Диншунослик” фанидан бакалавриат йўналиши учун ЎҚув-услубий материаллари

5. Ўзбекистонда фаолияти аниқланган норасмий диний жамоа ва секталар. Тарих шуни кўрсатадики, чуқур ижтимоий-сиёсий ўзгаришлар бошидан кечираётган жамиятда ривожланишнинг “ягона тўғри йўли”ни, агар жамиятдаги вазият салбий томонга йўналган бўлса, “ягона нажот йўли”ни билишга даъво қилувчи турли диний жамоалар ёки секталар вужудга келиши кузатилади. Ўзбекистонда ҳам 1990-йилларнинг бошида муайян даражада харизма ва ташкилотчилик қобилиятларига эга, ўзига ишончи юқори бўлган айрим “янги диндорлар” ўз ғояларини бошқаларга ҳам тарғиб қила бошладилар. Оқибатда республикада бир неча норасмий диний жамоалар шаклланди. Уларнинг аъзолари орасида махсус диний маълумотга эга шахслар деярли учрамайди.
Норасмий диний жамоалар илгари сураётган диний-ғоявий қарашларнинг аксарияти соф диний характерга эга бўлиб, “халифалик қуриш” каби диний-сиёсий мақсадларга қаратилмасада, ақидавий жиҳатдан ҳанафийлик мазҳаби таълимотига мутлақо зид ғояларни тарғиб этиш ва ўзларига эргашмаган мусулмонлар ва бошқа дин вакилларига ўта кескин муносабат билдирилади. Жамоа ичида айрим ҳолатларда фуқароларнинг қадр-қимматини камситувчи тартиблар жорий қилинган ва жамиятга салбий муносабатлар шакллантирилган. Оқибатда жамоа аъзоларининг жамият ва ижтимоий алоқаларнинг узилиб қолиши, улар ва бошқа фуқаролар орасида ўзаро можаролар келиб чиқиши, айрим адептларнинг оилалари барбод бўлиши каби ижтимоий иллатлар кузатилмоқда. Жамоа раҳбарлари эса ўз тарафдорларини шахсий манфаат йўлида фойдаланиш ҳолатлари аниқланган. Ҳозирги кунда республикада фаолияти кузатилаётган норасмий диний жамоалар қаторига “Маърифатчилар”, “Шоҳидийлар” ва “Бахшиллочилар”ни киритиш мумкин.
“Маърифатчилар” жамоасига 1990-йилларнинг ўртасида Фарғона вилояти Тошлоқ туманида яшовчи Баҳодир Мамажонов (1950 й.т.) томонидан асос солинган. Жамоанинг ғоявий таълимоти Б.Мамажонов томонидан ёзилган ва ноқонуний тарзда чоп этилган, диний ва илмий асоссиз ёзилган “Маърифат”, “Тилак”, “Намоз-Сиғиниш”, “Рост-Қуръон” китоблари ҳисобланади.
“Маърифат” китоби Б.Мамажоновнинг диний мавзудаги фикрлари ва нозил бўлиш тартибига кўра жойлаштирилган бир неча сураларнинг таржимасидан иборат. Ушбу китоб номидан келиб чиққан ҳолда аҳоли ичида Б.Мамажоновнинг издошлари “Маърифатчилар” деб танилган. Б.Мамажонов эса ўзини ва тарафдорларини “Тўғри дин”дагилар деб ҳисоблайди.
“Намоз-Сиғиниш” китобида Б.Мамажонов томонидан белгиланган намоз тартиби баён қилинган. “Рост-Қуръон” китобида ҳам гўёки “Усмон ибн Аффон даврида Қуръон нотўғри тартибланган” деган даъво остида суралар нозил бўлиш тартибига кўра жойлаштирилган.
“Маърифатчилар”нинг анъанавий ислом таълимотига зид даъволари:

• 
  Қуръон ва намоз миллий тилда, яъни ўзбек тилида ўқилиши шарт ҳисобланиб, гўёки “ўзи аниқ билмаган нарсага эришиш” ширк экани эълон қилиниб, “ота-боболаримиз ... мушрик эдилар” деб ҳисобланади;
  
• 
  Ўзбекистон аҳолиси фақат 1990 йили “Шарқ юлдузи” журналида чоп этилган Қуръон таржималари орқали ҳақиқий Қуръонга (Б.Мамажоновнинг даъвосича – “Рост-Қуръон”) эришган, унгача Қуръонга гўёки “шайтон суралари қўшилган” деб даъво қилинади ҳамда мавжуд тафсирлар тан олинмайди;
  
