozlar yoniga mos sozlar qoyib juft sozlar yasang va yozilishini izohlang. Qarindosh - ..., kuch - ..., qovun - ..., yol - ..., non - ..., osh - ..., oyin - ..., bolar - ..., gul - ..., yer - ..., yor ..., dor - ..., tepsa ..., temir - ..., asta ..., oq ..., chora - ..., kirim - ..., mehr - ..., aytdi - ..., kecha - ..., uzoq - ... . Quyidagi sozlar chiziqcha bilan ajratib yoziladi: • juft va takror sozlarning qismlari chiziqcha bilan ajratib yoziladi: asta-sekin, uch-tort, kiyim-kechak, qop- qop, uy-uyiga kabi; • juft sozlar orasida -u (-yu) boglovchisi qollansa, boglovchidan oldin chiziqcha qoyiladi: oq-u qora, kecha- yu kunduz kabi; • -ma, -ba yordamida birikkan soz qismlari chiziqcha bilan yoziladi: yuzma-yuz, rang-barang, qadam-baqadam kabi; • arab raqamlari bilan yozilgan tartib sonlar chiziqcha bilan yoziladi: 5- sinf, 6- «V» sinf, 1991- yil, 3- mart kabi. 22- topshiriq. Lugatdan 10 ta soz tanlab, ularni yuklamalar bilan qollang va chiziqcha bilan yoziladiganlarini bir ustunga, qoshib yoziladiganlarini boshqa ustunga yozing. 30 II. ÒALAFFUZ MEYORLARI 23- topshiriq. Matnni oqing, sozlarning talaffuzi va yozilishidagi xatolarni aniqlab, ozaro munosabatini izohlang. Modarni kordilarmu? soradi Vafo attor kemshik tishlarini korsatib. Xosh, qalaylar, kampir tuzuklarmu? Rahmat! Bashirjon gapni qisqa qilib, otib ketmoqchi edi, lekin Vafo attor: Bir daqiqa! deya uning yengidan tortdi. Xosh! Indi, uka ortoq Zaynishuv! dedi u mitti kozlarini yiltiratib. Biz ozimiz betobdurmiz, hovlida nogiron kurra- chaning holi ne kechdi? Kecha ogul kelib erdi, eshshak bolasiga yem va beda kerak deydur... Bashirjonning jahli chiqib ketdi, attorning qolini qahr bilan siltab tashladi. Bas-da endi! dedi u qip-qizarib. Hozirga qadar ottiz som oldiyiz... Osha kurrayiz ikki pulga qimmat! Mani, bemorni siltamang, uka ortoq Zaynishuv! dedi Vafo attor yiglamsirab. Bobongiz tengiman, siltamang mani! Nemat Aminov. 20- mashq. Berilgan soz va soz birikmalarini togri talaffuz qiling, manosidagi farqlarning sababini tushuntiring. Bir dafa daf etilmoq, man keldim man qilinmoq, shox kesmoq shohni surmoq, modda moda, qattiq qatiq, davo davo, maqta maqta, tarif tarif, surat surat, hil-hil pishmoq xilma-xil tovlanmoq, tovlanmoq toblanmoq, sillasi qurimoq, silab qoymoq, tilla tila. Ogzaki nutq jarayonida til birliklarini adabiy til meyorlariga muvofiq aytilishi talaffuz meyorlariga asos- lanadi. Òalaffuzda tovushlarning togri aytilishi muhim bolib, oziga xos qonuniyatlarga asoslanadi. 31 Nutq tovushlarining soz tarkibida alifboda belgilan- ganidek talaffuz qilinishi meyoriy sanalishi bilan quyidagi holatlar ham talaffuz meyoriga muvofiqdir: 1. Soz oxirida b tovushining jarangsizlanib, p tarzida aytilishi: hisob > hisop, kelib > kelip. 2. Soz oxirida d tovushining t tarzida talaffuz qilinishi, d yoki t tovushlarida tushib qolishi: dard > dart, band > bant, gosht > gosh, past > pas kabi. 3. Ayrim sozlarda l tovushining tushib qolishi: bolgan > bogan, kelsa > kesa kabi. 4. Bank, tank, disk kabi ozlashma sozlarga a tovushi qoshib aytilishi, bazi ozlashmalar talaffuzida v tovushi- ning f tarzida ozgartirilishi meyordan chekinish hisob- lanmaydi. 