Dinlari tarixi

Abu Rayhon 
Beruniy,
«Qadimgi 
xalqlardan 
qolgan
yodgorliklar»

---

88
MA’LUMOT UCHUN
Islom dinida aza uchun uch kun belgilangan. Eri vafot etgan ayolning aza 
muddati Qur’oni karimda to‘rt oy-u o‘n kundan iborat. Bu vaqt ichida 
ayol yasanmaydi, xushbo‘y narsalardan foydalanmaydi, pardoz qilmay-
di, «idda»si ichida boshqaga turmushga chiqmaydi va bunga harakat ham 
qilmaydi. Uning kiyimi rangining ahamiyati yo‘q, faqat oddiy, kamtaro-
na bo‘lishi tavsiya etiladi. Yetti, yigirma, qirq, yil oshi, qora kiyim ki yish, 
ayniqsa, ayollarning ovoz chiqarib yig‘lashlari, bir yilgacha to‘y, xur-
sandchilik qilmaslik kabi bid’at ishlarning islom shariatiga aloqasi yo‘q.
Inson vafot 
etganidan so‘ng 
uning uchta 
amalidan boshqa 
barcha amallari 
to‘xtaydi:
– uning haqiga 
duo qiladigan 
solih farzand;
– sadaqaiy joriya 
(qurdirgan yo‘lla-
ri, ekkan daraxtla-
ri va boshqalar);
– odamlarga 
foydasi tegadi-
gan ilm.
keladigan tadbir an’anaviy bayram deyiladi (masalan, 
Navro‘z bayrami). Bu turdagi bayramlar biror xalq 
yoki millatning ayni vaqtdagi ijtimoiy hayoti, turmush 
tarzi bilan bevosita bog‘liq bo‘lmaydi. 
Diniy bayramda esa har bir dinning arkonlarida 
belgilab qo‘yilgan marosimlar nishonlanadi. Qur’oni 
karim oyatlari va hadisi shariflarda diniy marosim va 
bayramlar (masalan, Ro‘za hayiti va Qurbon hayiti) 
to‘g‘risida ko‘plab ma’lumotlar berilgan. 
Barcha dinda inson vafoti bilan bog‘liq marosimlar 
mavjud. Bu marosimlarda ayrim dindagilar maxsus 
kiyim kiyadilar.
Islom dinida motam marosimida kiyiladigam maxsus 
liboslar mavjud emas. Lekin, musulmon bo‘lgan ayrim 
xalqlar o‘zlarining urf-odatlaridan kelib chiqib kiyina-
dilar. Islom dinida ko‘zga ko‘rinadigan yaxshi odatlar-
dan biri, musibat yetgan xonadonning qo‘shnilari is-
rofgarchilikka yo‘l qo‘ymagan holda darhol ovqat qilib 
chiqarishadi. Bu milliy-diniy qadriyatga aylangan odat. 

---

89
1. Inson hayotida marosimlarning qanday ahamiyati bor?
2. An’ana, odat va marosimlar o‘zaro bog‘liqmi? Fikringizni asos-
lang.
3. Nima uchun oila institutini milliy qadriyat sifatida e’tirof etamiz? 
Oila qadriyat hisoblanadimi? 
4. «Oila – muqaddas dargoh» deganda nimani tusundingiz?
5. «Umuminsoniy qadriyatlar» deganda nimani tushunasiz?