Davlat universiteti metrologiya, standartlashtirish

O’lchash uskunalari-bir joyda joylashgan bir kancha kattaliklarni O’lchash. Masalan: elektrotexnik materiallarning solishtirma karshiligini - ulchaydigan yoki paxta tolasining uzunligini aniklashda ishlatiladigan uskunalardir.
O’lchash /yamzil/m-ishlatilish MAQSADI buyicha 3 xil buladi:

1. 
   xabar beruvchi O’lchash tizimi;
   
2. 
   nazorat kiluvchi O’lchash tizimi;
   

v) boshkaruvchi O’lchash tizimi.
O’lchash majmuasi-asossh va yordamchi O’lchash vositalari va EXM • bilan
«O’lchash, axborot berish tizimida» anik masalani bajaradi. '

O’lchash vositalarining avtomatlashtirilgan darajasi.

O’lchash vositalari avtomatlashtirilganlik darajasi buyicha Z'xil-buladi:

1. 
   Avtomatlashtirilmagan o’lchash vositalari-oddiy o’lchash asboblari. Masalan: ipning mustaxkamligini RM-3 asbobida, ilning burapishi KU- 500 asbobida aniklash va xokazo.
   
2. 
   Avtomatlashtirilgan O’lchash vositalari-O’lchash jarayonining bir qismi.
   

.avtomatlashtirilgan. Masalan: kuritish uskunasi AK-2, bunda xdrorat avtomatik ravishda kuritish rejasi saklanib turadi.

3. 
   Avtomatik O’lchash-O’lchash jarayonining barchasi avtomatlashtirilgan. Masalan: «Uster» asbobida iplarning notekisligi, mustaxkamligi va uzayishini O’lchash.
   

O’lchash vositalarini standartlashtirish darajasi.

O’lchash vositalari standartlashtirish darajasi buyicha ikki xil buladi:

1. 
   Standartlashtirilgan ulchov vositalari-davlat yoki tarmok standartining talabi buyicha ishlab chikarilgan O’lchash vositalari.
   
2. 
   Standartlashtirilmagan ulchov vositalari-bunda maxsus masalani yechish uchun ishlatiladigan noyob O’lchash uskunalari, ularni standartlashtirishga extiyoj yuk. Bunday asboblar davlat .sinovidan Utmaydi, fakatgina metrologik attestatsiya kilinadi.
   

O’lchash vositalari ulchanayotgan fizikaviy kattapiklarga karab asosiy o’lchash vositalari va yordamchi o’lchash vositalariga bulinadi. Masalan: paxta tolasining uzunligini aniklashda Jukov asbobi asosiy bulsa, №1 va №2 kiskichlar, tarozi, V.Ye.Zotikov xisoblash doirasi yordamchi o’lchash vositalariga kiradi.
O’lchashning uchta aksiomasi mavjud:
aksioma-dastlabki ma’lumotsiz o’lchashni bajarib bulmaydi; aksioma-xar kanday o’lchash taqqoslash demakdir; aksioma-o’lchashamalidan olingan natija tasodifiydir.
Anik Ulchov kiymati O’lchash ishlaridagi xakikiy kiymat deyiladi. O’lchash sistematik xatolik orkali, axborot minimumiga tasodifiy bulgan kursatkichlar xatoligi buyicha xakikiy ulchamdagi kiymat olinadi. Xakikiy kiymatni aniklashdagi xatolikka O’lchashdagi xatolik xususiyati deyiladi. Kursatilgan O’lchashdagi kiymatlarga, chegaranlangan farqi bilan xakikiy O’lchashdagi kiymat teng bulishi kerak,- bunga me’yoriy O’lchashdagi kiymat deyiladi. Bu ikki me’yoriy va xakikiy kiymatlarning bir-biridan farqi tayyorlanish sharoiti va kullanilishidadir.
O’lchash o’zining xatoligini e’tiborga olgan xolda bir kancha razryadlarga bulinadi (O’lchash 1,2 va yukori) va uning asosiy sinflarga bulinganligiga O’lchash xatoligi deyiladi. O’lchash asboblarini tekshirish ishlarida razryadlar beriladi va bunga namunali tekshirish deyiladi.

Nazorat savollari va topshiriklari:

1. 
   O’lchash va o’lchashlar tushunchasini izoxlang?
   
2. 
   O’lchash kattapiklarining ta’riflarini keltiring?
   
3. 
   O’lchashlar majmuiga ta’rif bering?
   
4. 
   O’lchash sohalariga nimalar kiradi?
   
5. 
   O’lchash turlari xakida ma’lumot bering?
   
6. 
   Statik va dinamik o’lchash nima degani? '
   
7. 
   Taqqoslash usulini izoxlang va misol keltiring?
   
8. 
   O’lchash vositalarining konstruktiv to’zilishi?
   
9. 
   Nolga keltirib o’lchash. misol keltiring.