Давранов қ. ҚИшлоқ ХЎжалик

клонал кўпайиши 
 
а - микрокўпайишни ўзи; 
б - адаптация бўлган 
ўсимлик. 

---

53
кузатилган ва бу жараён сосна учун ишлатиладиган цитокининларга боғлиқ 
эмаслиги кўрсатиб ўтилган (11-расм). 
Клонал микрокўпайтиришда қўлланиладиган учинчи усул. Соматик 
ҳужайралардан, ташқи кўриниши зиготали куртакчага ўхшаган куртаксимон 
структурани табақаланишига (дифференциация) асосланади. Бу усул соматик 
эмбриогенез деб ном олган. In vitro шароитида куртак ҳосил бўлишини in vivo 
(табиий) ҳолатдагидан фарқи шундан иборатки,соматик куртаклар, куртак 
қопчасидан ташқарида асексуал ривожланадилар ва ўзларини ташқи 
кўринишлари бўйича бир вақтни ўзида поя ва илдизни апикал 
меристемааларини ривожланиши кузатиладиган икки полярли тузумани 
эслатадилар. 
Стевардни тушунтиришича, соматик куртаклар ривожланишни уч 
босқичини ўтадилар: глобуляр, юраксимон, торпедосимон ва оқибатда майса 
бўлиб униб чиқади. 1950 йилларда сабзи ҳужайраларида биринчилардан бўлиб 
кузатилган бу кўриниш ҳозирги даврда Orchidaceae ва Rutaceae оилаларига 
мансуб бўлган, шунингдек, бошоқлиларни баъзи бирларини (буғдой, арпа) 
беда, редис, ток ва баъзи дарахтлар каби кўплаб ўсимликларни кўпайтириш 
учун ишлатилиб келинмоқда. 
Тўқима культурасида эмбриоидларни пайдо бўлиши икки босқичда амалга 
ошади: 
 Биринчи босқичда ҳужайра эксплантлари озуқа муҳити таркибига 
солинган акусинлар, энг аввало 2,4 – дихлорфеноксирка кислотаси (2,4 -Д) 
ҳисобидан эмбрионалга айланади.
 Иккинчи босқичда ҳосил бўлган ҳужайраларни эмбриоидларгача 
ривожланишига мажбур қилиш керак бу эса, озуқа муҳит таркибидаги 
ауксинларни миқдорини камайтириш ёки уларни бутунлай чиқариб 
ташлаш орқали амалга оширилади.
Соматик эмбриогенезни тўғридан – тўғри бирламчи эксплантлар 
тўқималарида, ҳамда каллусли культураларда кузатиш мумкин. Шуни ҳам 
таъкидлаб 
ўтиш 
лозимки, 
каллусли 
культуралардан 
клонал 
микрокўпайтиришда фойдаланиш камроқ самара беради, чунки шу йўл билан 
тайёрланган экув материаллари (кўчатлар) донор – ўсимликга нисбатан генетик 
турғун (мустаҳкам) бўлмайди. Кўпинча, каллусли ҳужайраларни суюқ озуқа 
муҳитида ўстирилганда, соматик эмбриогенез келиб чиқади ва энг қийин 
11-расм.