• 
  Муҳаммад пайғамбарга “воситачи”, “унинг вазифаси фақат Қуръонни етказиш эди” деган даъво билан ҳурмат кўрсатилмайди, “хулафои рошидин”дан кейинги халифалар “дўзахи” саналади;
  
• 
  Қуръон - ягона муқаддас манба, ҳадислар тан олинмайди;
  
• 
  дунёвий партия ва бошқа диндагилар, шу жумладан, яҳудий ва христианлар “шайтонга эргашган”лар деб қаралади;
  
• 
  мазҳабларга эргашиш “ширк” амал ҳисобланади;
  
• 
  маййитни кафанлаш ва “жаноза” ўқиш исломда йўқ амаллар, деб қаралади;
  
• 
  гўёки исроф баҳонасида давлат байрамлари ва туғилган кунларни нишонлаш, тўй-маъракалар ўтказиш, диний маросим ва урф-одатлар диндан чиқарувчи ширк амаллар қаторига киритилган;
  
• 
  намоз ва ибодатда ишлатиладиган сано ва саловотларнинг барчаси ўзбек тилида ўқилиши жорий қилинган, намоз вақти ва тартиби эътиборга олинмайди, бир суткада беш маҳал азонсиз, Б.Мамажонов белгилаган вақт ва тартибда 17 ракат, кечаси 2 ракат суннат намози ўқилади.
  

Жамоа аъзоларининг асосий қисмини Б.Мамажоновнинг қариндошлари ва яқинлари ташкил этади. Айрим аъзолар Ўзбекистон ислом ҳаракатининг жанговар лагерларида “ҳижрат”да бўлиб қайтганлар. Ҳозирда жамоанинг кам сонли аъзолари Фарғона вилоятининг Тошлоқ тумани ва Самарқанд вилоятининг Иштихон туманида истиқомат қилади.
“Шоҳидийлар” жамоасига 1990-йилларнинг бошида диний маълумотга эга бўлмаган андижонлик Каримов Хабиб (1944 й.т.) асос солган. Жамоа тарафдорлари 52 нафарни ташкил қилиб, Андижон шаҳри ва Андижон туманидаги фуқаролар йиғинларида фаол ҳаракат қилганлар. Оқим тарафдорлари навбати билан даврий равишда (15 кунда бир) ўз хонадонларида йиғилишлар ташкил қилиб, оқимнинг “Қуръондан маъруф” номли китоби асосида диний дарслар ўтказганлар. Ушбу жамоа диний қарашларида ислом таълимотига зид қуйидаги тамойиллар мавжуд:

• 
  Қуръон тафсирлари ва ҳадислар инкор қилинади;
  
• 
  намоз беш маҳал эмас, исталган вақтда икки ракат ўқилади, гўёки солиқ амаллар намоз ҳисобига ўтади деб ҳисобланади;
  
• 
  Макка шаҳридаги “Масжидул Ҳаром”дан бошқа масжидлар тан олинмайди, имом-хатиблар гўёки соф исломдан қайтган ҳисобланиб, жамоа аъзоларига намоз учун масжидга бориш ман этилган, жума намози фақат Макка аҳлига фарз этилган деб даъво қилинади;
  
• 
  исломий маросимлар ўтказилмайди. Жумладан, 2001 йилнинг сентябрида Х.Каримов онаси вафот этганда маййитни кечаси яширинча, “жаноза” ўқимай кўмиб келган;
  
• 
  жамоа аъзоларига тўй ва бошқа дунёвий маросимларни ўтказиш ёки иштирок этиш таъқиқланган;
  
• 
  қуда-андачилик муносабатлари фақат оқим аъзолари ўртасида ўрнатилади;
  
• 
  спиртли ичимликларни маълум бир меъёрда (маст ҳолатга келтирмайдиган) истеъмол қилиш ҳаром саналмайди.
  

