ulardagi o'xshashlikni keltirib chiqargan. Feodal ijtimoiy
munosabatlardan farqli ravishda, kapitalistik munosabatlar
jamiyatning har bir a’zosi uchun teng imkoniyatlar ochishi bilan
xarakterlanadi. Yangi sharoitda endi insonning ijtimoiy kelib chiqishi
emas, aqlu zakovati, tadbirkorligiyu omilkorligi uning taqdirini va
jamiyatdagi o‘rnini belgilaydi. Ko‘rinadiki, yangicha ijtimoiy
munosabatlar shaxsning ijtimoiy maqomini o‘zgartirdi, shaxs endi
o‘zini ijtimoiy shaxs sifatida - jamiyatning va o‘zining hayotiga faol
ta’sir ko‘rsata oladigan unsur sifatida anglay boshlaydi. Shaxs
maqomining o'zgarishi bilan feodal-monarxik tartiblaming eskirgani,
jamiyat hayotini isloh etish zarurati tobora ravshan ko‘zga tashlana
boradi. Yevropaning qator mamlakatlarida ayni shu xil sharoit yuzaga
kelganida maydonga chiqqan harakat ma’rifatchilik harakatidir.
Ma’rifatchilik harakatining ijtimoiy-tarixiy sharoit bilan uzviy
bog'liqligini shundan ham ko'rsa bo'ladiki, uning g'oyalari Yevropa
mamlakatlarining hammasiga bir paytda emas, konkret mamlakatda
buning uchun mos ijtimoiy sharoit yuzaga kelgandagina yoyilgan:
awal Angliyada, keyinroq Fransiyada, so'ng Germaniyada
(ma’lumki, jadidchilik g'oyalarining Qrim, Tatariston, Ozarbayjon,
Turkiston hududlariga yoyilishida ham shunga o'xshash holni
kuzatish mumkin: ularning har birida g'oyaning o'zlashishi va
ommalashuv darajasi turlicha bo'lgan). Jadidchilikka o'xshab, Yevropa
ma’rifatchiligining ham yagona harakat dasturi bo'lgan emas, har
ikki harakat ichida ham qarashlar turlichaligi (biroz konservativroq
qarashlardan to radikal qarashlargacha) mavjud edi. Ma’rifatchilar
Do'stlaringiz bilan baham: |
