Диплом бўйича мутахассислиги: Психология


Таълим жараёнида низоларни ҳал этиш усуллари


Download 77.65 Kb.
bet8/10
Sana14.12.2022
Hajmi77.65 Kb.
#1002953
TuriДиплом
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
Bog'liq
Низоларни юзага келиш шарт шароитлари

2.2.Таълим жараёнида низоларни ҳал этиш усуллари
Низоли вазиятларни бошкаришнинг бир катор самар али усуллари мавжуд. Уларни куйидаги икки йирик гурукга булиш мумкин. Улар куйидагилар: таркибий - ташкилий усуллар ва стратегик усуллардир. Уз навбатида таркибий - ташкилий усуллар турт усулдан иборатдир: булар
• Ўқишга бўлган талабни тушунтириш;
• Мувофикдаштириш ва интегракиялаш;
• Умумташкилий комплекс максадлар;
• Рағбатлантириш тизимини такомиллаштириш;
Стратегик усуллар эса ўз навбатида беш усулдан ташкил тошан булиб булар куйидагилар дан иборатдир:
• Узоқлашиш;
• Силлиқлашиш;
• Мажбурлаш;
• Келишув;
• Муаммони ҳал килиш усулларидир.
Таъкидлаганимиздек, педагог низоли вазиятларнинг келиб чикиш сабабларини факат ўқувчилар харакатларидаги тафовутлардан деб билмасликлари керак. Албатта, бу хам кандайдир аник холатда низоли вазиятнинг вужудга келишида мухим омил вазифасини бажариши мумкин. Аммо у таъсир этувчи омилларнинг факат биттасидир. Шу сабабли, педагог, энг аввало низони келтириб чикарувчи омилларнинг тахдилини килиши, сунгра эса у ёки бу усулни куллаш буйича карор кабул килиши керак.Таркибий-ташкилий усулларига куйидагича таъриф беришимиз мумкин.
Ўқишга бўлган талабни тушунтириш усули. Бу усул дисфунккионал усулга мутлако зид булиб, бунда кар бир ўқувчи ва гурухдардан кандай натижа кутилиши тушунтирилади. Бу ерда уларга куйидагилар эслатилади:
• эришиши лозим булган натижа купами;
• вазифаларни кай тартибда топширади ва ким уни кабул килади;
• масъулият, жавобгарлик ва ук,ук тизими;
• ант сиёсат, тартиб-қоидапар ва уоказолар.
Педагог бу масалаларни узи учун аниклаштириш мак,садида эмас, балки хар бир вазиятда, хар бир ўқувчи ва гурух кай тарзда йул тутишини, уларни нима кутишини тушунтириб бермоги лозим.Мувофиклаштириш ва интегракиялаш усули. Бу усул огзаки буйрук занжири деб юритилади.Таълим жараёнида ўқувчи бурчлари иерархиясини, яъни билим даражасига кура даражама-даража бевосита ёрдам бериш ёки консултакиялар ташкил этиш, билим савиясини тартибини урнатиш ўқувчиларнинг узаро харакатларини, таълим жараёнига боглик, ахборотлар окимини, к,арорлар кабул кдлишни тартибга туширади, мувофикдаштиради.
Агар икки ёки ундан купрок, ўқувчилар ўртасида у ёки бу вазифа юзасидан карама-каршилик, келишмовчилик чикиб коладиган булса, бундай ихтилофни уларнинг шу сохадаги ўқитувчига айттириб хал килиш мумкин. Бу ерда якка хокимлик принкипи жуда хам кул келади.
Максадли гуруҳлар ва йуналишлараро мажлисларни интегракиялаш хам жуда катта ахамиятга эга.Умумташкилий (комплекс) максадлар Бу усулнинг мохияти—барча катнашчиларнинг харакатини, бутун кучини бош максаднинг амалга ошишига сафарбар килиш.Рагбатлантиришнинг таркибий тизими. Дис функкионал окибатлардан холи булиш хамда ўқувчиларнинг хатти-харакатларига ижобий таъсир утказиш туфайли, келиб чикдши мумкин булган низоларнинг олдини олиш ва уларни бошкариш учун рагбатлантириш тизими кенг кулланилади. Таълим жараёнида эришган ютукдари, ашкилий ишларда жонбозлик курсатган, муаммонинг ечимига комплекс ёндошиб ён атрофдагиларга ёрдам курсатишга харакат кдлганлар албатта:
• ташаккурнома;
• мукофот;
• мақтов ёрлиги кабилар билан такдирланишлари лозим.
Бу уринда факат рагбатлантириш эмас, балки гайри крнуний йул тутган, ёки таълим муассаси манфаатига зид хатти-хдракат кдлган ўқитувчи ва укивчиларга тегишли жазоларни белгилаш хам келиб чикиши мумкин булган низоларнинг олдини олишда хдл килувчи ахамиятга эгалигини таъкидламок жоиздир. Низоли вазиятларнинг олдини олиш ёки зиддиятни юмшатишнинг бешта стратегик усули маълум. Узоқланиш. Малакали ва тажрибали педагог жанжалдан узокдашишга хзракат килади. Келишмовчилик авжига чик,ганда у мухокамага кдтнашмайди. Бундай усул низоли вазиятнинг ечилишига манфаатдор булмаган ва узаро муносабатларнинг зохлрий яхшилигича колишини исташган х,олларда томонлар тарафидан кулланилади. Бундай холатли зиддият хдли етилмаган ёки зиддиятга чикувчиларнинг билим даражалари узок булган холларда кузатилади.
