Davlat universiteti metrologiya, standartlashtirish

KALIBIRLASH TIZIMI

Reja

1. 
   O’lchash sohalari
   
2. 
   O’lchashning turlari vausullari
   
3. 
   O’lchash vositalarining konstruktiv to’zilishi
   
4. 
   O’lchash vositalarining konstruktiv to’zilishi
   

O’lchash -sinov yuli bilan asbob-uskunalar yordamida fizik kattapiklarni aniklashdir;
O’lchashlar - asosan bir kurinishli va kup kurinishlilarga bulinadi. Fizik ulchov birliklari fakatgina.bir ulchovga aks etgirilsa, unda bir kurinishli O’lchash deyiladi. Misol uchun: turli ogirlikdagi toshlar;
«Mutlak, O’lchash»-bir yoki bir necha asosiy katgaliklarni bevosita O’lchashlarga va doimiylik kiymatlarini kullashga asoslangan O’lchash;
«Nisbiy^rlchdsh»-kattalikning birlik vazifasini bajaruvchi nomdosh kattalikka nisbatini yoki kattalikni boshlangich deb qabul .kilingan nomdosh kattalikka nisbatan uzgarishini O’lchash;
«O’lchashlar majmui»-6ir necha nomdosh kattaliklarni bir vaktda utkazipadigan o’lchashlar, bunda kattaliklarning izlanayotgan kiymatlari bu kattaliklarining turli birikmalarini o’lchashda olinadigan tenglamalar tizimini yechish yuli bilan aniklanadi.
«O’lchash ob’ekti»-bnr yoki bir nechta ulchanadigan kattaliklar bilan tavsiflanadigan jism (tizim, jarayon, xodisa).
«O’lchash sodsasshfan va texnikaning biror sohasiga xos va o’zining xususiyatlari bilan ajralib turadigan katgaliklarni o’lchashlar majmui.
«O’lchash turi»-o’lchashlar sohasining o’ziga xos xususiyatlarga ega va ulchanadigan kattaliklarning bir jinsligi bilan ajralib turadigan qismi.
«O’lchash usuli»-o’lchashlardan foydalanib, ulchanadigan kattalikni uning birligi bilan solishtirish usuli yoki usullari majmui.
«Kattalik» deb sifat tomonidan kupgina fizikaviy ob’ektlarga (jarayon, tizim) nisbatan umumiy bulib, mikdor tomonidan xar bir ob’ekt uchun xususiy bulgan xossadir. Masalan: massa kattaliginp olsak, u barcha narsalarda (daftar, kalam, odam va boshkalar) mavjud, lekin ularning massasi x.ar xil.
Xozirgi paytda respublikamizdagi o’lchash vositalarida 200 dan ortiq kattaliklarni o’lchash mumkin.

O’lchash sohalari

Asosiy O’lchash'sohalariga quyidagilar kiradi:

1. 
   Geometrik kattaliklar -burchak, uzunlik, yuza, xajm va xokazolarni
   

o’lchash;

2. 
   Mexanik kattaliklar -massa, kuch, mustaxkamlik, cho’zilish, bosim va xokazolarni o’lchash;
   
3. 
   Moddalarning okimi, xajmi, satxi va xokazolarni o’lchash;
   
4. 
   Fizik-kimyoviy -gaz, suyuklik zichligi, yopishkoklik, jismlarning namligi va xokazolarni o’lchash;
   
5. 
   Issiklik -xarorat, issiklik va xokazolarni o’lchash;
   
6. 
   Vakt, chastotani o’lchash;
   
7. 
   Elektr va magnit kattaliklari -tok kuchi, kuchlanish, kuvvat, elektr karshiligi, magnit maydonini va xokazolarni o’lchash;
   
8. 
   Radioelektron -signallarni o’lchash;
   
9. 
   Akustik kattaliklar -xavo, gaz, suv va katgik jismlarda, shovkin darajasi va xokazolarni o’lchash;
   
10. 
    Optiq kattaliklar-materiallarning optiq xususiyatlari (okligi, tinikligi, rangi, yaltirokligi) ni o’lchash;
    
11. 
    Ionli nurlanishni va yader doimiyliklarini o’lchash, ionli nurlanishning dozimetrik kursatkichlari, ionli nurlanishning spektral kursatkichlari, radionuklidlarning faolligini o’lchash.
    

O’lchashning turlari vausullari

O’lchashning ikki xil turi mavjud:

1. 
   Laboratoriyaviy O’lchash.
   
2. 
   Texnik O’lchash.