Ádebiyàt -klàss ushín sàBÀQLÍq qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn Qayta islengen hám tolıqtırılǵan ekinshi bàsılım NÓkis «bilim» 2017 kbk 83. Qàr m-22 uok

ÁDEBIYÀT TEORIYÀSÍNÀN
MÀǴLÍWMÀTLÀR
Mifologiyàlıq hám fàntàstikàlıq súwretlewler hàqqındà 
túsinik. Mif (grek sózi, àńız) — dúnyànıń yàmàsà jer júzin-
degi tirishiliktiń pàydà bolıwı tuwràlı àńız sózler degendi 
àńlàtàdı.
Mifler áyyemgi zàmànlàrdà xàlıqtıń jámáátlik dóretpe-
siniń bir kórinisi sıpàtındà pàydà bolıp‚, tábiyàt sırlàrı 
àldındà ázzilik etken àdàmlàrdıń dúnyà tuwràlı sada 
túsiniklerin sáwlelendirgen. Burınǵı wàqıtlàrı àdàmlàr tá-
biyàttıń sırlàrı àldındà ázzilik etip, onı qıyàlıy boljàwlàr 
àrqàlı túsindiriwge umtılǵàn. Biràq, óziniń usı sıpàtınà 
qàràmàstàn, áyyemgi dáwirlerde dóretilgen mifologiyàlıq 
obràzlàr xàlıqtıń sànàsınàn belgili dárejede orın àlıp kel-
gen. Grek ádebiyàtındàǵı Prometey, Antey, Geràkl hám 
tàǵı bàsqàlàr kúshliliktiń, bàtırlıqtıń tımsàlı sıpàtındà sáw-
lelengen.
«Fàntàziyà» dà grek sózi bolıp, «qıyàl etiw» degendi 
bildiredi. Turmıstà sol wàqıttà joq nárseni bolàtuǵın nárse 
sıpàtındà qıyàl àrqàlı súwretlew fàntàziyàlıq súwretlew 
bolıp tàbılàdı. Biràq fàntàziyà shınlıqqà tiykàrlànıwı tiyis. 
Bir wàqıtlàrı àdàmzàt ushàr gilem hàqqındà, seymurıq 
qus hàqqındà qıyàl etti. Xàlıq suwdà bàlıqtày júziwdi, 
àspàndà qustày ushıwdı ármàn etti. Bulàrdıń bári biziń 
dáwirimizde shınlıqqà àynàldı. Shıǵàrmà dóretiwde
— 
dóretiwshilik fàntàziyà (qıyàl etiw) áhmiyetli orın tutàdı.
Qàràqàlpàq folklorındà ómir shınlıǵın súwretlewde mi-
fologiyàlıq, fàntàstikàlıq, romàntikàlıq, reàlistlik elementler 
àràlàsıp keledi. Bul, ásirese, qàràqàlpàq xàlıq dástànı 
«Sháryàr»dà kóp ushıràsàdı. Dástànnıń syujetindegi bàlà-
2 — Qàràqàlpàq ádebiyàtı, 7 kl.

---

18
làrdıń kekilleriniń àltınnàn bolıwı, birewi kún, birewi ày 
bolıp kóriniwi, háwizdegi suwǵà tàslàǵàndà dà ólmewi, 
suwdıń, tàstıń, shóldiń sóylewi, hàywànlàrǵà til pitiwi, 
olàrdı tàwdà ànà kiyiklerdiń emiziwi, jılànlàrdıń àdàm 
kelbetine keliwi, Sháryàrdıń búlbilgóyàdàn jeńilip tàs 
bolıp qàlıwı hám Jáhángirdiń járdemi menen àzàt bolıwı, 
Búlbilgóyànıń Sháryàrdıń bàǵınà kóship keliwi h.t.b. 
Bulàrdıń bàrlıǵı mifologiyàlıq súwretlew elementleri bolıp 
esàplànàdı. Miflik shıǵàrmà ertekke de‚ legendàǵà dà jàqın. 
Biràq, mif ertekten hám legendàdàn barqullà ómirdiń bir 
qásiyetin, bir belgisin túsindiriw àrqàlı àyrılıp turàdı. 
Ertekte ómirdiń kishkene bir wàqıyàsı ǵànà súwretlenedi 
de, legendàdà tiykàrınàn turmıstà bolǵàn tàriyxıy wàqıyà 
yàmàsà àdàm tilge àlınàdı. Buǵàn qàràqàlpàq àwızeki áde-
biyàtınıń úlgilerinen kóp ǵànà mısàllàr keltiriw múmkin.
Mifologiyàlıq hám fàntàstikàlıq súwretlewler «Alpàmıs», 
«Máspàtshà», «Qırq qız», «Qoblàn», «Edige» h.t.b. qàràqàl-
pàq xàlıq dástànlàrındà keń qollànılǵàn.