Агар низонинг субъектив сабаблар туфайли булган булса, у холда узокдашиш стратегияси маъкул стратегиядир. Чунки у томонларга тинчланишга, вазият устида яна бир бор фикр-мулохаза юритиб, фахм-фаросат ила англаб олиш, окибатда эса карама-каршиликка боришга, уни давом этгиришга хеч кандай асос йук деган хулосага келишига имкон беради. Агар зиддият объектив сабаблар туфайли юзага келган булса, узокдашиш стратегияси хдр иккала томонни маглубиятга олиб боради. Чунки узокдашиш даврида вакт чузилади, низоли вазиятни чакирувчи сабаблар чукурлашади, каскаси "яра газак " олади.
Силликлашиш. Бу усул ўқувчиларни яхшиликка ундаш йули билан низони бартараф килишга каратилган. Зиддиятли вазиятда ўқитувчи ва ўқувчи бир-бири билан хушмуомалали булишга, арзимаган нарсага аччикданиш, умуман, бир вактнинг уз ид а б ирга сузаётган кайикни "качтис тебратши " ярамаслигига чакиришади.
Мажбурлаш - бу ўқитувчи ўқувчига хохиш-иродасини, сузини мажбуран, зурлаб кабул килдиришдир. Сузини утказмокчи булган ўқитувчи ўқувчининг фикри билан к;изик,майди, уни инкор этади.
Бундай стратегия куллайдиган педагог тажаввузкорлик билан уз хохишиниўқувчига мажбурлаб утказади. Бу усулни купрок педагог таълим олиш жараёнида суст кдтнашадиганларга нисбатан куллашади.Мажбурлаш стратегияси ташаббусни бугади, таълим жараёнида "рух;ий шуши” нинг бекарорлигига олиб келади. Айн икса, бу усул юкори каттарок ўқувчиларга, нисбатан ёш ўқувчиларда нафрат уйготади.
Келишув. Низоли холатдан муваффак,иятли чикишнинг энг мухим шарти — бу муросага кела олишдир. Келишув билан юз берган низоларни хал этиш, бу юкори бахоланувчи стратегик усул булиб, бунда иккала томонни каноатлантирувчи ечимга келинади.Муаммони хал килиш. Бу усул барча педагог ва ўқувчини каноатлантирувчи ечимни топиш учун низони чакирувчи сабабларни чукур тахдил килиш ва барчанинг фикрларини инобатга олишга асосланади. Бу усул тарафдорлари уз максадига бошкалар максади оркали эмас, балки педагогик низонинг энг окилона ечимини топиш эвазига эришишни хохдайдилар.
Таълим муассасика педагог ва ўқувчилар ўртасида юзага келувчи низо "бутун жамоага"эмас, балки "танланган"одамларгагина ёмон таъсир этиши мумкин. Бундай низони бир йула, катта хджмда уддалаш, бартараф этиш мумкин эмас. Бу низони бартараф этишда педагог окиллиги, адолатлилиги, маданий савияси билан хамкорликка интилиши керак. Яъни, ушбу низоли вазиятда мавкеида эмас, балки тэнг хукукийлик асосида ечимни топиши лозим. Масалан, бу жараёнда куйидагилар жуда хам мухимдир: ўқувчи ёки ўқитувчини тан олиши; гапни булмай тинглаш; узга киши сифатида тушуна олишни намойиш килиш; низо жараёнидаги холатни узга педагог ёки ўқувчи кандай кабул килиши (тушуниши)ни англаш; мухокама килинаётган мавзуни аник тасаввур килиш; мавзута нисбатан умумий карашларни хосил килиш; муроса килинаётган окибатни аникдаш; низо мазмунини ёзиб чикиш (тахдил) килиш; низони бартараф этиш учун хамкорликда ягона йул танлаш; хамкорликда умумий хулоса (муроса)га келиш. Бундай йул машаккатли, аммо окдпона йулдир. Бунинг учун тажриба керак.
Хозирги шароитда ўқитувчи факат уз сох,асини яхши билибгина колмай, балки яхши ташкилотчи. рухшунос (психолог) ва тарбиячи булмоги лозим. Бунинг учун хдр бир ўқитувчи сокиология, психология, педагогика, касбий этика фанларини мустакил эгаллаши керак.Гурух аъзоларига, х,ар бир ўқувчининг калбига йул топа билиш ўқитувчининг иш фаолиятида асосий ахамиятга эга. Буни билган ўқитувчи уз жамоаси ичида таълим жараёнида вужудга келадиган хар хил низоларни ўқувчи билан, гўрта ўқувчилари билан бирга, юкоридагиларга чикдрмасдан узида хдл килишга кодир булади.Бундай ўқитувчи уз ишини тугри ташкил кдлади, гурух олдига куйилган максад ва режа топширикдарини уз вактида муваффакдятли бажаради. Хар бир низоли вазиятни педагог босик, ховликмасдан хал этиши керак.

