Davlat yuridik universiteti xalqaro huquq va inson huquqlari kafedrasi ismoilov yoqubjon isroiljon o

Jahon bankining tashkil etilishi va undan keyingi 1980-1990-yillardagi qarz 
inqirozlarini bartaraf etishga qaratilgan saʼy-harakatlar davlat tashqi qarzini tartibga 
soluvchi huquqiy hujjatlar va institutlarning murakkab tarmogʻi yaratilishga olib 
keldi. 
Bunday sa’y-harakatlarga qaramay, davlat tashqi qarzini hal qilishda xalqaro 
huquqiy bazaning samaradorligi muhokama mavzusi bo‘lib qolmoqda. 
Tanqidchilarning ta'kidlashicha, mavjud tizim yetarli emas, buni Gretsiya va 
Argentina kabi mamlakatlarda davom etayotgan qarz inqirozlari misolida 
ko’rishimiz mumkin. Ular bir qator muammolarga, jumladan, qarz barqarorligi, 
kreditorlarni muvofiqlashtirish va qarzni qayta tuzishning yanada samarali 
mexanizmlari yaratilishi zarurligiga ishora qiladi. 
Davlatning tashqi qarzini xalqaro huquqiy tartibga solish mavzusining doirasi 
ancha kengdir, chunki u davlatlar va ularning kreditorlari o‘rtasidagi 
munosabatlarning turli jihatlarini, jumladan, qarz olish shartlari, qarzni boshqarish, 
qarz inqirozlarini hal etishni o‘z ichiga oladi. U tashqi qarzni yaratish va 
boshqarishni tartibga soluvchi huquqiy bazani, shuningdek, qarz barqaror 
bo‘lmagan taqdirda uni qayta tuzish yoki hal qilish mexanizmlarini tahlil qilishni 

---

4 
o‘z ichiga oladi. 
Shuningdek, mavzu doirasidagi bir qancha cheklovlarni ham e'tiborga 
olishimiz kerak. Birinchidan, davlat tashqi qarzi masalasi murakkab va ko‘p 
qirrali bo‘lib, u qonun doirasidan tashqariga chiqadigan iqtisodiy, siyosiy va 
ijtimoiy omillarni o‘z ichiga oladi. Ikkinchidan, olimlar, siyosatchilar va manfaatdor 
tomonlar o'rtasida qarz inqirozini hal qilish va ularning takrorlanishini oldini olish 
bo'yicha eng samarali strategiyalar bo'yicha konsensus yo'q. Nihoyat, xalqaro 
huquqiy bazalarning davlat tashqi qarzini tartibga solishdagi samaradorligi tanqid 
va munozaralarga sabab bo'lib kelmoqda, chunki ular ko'pincha yetarli darajada 
moslashuvchan emas, ijro etilishi mumkin emas yoki o'zgaruvchan iqtisodiy sharoit 
va siyosiy voqelikka javob bermaydi. 
Mavzuning ko‘lami juda keng bo‘lib, davlatning tashqi qarzini xalqaro-
huquqiy tartibga solish bilan bog‘liq huquqiy, iqtisodiy va siyosiy masalalarning 
keng doirasini qamrab oladi. U suveren qarzni tartibga soluvchi huquqiy asoslarni 
va qarzni qayta tuzishda duch keladigan muammolarni tahlil qilishni o'z ichiga oladi. 
“Davlat qarzini xalqaro huquqiy tartibga solish doirasi aniq huquqiy hujjatlar bilan 
cheklanib qolmay, balki xalqaro odatlar, huquqning umumiy tamoyillari va xalqaro 
huquqning boshqa manbalari orqali ishlab chiqilgan kengroq tamoyil va normalarni 
qamrab oladi”. (Lori Fisler Damrosch Kolumbiya Law school professori). 
Shuningdek, ushbu mavzu xalqaro moliya institutlarining roli va suveren qarz 
inqirozlarini hal qilishda ularning siyosatini o'rganishni ham qamrab oladi. 
Davlatning tashqi qarzini xalqaro huquqiy tartibga solish ko'lami va 
cheklovlari xalqaro huquqning davlatlarning qarz olish va kreditlash amaliyoti 
bo'yicha ko'rsatmalari va cheklovlari, shuningdek, xalqaro institutlarning ushbu 
qoidalarga rioya qilish qobiliyatini ko'rsatadi.
Davlatning tashqi qarzini xalqaro huquqiy tartibga solishni tahlil qilish 
metodologiyasi aniq tadqiqot manbalariga qarab bir qator yondashuvlarni o'z ichiga 
oladi. Bu yerda ishlatilishi mumkin bo'lgan ba'zi tahlil usullari haqida to’xtalib 
o’tamiz: 
1. Qiyosiy tahlil: Bu turli mamlakatlar va xalqaro tashkilotlarning tashqi 

---

5 
qarzni tartibga solish bo'yicha huquqiy asoslari va amaliyotini solishtirishni o'z 
ichiga oladi. Ushbu yondashuv ilg'or tajribalarni, shuningdek, qonunchilik bazasi 
yetarli bo'lmagan yoki islohotga muhtoj bo'lgan sohalarni aniqlash uchun foydali 
bo'lishi mumkin. 
2. Huquqiy talqin: Bu tashqi qarzga taalluqli xalqaro shartnomalar, 
konvensiyalar va milliy qonunlarning matni va talqinini o'z ichiga oladi. Bunday 
yondashuv tashqi qarzni tartibga solishning asosini tashkil etuvchi asosiy huquqiy 
tamoyillar va normalarni, shuningdek, qonunchilik bazasidagi har qanday 
noaniqliklar yoki bo‘shliqlarni aniqlashga yordam beradi. 
Mavzu metodologiyasining huquqiy talqini davlat tashqi qarzini tartibga 
soluvchi xalqaro huquqiy bazani tahlil qilishda huquqshunos olimlar va 
amaliyotchilar tomonidan ilgari surilgan yondashuvni nazarda tutadi. Bu davlatlar 
va xalqaro tizimning boshqa ishtirokchilarining tashqi qarzga nisbatan xatti-
harakatlarini boshqaradigan huquqiy tamoyillar, qoidalar va normalarni tekshirishni 
o'z ichiga oladi. Ushbu tahlil odatda tegishli shartnomalar, odatlangan xalqaro huquq 
va xalqaro sudlar va tribunallarning qarorlarini baholashni o'z ichiga oladi. 
Mavzu metodologiyasining huquqiy talqini, shuningdek, Xalqaro valyuta 
jamg'armasi (XVF), Jahon banki va mintaqaviy taraqqiyot banklari kabi xalqaro 
institutlarning davlat tashqi qarzini tartibga solishdagi rolini baholashni ham o'z 
ichiga oladi. U ushbu institutlar tomonidan yaratilgan huquqiy bazalarni, jumladan, 
ularning kredit siyosatini, qarz barqarorligi asoslarini va qarzni qayta tuzish 
mexanizmlarini tekshirishni talab qilad. 
Mavzu metodologiyasining huquqiy talqini davlat tashqi qarzining huquqiy 
murakkabliklarini tushunish va ushbu muammoni hal qilishda xalqaro huquqiy 
bazalar samaradorligini oshirishga qaratilgan siyosiy tavsiyalarni shakllantirish 
uchun muhim ahamiyatga ega. Shuningdek, u qonundagi kamchilik va 
noaniqliklarni aniqlashga yordam beradi.