21- mashq. Sozlarni togri talaffuz qilgan holda oqing. Òovushlar talaffuzida yol qoyilishi mumkin bolgan holatlarning sababini izohlang. Xursand, fikr, yuzsiz, tavsif, borarkan, sunbula, uchta, ketdi, bolsa, ravshan, boringiz, fabrika, buncha, taxt, oftob, borib, televideniye, avtomobil, qoshiq, manba, ketyapman, birla, yigitcha, tuzsiz, mazkur, oqshom, toqson, bizni, novvoy, seshanba, yutuq, yubordi, supra, birorta, marotaba, kabob, tebranmoq, yomgir, Abdusalom, jabr-sitam, Xolida opa, konstitutsiya, boj, billur, hozir, sozsiz. 24- topshiriq. Òez aytishdagi tovushlar mosligini aniqlang, ng, q, g, j tovushlarini aniq va togri talaffuz qiling. 1. Zang bosganga rang yuqmas, rang yuqqanni zang bosmas. 2. Òubsiz dengiz dedingizmi, dengiz tubsiz dedingizmi? 3. Gozgonning marmari jahonga mashhur, bizning goz- gonchilar shuning uchun magrur. 4. Simyogochdagi qaldirgoch qayragochdagi qora qargaga qayrilib qaraganda, qayragochdagi qora qarga qaragayga qaradi. 5. Sijjakdagi gijjakchi jiydadan gijjak yasarmish. 32 6. Jajji jiblajibon jajji Jora bilan jora, jajji Jora jajji jiblajibon bilan jora. 25- topshiriq. Sherni ifodali oqing, unli tovushlarni togri talaffuz qiling. Misralar ohangiga etibor bering. ...Farogat borligin unutib qoydim, Bagrimga chaqinlar tegdi dafatan. Sendan-da ulugroq narsa yoqligin sochim oqarganda angladim, Vatan! Buncha kech angladim, nega muncha kech... anglasam loaqal ottiz yil avval, Loaqal tugilmay turib anglasam... Korgan bolarmidim seni mukammal. Hali asl Vatan bolmoging uchun ovozi toshlarni yorar kuychilar, qanchalab sehrgar shoirlar kerak, qancha bilim kerak, qancha kuch-chidam. Umrim kochkilarday jimjit, shiddatli, butkul tinmoq uchun bir kun bemalol faqat yaxshi bolmoq judayam kamdir, juda kamlik qilar yashamoq halol. Naqadar kechikib angladim seni, chaqinlar yoq qilsa meni dafatan, ayt, qandoq chidayman bunday xorlikka, ayt, qandoq yotaman qaringda, Vatan! Shavkat Rahmon. III. GRAMMATIK MEYORLAR 22- mashq. Nuqtalar orniga -ning yoki -ni qoshimchalaridan mosini qoyib, gaplarni kochiring. Kelishik qoshim- chasini olgan soz qaysi soz bilan boglanganligini aniqlang. 33 1. Shevaga xos qoshimchalar... adabiy til qoidalariga mos holatda ishlatmaslik imlodagi xatolar... kelib chiqishiga sabab bo- ladi. 2. Aristotel har bir jumla... asosiy fikr... ifoda etishga qarati- lishi..., ravon va tinglovchi tushunadigan darajada sodda bolishi... talab etadi. 3. Safar aka... astoydil achchiqlangani ... sezgan imomi oraga tushdi (A. Qod.). 4. Yolchi arava... nimasi shikastlangani... payqamay, hayron bolib turar ekan, arava... tagidan dehqon... ayanchli tovushi eshitildi (O.). 5. Ormonjon Qurbon ota... bu ish... bemaslahat, bemavrid boshlanganiga xafa boldi (A.Q.). 6. Elmurod... hammadan oldin yuborilgan razvedka... hadeganda qaytmayotgani tashvishlantirdi (Sh.). 7. Ona tilimiz... ijtimoiy hayot... barcha sohalaridagi mavqei... oshirish barcha... vazifasidir. 