ХУЛОСА

Хулоса килиб, ўқитувчининг педагогик фаолиятида юзага келадиган низоларни педагогик-психологик хусусиятларини урганиб, тахлил килиш, уларни хар томонлама йулларини топиш ва амалиётда куллаш оркали низоларни бартараф этиш касбий деформакияларни келиб чикишини олдини олишга ёрдам беради.


Улар ичида низоларга фожеага қарагандек эмас, балки уни хаётнинг оддий таркибий қисми сифатида англаш зарурлиги, педагогик конфликтологиянинг илмий-назарий асослари, конфликтларнинг юзага келиш омиллари, турлари, конфликтли вазиятда педагогик-психологик хизмат, педагогик конфликтларни бартараф этишда ўзаро келишувга асосланган биргаликдаги фаолият, конфликтлар замирида конфликтогенлар ётиши, зиддиятда ҳар икки томон ҳам ғолиб бўла олипш, низоларда ўзига хос адолатпарварлик мезонларининг мавжудлиги, конфликтларни бошқариш мумкинлиги, зиддиятли вазиятда тўғри мулоқот олиб бориш қоидалари, тана забонининг аҳамияти, агрессия ва зуравонлик мазмуни, агрессия ва зуравонликдан ўзини мухофаза қилиш чора-тадбирлари, жахди чиққан одам билан мулоқот қилиш қоидалари, жамоадаги конфликтни ечиш усуллари, оилавий конфликтларда ўзини кандай тутиш кераклиги, медиация ва унинг тартиблари борасидаги билим ва малакалар эди. Уйлаймизки, мазкур ўқув кулланмада муҳокамага куйилган конфликтларга алокадор бўлган барча мавзулар ўз ҳаётингизни, якинларингиз ва оилангиз истикболини ташкиллаштиришда сизга тинчлик, осойишталик, равнак ва ўсиш омили бўлиб хизмат килади.


Download 77.65 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling