Davlat universiteti metrologiya, standartlashtirish

Taqqoslash usuli-o’lchov birligini taqqoslash usuli bulib, ma’lum kattalikni o’lchash uchun ulchov katgaligi mavjud. Ulchanadigan kattalik usha ulchov katgaligi bilan takkoslanadi. Masalan: kadok toshlar yordamida massa aniklanadi.
Nolga keltirib O’lchash-ulchanayotgan kattalik taqqoslash asbobini nolga keltirish bilan aniklanadi. Masalan: elektrovlagomerda namlikni aniklash, PO-2 asbobida kanop namunasini tayyorlash.
Differensial usul-bu usul ayirmali usul deb aytiladi. Bunda ulchanadigan kattalik ma’lum kattalik urtasidagi ayirma bilan aniklanadi.
Kontaktli o’lchash usuli-asbobshng sezgir elementa O’lchash ob’ektiga (jismga) tegizib O’lchash usuli. Masalan:. diametr, uzunlik va xaroratni O’lchash.
Kontaktsiz O’lchash-u pch’sh asbobining sezgir elementa ob’ektga tegizmasdan O’lchash. Masalan: masofani radiolakator bilan O’lchash.

O’lchash vositalarining konstruktiv to’zilishi

Xozirgi vakgda respublikamiz sanoat korxonalarida juda kup asbob- uskunalar mavjuddir. Shu sababli olinayotgan ulchov kiymatlarini kamrok xatolik bilan xosil bulishini amalga oshirmokchi bulsak, eski asbob- uskunalar urniga korxonalarni xorijiy davlatlarning zamonaviy tipdagi
asbob-uskunalari bilan ta’minlash zarur: Xar kanday O’lchash asboblarida ishlashdan oldin, birinchi navbatda uning to’zilishi, xujjati-va ishlash uslubi bilan tanishib chikish kerak buladi. Bular maxsus standartlarda va yuriknomalarda kursatilgan. '
O’lchash vositalari xususiyatlari buyicha quyidagi turlarga bulinadi:

O’lchash vositalari metrologik massadlar buyicha 3 xil buladilar:

1. 
   Etalon ulchov, etalon asboblar-bular birlamchi etalonlar deb ataladi. Bu etalonlar davlat va xalkaro mikyosda saklanadi.
   
2. 
   Namunaviy ulchov, namunaviy asboblar-bular ikkipamchi etalonlar deb ataladi. Bu birlamchi etalonlar bilan solishtiriladi va ishchi O’lchash vositalariga uzatiladi.
   
3. 
   Ishchi ulchov, ishchi asboblar bevosita amaliy ishlarda ishlatiladi.
   

O’lchash vositalarining konstruktiv to’zilishi.

O’lchash vositalarining konstruktiv to’zilishi 4 xil buladi:

1. 
   O’lchash asboblari.
   
2. 
   O’lchash uskunalari.
   
3. 
   O’lchash tizimi.
   
4. 
   O’lchash majmuasi.
   

O’lchash ishlari asosan asbob-uskunalar yordamida amalga oshiriladi va ular quyidagi turlarga bulinadi:

1. 
   Kursatuvchi asboblar - kattaliklarni O’lchash vaktida natijalar shkalaning kursatishidan olinadi. Masalan, o’zish mashinalari, termometrlar, torsion tarozi va xokazo.
   
2. 
   Solishtiruvchi asboblar - sinov yuli bilan olingan natijalarni ulchov yoki etalon bilan solishtirish natijasida xosil kilinadi. Masalan, tarozilarda kadoklash bilan massani aniklash.
   
3. 
   O’ziyozar asboblar - ulchanayotgan kattalikni avtomatik ravishda xarakatdagi tasmaga yozib turadi. - Masalan, termograf, gigrograf, kardiagramma va xokazo.
   
4. 
   Yiguvchi asboblar - vakt davomida ulchanayotgan kattaliklarni jamlab kursatadi. Masalan, gazlamalarning suv, xavo Utkazuvchanligi va xokazo.
   
5. 
   Boshkaruv asboblari - texnologii jarayonda urnatilgan kattalikni avtomatik ravishda boshkarib turadi. Masalan, kuritish uskunasi AK-2 xaroratni 105+2°S da boshkaradi.