26- topshiriq. -li va -lik, -qaz va kaz, -dir va -tir, -chi va -(u)vchi qoshimchalari ishtirok etgan sozlarni topib, bir-biriga qiyoslang, farqlarini izohlang va qaysi biri togri qollanganini ayting. Namuna: Goshtli somsa goshtlik somsa. Buxoroli ustalar buxorolik ustalar. Soz shakllari, qoshimchalar, soz birikmalarining yozilishi, gapda sozlarning tartiblanishi, moslashuvi gram- matik meyorga asoslanadi. Nutqning grammatik jihatdan togri bolishi adabiy tilning asosiy talabidir. Gapda soz va qoshimchalarning togri boglanishi, ega-kesim mosligi, gap bolaklarining tartibi grammatika qoidalari asosida shakllanadi. Shuning uchun gap tuzishda, jumla qurishda quyi- dagilarga amal qilish lozim: kelishik qoshimchalarining mano va vazifalarini farqlash hamda orinli qollash. Masalan, -ning qoshimchasi ot bilan otni, -ni esa ot bilan felni ozaro boglaydi: ukamning kitobi, kitobni olmoq kabi; ot va sifat yasovchi qoshimchalarni farqlash: tuzdon (ot) gapdon (sifat), kiyimlik (ot) yashil kiyimli (sifat), tenglama (ot) kochma (sifat) kabi; 3 Mahmudov N. 34 fel nisbatlarini hosil qiluvchi qoshimchalarni togri qollash: tadbir otkazmoq kochat otqazmoq, kuldir keltir kabi; ega va kesimning shaxs-sonda mosligini taminlash: Ular oqiydilar. (Ular oqiydi tarzida emas); gapda soz tartibiga amal qilish: Uyga shoshib kirdi. (Kirdi shoshib uyga emas). Izoh: Sheriy janrlar tilida nutq maqsadiga kora misralarda sozlar tartibining ozgarishiga yol qoyiladi. 27- topshiriq. Matnni oqing, grammatik meyorlarga amal qilingan holatlarni, sozlar tartibidagi ozgarishlarning mohiyatini izohlang. ...Nega buncha nola chekasan, oglim Muhammad Humoyun podshoh? Bu cheksiz iztiroblar boisi ne? Va shu ondayoq bu hadsiz-hisobsiz savollarga javob topgandek boldi: iztiroblar boisi tiriklikda, insonlikda. Faqat tirik odamgina iztirob chekmoqqa, iztiroblar ichra tobora tozarib, yuksalib, hayotning jamiki mashaqqatlarini yengib bormoqqa qodir. Dunyodagi hatto eng ulug olik ham iztirob chekmoqdan mahrum, zero, insoniy iztirob tiriklik nishonasi, barhayot diyonat ovozidir. Demak, mehnat-u tarbiyalari zoye ketmabdi Humoyun tegrasiga boqar ekan, yuragi dardga toladi, dard uni bezovta xayol bilan qadamini taftish etadi. Demak, uning koksida vijdoni uygoq, adl-u insofi tirik. Balli, oglim, deb shivirladi u, barakalla, bahodirim!.. Ammo shu zahoti konglini muzlatib xavotir tuygusi bostirib keldi: bu yumshoqfellik bilan Humoyunning mamlakatdorlik qilmogi qiyin, benihoyat qiyin! Dili muztar bolib, oglining maktubidan bir taskin-tasalli qidirdi. Humoyun xushxat edi, lekin maktubning bazi orin- larini qiynalib, tusmollab manosini chaqdi. «Yana men degandek, bu xatlaringni bitibsen va oqumaysen, ne uchunkim, agar oqur xayol qilsang edi, oqiyolmas eding», deya tashvish bilan yoza boshladi u... X. Sultonov, «Nuqta». 35 IV. SOZ TANLASH VA QOLLASH MEYORLARI 23- mashq. Gaplarni oqing, noorin ishlatilgan sozlarni togrilari bilan almashtirib, gaplarni kochiring. 1. Yigitcha raso charchagan ekanmi, ovqat yeb darrov uxlab qoldi. 2. Kolning zilol suvida tonggi quyosh nurlari toblanmoqda edi. 3. Asl shoyidan tikilgan kuylak bu qomatdor qizga yoqishini bildi. 4. Ishimiz shunday suratda davom etsa, qurilishni bay- ramgacha tugatamiz. 5. Qara, oglim, eshikka bir inson keldi. 6. Chopon ozgin qoylarni yaylovga haydab, oz makoniga qaytib keldi. 7. Nachalnikka uchrashsam, sudga davo qilishingiz mumkin, dedi. 28- topshiriq. Matnni oqing. Yozuvchining fikrlariga munosabat bildirib, soz qollashning ahamiyatini asoslang. Gap shundaki, hozirgi vaqtda, tilimizning boyligini, uning qochiriqlarini organishga eringan, soz sanatiga hunar deb emas, kasb deb qaraydigan, bisotidagi bir hovuch sozni yillar davomida aylantirib kun korib yurgan bir turkum qalam ahlining «faoliyati», chala mulla bazi olimlarning «ilmiy xulo- sa»lari natijasida ajib bir til bunyodga kelgan. Bu tilda hech kim gapirmaydi, zotan gapirish mumkin ham emas, faqat yozib oqib berish mumkin. Bu tilda yozilgan narsani bir qiyomda oqimasdan ham iloj yoq. Bu tilning hech qayerga yozilmagan, lekin amalda joriy bolgan temir qonuniga kora «yaxshi ovqat yedim!» deb yozib bolmaydi, albatta, «sifatli ovqatlandim» deb yozish shart! «Papiros chekadigan kishi gugurtini olib yurishi kerak» deb yozish togri emas. «Papiros chekish odatiga ega bolgan kishi ozini tegishli gugurt bilan taminlab yurishi kerak» deb yozilsa togri boladi! Bu tilda latifa aytib bolmaydi, yozib bolmaydi! Bu tilda hazilga, maqolga, matalga, ajoyib xalq iboralariga orin yoq. Bu til har qanaqa jonli fikrga kafan kiygizadi, har qanaqa oynoqi mazmunni taxtaga tortadi, har qanaqa lektorni gurbatning uyasiga, har qanaqa auditoriyani olik chiqqan hovliga aylantiradi! A. Qahhor, «Quyushqon». 36 Adabiy tilda mavjud bolib, shu tilda gaplashuvchilarga tushunarli bolgan sozni qollash nutqning muhim meyorlaridan sanaladi. Sozni togri qollashda quyi- dagilarni etiborga olish lozim: sozning nutqda ortiqcha takrorlanishiga yol qoy- maslik uchun uning manodoshlaridan orinli foydalanish; shakldosh va paronim sozlarni manolarini farqlagan holda ishlatish; sozlashuvchilar uchun tushunarsiz bolgan sheva sozlari yoki ijtimoiy guruhlarga oid argolarni qollamaslik; ozlashma sozlarni noorin qollashdan cheklanish, ularning milliy tildagi muqobillaridan foydalanish; soz qollashda ixchamlik, tejamkorlikka erishish. 24- mashq. Gaplarni oqing, ajratilgan sozlarning manosini izoh- lang va manodoshlarini toping. 1. Òemur tugi yetmagan joyni qalam bilan oldi, Alisher (A.O.). 2. Òiliga kuchi yetadigan kishi aql podshosidir; sozga ahamiyat bermaydigan kishi lanatlangan, pastdir (A. Navoiy). 3. Xalq oldida gapirganda sozing gozal bolsin, bu sozni xalq qabul qilsin («Qobusnoma»). 4. Xullas, yaxshi nutq tuzish uchun nahv, aruz, mantiq fanlari hamkorligidan foydalanish zarur boladi. Ularning birontasiga ahamiyat bermaslik, bulardan birining qoidasi buzilishi qolgan ikkitasiga tasir qilmay qolmaydi (Beruniy). 5. Agar soz senikimi yoki sen soznikimi, deb sorasalar, aytgil: men sozniki va soz menikidir, chunki soz insonlik daraxtining mevasidir, daraxtni mevadan, mevani esa daraxtdan ajratib bolmaydi. Agar nuqsonli soz qaysidir, deb sorasalar, Xudo va Rasulning soziga muvofiq kelmaydigan soz, deb javob bergil (Koshifiy). 6. Agar gapirgan vaqtingda sozning qanday manoga ega ekanligini bilmasang, qushga oxshaysan, bunday qushni toti deydilar (Kaykovus). 29- topshiriq. Alisher Navoiyning «Hayratul abror» dostonidagi «Soz tarifi» qismini oqing va bu parchani nasrda yozing. 37 V. USLUBIY MEYORLAR 30- topshiriq. Matn namunalarini oqing va bir-biriga qiyoslang. Sozlar va ularning manolaridagi farqlarni izohlang. 1. Òexnika yunoncha soz bolib, sanat, mahorat degan manoni bildiradi. Òexnika inson faoliyati vositalari majmui. Ishlab chiqarish jarayonlarini amalga oshirish va jamiyatning turmush talablarini qondirishga xizmat qiladi. Bazan biror faoliyatdagi mahorat va usullar ham texnika deb ataladi. (Masalan, milliy kurash texnikasi). Ijtimoiy ishlab chiqarishning rivojlanish jarayonida insoniyatning bilimi va ishlab chiqarish tajribasi texnikada mujassamlanadi. Òexnika insonning ogir mehnatini yengillashtiradi. 2. Shirin muomalada bolish har bir kishining burchidir. Odamlar bir-birlarining qalbiga yaxshi va shirin soz orqali yol topadilar. Ammo inson qalbiga sozni oz holicha singdirib bolmaydi. Buning uchun ozingizga libos tanlagan kabi sozni ham pardozlaysiz. Sozingizga libos sifatida ohang kiydirasiz, gapingiz gozal sozlardan tashkil topsin. Ortiqcha har bir soz noorin ichilgan dori kabi zararlidir. Har bir kishi sozning qadrini baland tutsin, samimiy va jarangdor sozni soginib yashasin. 31- topshiriq. Yuqoridagi matnlar asosida quyidagi topshiriqlarni bajaring: 1. Mahorat, turmush, qondirmoq, yengillashtirmoq, inson, libos, soz, qalb, qadr sozlarining manodoshlarini toping. 2. Matnlardagi fel shakllarini ozaro qiyoslang, farqini tushuntiring. Sozni matnning xususiyati, nutqning maqsadiga mu- vofiq ishlatish, kopchilikka tushunarli bolgan soz shakl- larini qollash, soz va qoshimchalar hamda gap tu- zilishidan nutq uslubining turiga muvofiq foydalanish adabiy tilning uslubiy meyorlariga tayanadi. 38 Uslubiy meyorlarga amal qilishda quyidagilarni unutmaslik lozim: sozning asl va kochma manolarini farqlash; sozning manodoshlik, shakldoshlik, uyadoshlik, darajalanish imkoniyatlarini bilish va bulardan orinli foy- dalanish; soz va iboralarni aniq, tushunarli tarzda qollash; nutq uslublarining oziga xos xususiyatlarini nazarda tutish; til vositalarining badiiy, tasirchan imkoniyatlaridan orinli foydalanish; sozlarning uslubiy farqlanishini hisobga olish. 25- mashq. Gaplarni oqing. Manosi ozgargan sozni kochirib yozing, mano farqlari va uslubiy vazifasini korsating. 1. Mollarning narxi pasaysa, ishlab chiqarish pasayadi. Samadboy shu qishloq odamlarining mollarini boqib yuribdi. 2. Fuqaro oz ixtiyoriga kora qonun doirasida oziga maqul ish bilan shugullanadi. Ikkita doira chizing, ularning ichiga zid Download 0.87 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling