Davlatshayxning o‘g

Mavzu 1
1240-yilda Chingizxonning nabirasi, Jo‘jixonning (Chingizxonning katta o‘g‘li) o‘g‘li Botuxon Oltin O'rda xonligiga asos soldi. Bu davlat Jo‘ji ulusi deb ham ataladi. U Xorazm, Shimoliy Kavkaz, Volga bulg‘orlari yurti, Dashti Qipchoq, Qrim va G‘arbiy Sibir hu- dudlarini o‘z ichiga olgan. Rus esa unga o‘lpon to‘lab turgan. Oltin 0‘rda Jo‘jixonning o‘g‘illari o‘rtasida uluslarga bo‘linishi natijasida, Dashti Qipchoqning sharqiy qismi Jo‘jixonning beshinchi o‘g‘li Shay- bonga tegdi.
Shaybon ulusida toj-u taxt uchun o‘zaro kurash kuchaydi. Bu kurash, ayniqsa, ulusning Shaybon naslidan bo‘lgan hukmdori Davlatshayx 1425-yilda vafot etgaeh yanada avj oldi. Ana shunday og‘ir vaziyatda Davlatshayxning o‘g^:li Abulxayrxon siyosat maydoniga chiqdi. Abulxayrxon 1428-yilda ,,0‘zbek ulusi“ deb atal- gan davlatga asos soldi. Janubi-g‘arbiy Sibirdagi Tura shahri bu davlatning poytaxti deb e’lon qilindi. 1431-yilda esa o‘z davlatini Oltin 0‘rdadan mustaqil deb e’lon qildi.
Abulxayrxonning vafot etishi bilan Uning dushmanlari tomonidan Abulxayrxonning qarindoshlari va tarafdorlari qirg‘in qilindi. Faqat nabiralari - aka-uka Muhammad Shayboniy va Mahmud Sulton, o‘g‘illari Ko‘chkunchixon va Suyunchixo’jalar omon qoladi
Abulxayrxon Uyg‘ur qavmidan bo'lgan, Shohbudog^’ Sultonga otaliq qilgan amir Boyshayxni bu ikki shahzodalarga yani Muhammad Shayboniy va Mahmud Sultonga ham otaliq etib tayinladi. Shayboniy va ukasi qochqinlik davrida Turkistondan boshpana topdilar.
2-mavzu
1458-yilda Xuroson hukmdori Abulqosim Bobur vafot etgach Abu said Xurosonni ham egalladi. 1469-yilda Abu Said Mirzo avval temuriylar tasarrufida bo‘lgan Eronning g‘arbiy qismini egallab olgan oq qo‘yun- lilarga qarshi kurashda halok bo‘ldi. Bu halokatdan so‘ng Mova­rounnahr uning o‘g‘illari hukmdor bo‘lgan amalda uch mustaqil davlatga bo‘linib ketdi. Chunonchi, Samarqandda Sulton Ahmad, Far- g‘onada Umarshayx Mirzo, Hisor, Xuttalon va Badaxshonda Sulton Mahmud Mirzo hukmronlik qildilar.
1458-yilda Amir Temurning uchinchi o‘g‘li Mironshohning nabirasi Sulton Abu Said Mirzo te­muriylar davlatini bir qadar birlashtirishga muvaffaq bo’ldi.
3-mavzu
Movarounnahrning nufuzli davlat ar- boblari shayxulislom Abulmakorim bosh- ehiligida Bobur Mirzoni Samarqand taxtini egallashga da’vat etdilar. Sulolasi man- faatiga sadoqatli bo‘lgan Bobur Mirzo 1500-yilning kuzida Samarqandga yurish bosbladi va taxtni ikkinchi marta egalladi
Bobur Mirzo bu galgi urush hal qiluvchi urushligini bilib Andijon, Toshkent, Hisor, Hirot va boshqa yerlarga yordam yuborishlarini so‘rab elchilar yubordi. Biroq amakisi - Xuroson hukmdori Sulton Husayn Boyqaro va Qashqardagi tog‘asi Sulton Mahmudxondan yordam kuchi kelmadi. 1501-yilda olti oylik qamaldan so‘ng Shayboniyxon Bobur Mirzoga sulh taklif etdi. Bobur Mirzo hech qayerdan yordam ololmagach, no- iloj, sulhga rozi bo‘ldi.
Bobur Mirzoning qizi Gulbadanbegim (1523- 1603-yillarda yashagan) o‘zining ,,Humoyunnoma“ asarida otasining Shayboniyxon bilan sulh imzolagach uzga yurtlarga ketishini quyidagicha yozgan edi: „Xudoga tavakkal qilib Badaxshonot va Kobulga yuzlandilar“.
Bobur Kobuldagi Bolo Hisor qal’asini o‘zining qarorgohiga aylantirdi.
4-mavzu
II bob. 5 mavzu
1512-yil 28-apreldagi jangda shayboniylar Bobur Mirzo bilan uning ittifoqchisi safaviylar qo‘shinini tor-mor qilib, Samarqand taxtini qayta qo^!lga kiritdilar. Ko‘chkunchixon 1530-yilgacha hukmronlik qildi.
Ubaydullaxon safaviylarga qarshi kurashda o'zining ma’naviy il- homchisi Mir Arab taxallusi bilan mashhur bo'lgan din peshvosi Ab­dulla Sabroniy tomonidan qo‘llab-quvvatlandi. U Ubaydullaxonning do‘sti ham edi.
Ubaydullaxon Safaviylar ustidan qozonilgan g'alabani Mir Arabga bag'ishladi va 1533-1536-yillarda Buxoroda uning nomi bilan mashhur madrasa qurdirdi. Mir Arab madrasasi hali-hamon ilm-ma^:rifat o‘cho- g‘i bo^!lib qolayotir.