“Шоҳидийлар” жамоага янги аъзоларни асосан ўзларининг яқин қариндошлари ичидан жалб қиладилар. Қуда бўлиш ҳам одатда фақат жамоа доирасида амалга оширилади. Янги аъзоларга оқ матога ўнг қўлини қўйган ҳолда қасамёд қилиши ва 70 кун рўза тутиши ёки кунига 800-1000 сўм (жами 56-70 минг сўм) миқдорида аъзолик бадали тўлаши буюрилади.
Жамоа аъзоларига диний тушунчалар “Қуръондан маъруф” номли китоб асосида берилади. Ушбу китоб 1960-йилларда Тошкент шаҳри ва вилоятида вужудга келиб, ҳозир фаолияти кузатилмаётган, ҳадисларнинг муқаддаслигини ва мазҳабларга эргашишни рад этган “Аҳли Қуръон” норасмий диний жамоаси аъзолари томонидан тайёрланган.
Маълумки, исломда ҳаром қилинган амал ёки нарсани ҳалол ҳисоблаш эътиқодий ширк ҳисобланади. “Маърифатчилар” ва “Шоҳидийлар” жамоасига аъзо бўлган шахслар шариат ҳукмига кўра диндан чиққан ҳисобланади.
“Шоҳидийлар” ҳозирда Андижон шаҳри ва Андижон тумани ҳудудида истиқомат қиладилар.
“Бахшиллочилар” норасмий жамоасига Бухоро вилоятида туғилган Алиев Бахшилло 1997 йилда асос солган. Унинг диний қарашлари қуйидаги ҳолатларга кўра ислом таълимотига зид саналади:

• 
  Б.Алиев ўзини аввал қиёматдан олдин келадиган Маҳдий, кейинчалик эса пайғамбар, турмуш ўртоғи Моҳира Алиевани “мусулмонлар онаси”, фарзандларини “мусулмонлар амири”, яқин издошларини “саҳобийлар” деб эълон қилган;
  
• 
  жамоада шаҳодат калимасида Б.Алиевни пайғамбар деб тан олиш жорий қилинган;
  
• 
  Б.Алиев гўёки уни зиёрат этган шахс ҳам амалини бажарган одамнинг савобини олишини, ўзига эргашганларга қиёматда савол-жавоб йўқлиги, улар қандай ҳолатда вафот этишидан қатъий назар, шаҳидлик мақоми берилиши, ҳатто барча эркак маслакдошларига пайғамбарлик даражаси берилиши ҳақида тарғиб қилади;
  
• 
  намоз беш эмас, гўёки уч маҳал фарз қилинган;
  
• 
  ўғил фарзандларни ислом талабларига мувофиқ хатна қилдириш бекор қилинган.
  

Жамоада тартиб диний секта шаклида ташкил этилиб, жамият билан ижтимоий алоқалари бузилган. Жамоа аъзолари раҳбарнинг барча кўрсатмаларини сўзсиз бажарадилар ва унга тегишли буюмларни “табаррук” санайдилар. Баъзи адептлар турмуш ўртоқларини М.Алиевага “мухлиса” этиши оқибатида жамоада ўзига хос “аёллар қаноти” вужудга келган.
Б.Алиев 1990-йилларнинг охирида аҳоли ичида диний ва миллий асосда низо келтириб чиқаришга қаратилган жиноий хатти-ҳаракатлар содир этгани учун жазога тортилган. 2006 йилда озодликка чиққач, Россия Федерациясига доимий яшаш учун кўчиб кетган. Айнан мана шу даврда Б.Алиев издошлари ичида уни зиёрат қилганларга гўё ҳожи мақоми берилиши ҳақидаги ғояларни тарқатган. Россияга борган “Бахшиллочилар” Б.Алиевга катта миқдорда пул беришлари, ишга ёлланиб, даромадларининг асосий қисмини жамоа етакчисига топширишлари кузатилган. 2008-2010 йиллар давомида жамоа аъзолари шу тариқа “ҳижрат”га чиқиб, ўз етакчиларига “байтулмол” сифатида пул тўплаб берганлар.
“Бахшиллочилар” асосан Бухоро ва Когон шаҳарларида истиқомат қиладилар.
Таъкидлаш жоизки, норасмий диний жамоаларнинг фаолиятида иштирок этиш, жамоа ғоялари асосида диний таълим олиш ёки ўргатиш Ўзбекистон Республикаси “Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида”ги қонуннинг 5 ва 9-моддаларини бузиш ҳисобланиб, Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги Кодекси, Ўзбекистон Республикаси Жиноят Кодексининг тегишли моддаларида белгиланган қонуний жазо қўлланишига олиб келади.