Диплом лойиҳаси бўйича тушунтириш хати

3 BETON TARKIBINI HISOBLASH

1.3.1. Mayda to’ldiruvchi sifatida ishlatiladigan qumning

donadorlik tarkibini hisoblash.

Йирик ва майда тўлдирувчиларнинг донадорлик таркибли қолдиқлари ва тавсифномаси №1 ва №2 жадвалларда берилган. Қумнинг сув талабчанлиги 7%. Тўлдирувчилар юқори сифатли ашёлардан ташкил топган. Бетон мустаҳкамлигини ҳисоблаш учун тажрибалар асосида олинган натижалар №3 жадвалда берилган.

№5 ва №8 донадорлик қумларнинг элакдаги айрим қолдиқлар миқдори, %

Жадвал 1.

№		Элак кўзларининг ўлчамлари, мм						Уйма зичлиги, кг/м^3	Ҳақиқий зичлиги, кг/м^3	Қумнинг оғирлиги, г		Қумнинг сув талабчан-лиги, %
	5	2,5	1,25	0,65	0,315	0,14	0,14 мм ўтгани			Табиий ҳолда	Қуруқ ҳолда
5	-	2	5	18	50	18	7	1550	2610	500	485	8
8		5	16,5	13,5	42	12	11	1430	2600	500	465	7,5

№5 ва №8 донадорлик таркибли шагалнинг галвирдаги айрим колдиклар микдори, %

№	Элак кузларининг улчамлари, мм							Уйма зичлиги, кг/м^3	Хакикий зичлиги, кг/м^3	Шагалнинг огирлиги, г
	70	40	30	20	10	5	3			Табиий холда	Курук холда
5	1	6	4	10	29	38	12	1640	2775	2500	2410
8	-	7	3	4	35	35	16	1650	2710	2500	2430

Жадвал 2.

С/Ц нисбати бўйича бетон мустаҳкамликлари

Жадвал 3.

Белгила-ниши	Бетон таркиблари (тажрибавий қийматлар)
	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
С/Ц	0,45	0,48	0,50	0,53	0,58	0,64	0,66	0,70	0,75	0,68
Rb, кг/см^2	410	375	340	310	290	270	250	200	180	225

2.1. Майда ва йирик тўлдирувчилар таркибини аниқлаш.
2.2.1. Майда тўлдирувчи сифатида ишлатиладиган қумнинг донадорлик таркибини ҳисоблаш.
Қумнинг донадорлиги унинг таркибида ҳар-хил ўлчамли доналарнинг бўлиши билан тавсифланади [1]. Топшириқда берилган (жад.1) қумнинг донадорлик таркиби бўйича уни элаклардан ўтказилиб тўла қолдиқлар процент ҳисобида қуйидаги формула ёрдамида аниқланади: [6,8].
А_i=a₂₅+a_1,25+a_0,65+…a_i (2,1)
Бунда ҳар бир элакдаги айрим қолдиқлар (а_2,5, а_1,25, а_0,65 ва ҳоказо) процент ҳисобида аниқланади. Исталган элакдаги тўла қолдиқ шу элакдаги айрим қолдиқлар ва юқорида жойлашган барча элаклардаги қолдиқлар йиғиндисига тенг.
№1 таркибли қум учун тўла қолдиқларни ҳисоблаймиз:
А_2,5=2%; А_1,25=2+5=7%; А_0,65=2+5+18=25%; А_0,315=2+5+18+50=75%; А_0,14=2+5+18+50+18=93%.
№2 таркибли кум учун Тула колдиклар: А_2,5=5%; А_1,25=5+16,5=21,5%; А_0,65=5+16,5+13,5=35%; А_0,315=5+16,5+13,5+42=77%; А_0,14=5+16,5+13,5+42+12=89%.
Қумнинг элакда элакланиши анализ қилиш натижалари асосида доналарнинг йириклик модули М_к=қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:
(2,2)
№5 таркибли қум учун йириклик модули

№8 таркибли қум учун йириклик модули

Қумнинг донадорлиги сифати унинг ўртача зичлик даражаси орқали белгиланади. Қумнинг ўртача зичлиги эса унинг ғоваклиги ва намлигига боғлиқдир. Унинг ғоваклиги (%) қуйидаги формула орқали топилади:
(2,3)
№5 таркибли қум учун унинг ғоваклиги

№2 таркибли қум учун унинг ғоваклиги

Қумнинг намлиги (%) қуйидаги формула ёрдамида аниқланади: (2,4)
№5 таркибли қумнинг намлиги
№8 таркибли қумнинг намлиги
Қумнинг ўртача йириклиги Б.Г.Скрамтаев формуласи ёрдамида ҳисобланади: (2,5)
№5 таркибли қум учун



№8 таркибли қум учун

Қум таркибининг солиштирма юзаси А.С.Ладинский формуласи ёрдамида ҳисобланади:
(2,6)
Бу ерда: К-қумнинг турини ҳисобга олувчи коэффициент;
Тоғ қуми учун К=2;
Дарё ва денгиз қумлари учун К=1,65;
Майда қумлар учун К=1,3;
a, в, с, d ва е кузлари 5…0,14 мм бўлган элаклардаги қолган айрим қолдиқлар, %;
f-ўлчами 0,14 мм элакдан ўтган тўлиқ қолдиқ, %.
№5 таркибли қум учун

№8 таркибли қум учун

Топилган натижалар асосида жадвал тузилади (жадвал 1).
Иловада берилган жадвал 4 асосан №5 таркибли қум дона таркиби бўйича ўртача, №8 таркибли қум хам уртача таркибли гуруҳга бўлинади.
Қумнинг асосий тавсифномалари
Жадвал 4

қумлар	Уйма зичлик, кг/м^3	Ҳақиқий зичлик, кг/м^3	Йириклик модули, Мк	Ғоваклик, %	Намлик, %	Ўртача йириклик, dурт.	Солиштирма юзаси, м^2/кг	0,63 элакдаги тўлик қолдик	ДАСТ бўйича қум гурухи
5	1550	2610	2,02	40,6	3	0,59	21,96	25	Ўртача
8	1430	2600	2,275	45	7,5	0,68	21,79	35	Ўртача

Қумнинг донадорлиги ва унинг бетон тайёрлаш учун яроқлилигини баҳолаш учун элаш натижалари (тўла қолдиқлар бўйича) графика чизилади (1-расм). Агар қум донадорлигининг эгри чизиғи штрихланган майдон чегарасида жойлашса, қум бетон учун яроқли ҳисобланади. Бундан ташқари бетон учун мўлжаллаган қумда ўлчами 5…10 мм бўлган доналар массаси бўйича 5% ортиқ бўлмаслиги керак. Кўзлари 0,14 мм элакдан ўтган майда заррачаларнинг миқдори 10% ортиқ бўлмаслиги керак. Жадвал 1 ва графикдан (1-расм) кўриниб турибдики №5 таркибли қум ДАСТ 10268-70 талаби бўйича бетонга ишлатишга яроқсиздир. 0,14 элакдан ўтган зарраларининг миқдори 10% кам ва 0,63-2,5 мм доналарининг миқдори кам. №8 таркибли қум эса ДАСТ талабига тўлиқ мос келади, донадорлик графиги эса талаб қилинадиган соҳа ичида ётади, демак бу қум бетонга яроқлидир.

Айрим ҳолларда ишлатиладиган қумнинг донадорлик таркиби иккала вариантда ҳам бетон учун рухсат этиладиган қумлар соҳасидан катта чиқиб кетиши мумкин. Бундай холларда қумнинг 0,63...1,25 мм оралиқдаги донадорлиги керакли миқдорда кўрайтирилади ёки камайтирилади.
Майда қумлар сохаси

№1 №2
Бетон учун
рухсат этиладиган
қумлар соҳаси
Йирик қумлар соҳаси
0

20


40


60


80

100
0 1 0,315 0,63 1,25 2,50 5,0

Элак кўзларининг ўлчамлари, мм
1-расм. Қум донадор таркибининг графиги.

5,0
Elak ko’zlarining o’lchamlari, mm

1-rasm. Qum donador tarkibining grafigi.


1.3.2 2.2.2. Йирик тўлдирувчилар сифатида ишлатиладиган шағалнинг донадорлик таркибини аниқлаш.
Оғир бетон тайёрлаш учун йирик тўлдирувчи сифатида шағал ёки майдаланган чақиртош ишлатилади [1,8,9]. Йирик тўлдирувчиларнинг донадорлиги 10 кг массали ўртача намунани кўзларининг ўлчами 70, 40, 20, 10, 5 ва 3 ммли стандарт ғалвирда элаб, кейин хар-бир ғалвирда қолган қолдиқларни тортиб аниқланади. Сўнгра алоҳида ва тўла қолдиқлар фоизларда ҳисоблаб топилади ва тўлдирувчи доналарининг катта-кичиклиги аниқланади, ҳамда Д_{энг.катта} ва Д_{энг кич.} деб белгиланади. Доналарнинг энг йириги учун тўла қолдиқ 5% дан ортмайдиган энг устки ғалвир кўзларининг ўлчами, энг кичик йирик дона учун эса энг пастки ғалвир кўзларининг ўлчами (унда тўла қолдиқ камида 95% ни ташкил қилади) қабул қилинади. Кейин 0,5 (Д_{энг.катта +} Д_{энг кич.}) ва 1,25 Д_{энг.катта} қийматлари ҳисоблаб топилади.
Шағалнинг тўла қолдиқлар миқдори (2,1) формула ёрдамида аниқланади. №1 таркибли шағал учун:
А₇₀ =1%; А₄₀ =1+6=7%; А₃₀ =1+6+4=11%; А₂₀=1+6+4+10=21% А₁₀ =1+6+4+10+29=30% А₅=1+6+4+10+29+38=88% А₃=1+6+4+10+29+38+12=100%
№2 таркибли шағал учун:
А₄₀=7%; А₃₀=7+3=10%; А₂₀=7+3+4=14%; А₁₀==7+3+4+35=49%;
А₅ =7+3+4+35+35=84%; А₃=7+3+4+35+35+16=100%
№51 ва №2 таркибли шағаллар учун Д_{энг кич.} 3 мм (ғалвирдаги тўла қолдиқлар миқдори 95% кўп), Д_{энг.катта} 20 ва 70 мм (ғалвирдаги тўла қолдиқлар миқдори 5 % дан ошмайди).
№1 таркибли шағал учун 0,5(Д_{энг.катта +} Д_{энг кич.})=0,5(70+3)=36,5 мм. Қабул қиламиз 10 мм (ғалвир кўзларининг диаметри).
№2 таркибли шағал учун 0,5(Д_{энг.катта +} Д_{энг кич.})=0,5(40+3)=21,5 мм. Қабул қиламиз 20мм.
№1 таркибли шағал учун 1,25 Д_{энг.катта}=1,25·70=87,5мм. Қабул қиламиз90мм.
№2 таркибли шағал учун 1,25 Д_{энг.катта}=1,25·40=50мм. Қабул қиламиз 70 мм.
Шағалнинг ғоваклиги, % (2,3) формула орқали топилади:
№5 таркибли қум шағал учун П₁=(1- )·100=41%,
№8 таркибли шағал учун П₂=(1- )·100=39%.
Шағалнинг намлиги, % (2,4) орқали топилади:
№5 таркибли шағал учун
№8 таркибли шағал учун .
Топилган қийматлар асосида шағалнинг тавсифномасини белгиловчи жадвал 5 ни тузамиз.
Шағалнинг асосий тавсифномаси
Жадвал 5

№	Уйма зичлик, кг/м^3	Хақиқий зичлик,кг/м^3	Ғоваклик,% П-n	Намлик, % Wn	Тўла қолдиқлар миқдори				ДАСТ бўйича шагал гр.
					20	10	5	3
№5	1640	2775	41	3,73	21	50	88	100	Ишлатишга Яроқсиз
№8	1650	2710	39	2,88	14	49	84	100	Яроқли

Йирик тўлдирувчиларнинг донадорлик таркибини баҳолаш учун элаш натижалари графиклари чизилади (2-расм). Графикдан кўриниб турибдики, №8 таркибли шағалнинг донадорлик эгри чизиғи ДАСТ талаби бўйича белгиланган соҳа ичидан ўтиб турибди. Демак №8 таркибли шағални йирик тўлдирувчи сифатида бетон тайёрлаш учун ишлатиш мумкин; №5 таркибли шағалнинг донадорлик эгри чизиғи штрихланган соҳадан майда шағаллар соҳаси томонга чиқиб кетган. Бу шағалда майда фракциялар миқдори (3…5мм) кўп бўлиб, йирик фракция миқдори (10…20 мм) етишмайди. Демак №2 таркибли шағалнинг таркибини яхшилаш учун йирик фракция миқдорини 10…15% ошириш зарур, ёки майда фракция миқдорини 5…10% камайтириш керак.

0

Майда шағал соҳаси №8

№5

Бетон учун рухсат этиладиган йирик тўлдирувчилар соҳаси


20

40
60


80

100
3 5 10(20) 20(40) 30(70)

Д_{энг кич.} 0,5 (Д_{энг.катта +} Д_{энг кич.}) Д_{энг.катта} 1,25 Д_{энг.катта}
Ғалвир кўзларининг ўлчамлари, мм
2-расм. Шағал донадор таркибининг графиги.