Diqqat konsentratsiyasini

5.Tafakkrni nazariy va amaliy axboratlar yondoshuv orqali o’rganish.
3. "9 ta nuqta" masalasi
Kundalik hayotimizda murakkab vazifa yoki topshiriq-largga duch kelganimizdatopshirikda berilmagan ko’rsatmalar haqida fif yuritib hem ko’p xollarda muammolarga duch kelib qolamiz.
Kuyida keltirilgan masala o’quvchilarni sun’iy to’siy^arni yuzaga keltirmaslikni o’rgatadi. Buning uchun esa berilgan topshiriq instruktsiyasini diqqat bilan eshitish lozim. O’quvchilarga kuyidagi topshiriq beriladi:

" Ushbu

1-rasm
9 ta nuqtani shunday 4 ta chiziq bilan birlashtiringki, birlashtirish jarayonida ko’lingiz uzilmasin, ikkinchi bor

chizikdan chizilmasin."
Tahminan bu 2-rasmdagi ochiq konvertda ifodalanganday
bo’lishi mumkin.

2-rasm
Undan so’ng o’quvchilarga oldindan tayyorlab ko’yilgan 20 ta blank beriladi. Unda 9 ta nuqga ifodalangan bo’lib, protokolda har bir urinishning vak^i qayd qilib boriladi.

Tekshiriluvchi 15 minut vakt ichida belgilangan tartib-dagi urinishlarni qilgach, masalani yecha olmasa, unga qo’shimcha yordam beriladi; ya’ni kvadratdan chetga chiqish tavsiya etiladi. Bu yerdamda qaysi chiziq chetga chiqishi kerakligi aniq ko’rsatilmaydi. Agar bu yordam ham masalani yechishga ko’mak bermasa, ikkinchi yordamga kirishiladi va "3-rasmdagiga o’xshash javob topishga harakat qushing" deyiladi.

3 - rasm
Berilgan 5 minutdan sung masala uz yechimini topadi /4-rasm/

Echim:




4. Tafakkur jarayonida tasavvurlarning , ahamiyati
Ba’zi bir masalalarni yechishda tasavvurlarning roli juda katta bo’ladi. Zero, ba’zan bir masalani yechishda tasavvurning ahamiyati katta bo’lsa, boshqa holatlarda verbap nutqiy-mantiqiy xulosa chiqarishda tasavvurlarga to’uri suyanish yaxshi samaralarni beradi. Quyida biz ikkitta masalani keltiramiz.
1 -masala:
Kitob javonida bir avtorning 2 tomlik kitobi turibdi. Birinchi tom - 300 bet va ikkinchi tom 200 betdan iboratdir. SHkafda kitob qurti paydo bo’lib, birinchi tomning birinchi betidan ikkinchi tomning oxirgi betigacha teshib qo’ygan. Kitob qurti kitoblarning nechta betini teshib qo’ygan?
2-masala:
A shahardan B shahargacha 120 km. A shahardan B shaharga 300 km/s tezlik bilan poezd yo’lga chikdi. B shahardan A shaharga esa bir vaktning o’zida qaldiruoch 60 km/s tezlik bilan uchib chiqdi. U poezdgacha uchib borib, yana shaharga qaytib keldi. Qaldirgoch B shaharga yetib borib, yana poezd tomonga qaytib uchib ketdi va yana bir bor shaharga qaytib va yana poezd tomonga uchib borgan. Poezd B shaharga yetib borguncha qaldiruoch bir necha bor A va B shaharning o’rtasida uchib o’tgan. Qaldirgoch necha km yo’lni uchib o’tgan?
Birinchi masalani yechishda tasavvur muhim ahamiyatga ega. Bu masalani kitoblarni javonda qanday turganini aniq tasavvur qilgan holda yechish mumkin.
Ykkinchi masalani yechish uchun verbal - mantiqiy xulosa chiqarishning o’zi yetarli /agar o’quvchilar qaldiruochni A shahardan B shaharga uchib o’tishlarini tasavvur qiladigan bo’lsalar, masalani umuman yecha olmasliklari mumkin/.
5. Tafakkur va nutq orasidagi bogliqlik
Turli masalalarni yechishda ularni ouzaki nutkda to’uri berilishi katta ahamiyatga egadir. Zero, tafakkur va nutq o’zaro bir-biriga bouliq bo’lib, masala yechish jarayonida uni qayta formulirovka qilish masalaga boshqacha yondoshish va tez yechishga yordam beradi. Quyida biz ana shunday metodikalardan birini taedim etamiz. Vazifani yechish jarayonida o’quvchilarga geometrik masalani yechish takdim etiladi.
AVSD kvadrat va VEDR, AV=a, AE=v parallelogramm berilgan.



5-rasm

Bunda bir gurux o’quvchilarga "VEDR parallelogramm va AVSD kvadratining maydonlari nimaga teng ekanligini toping", - degan topshiriq beriladi.

Ikkinchi guruh o’quvchilariga: "AED va VSR uchburchaklar qanday figurani tashkil etadi vaularning maydonlarining yigindisi nimaga teng" degan topshiriq beriladi.
Olingan javoblarni qayta ishlash natijasida u yoki bu topshiriqni to’uri yechgan o’quvchilar hisoblab chiqiladi. Berilgan formulirovkaga bo’ysunmay masalani yechgan o’quvchilarning yechimlari alohida tahlil qilinib, tafakkurning mustaqilligi, o’ziga hosligi, egiluvchanligi kabi xususiyatlarga e’tibor qaratiladi.
6. Maslalarni yechishda tafakkurdagi shablonlarni yengish
Mustaqil fikrlash, tafakkurni rivojlantirish, shablonlarni yengishdagi kuyidagiga o’xshash masalalarni yechish juda foydalidir.
1. Ikkita kishi, yoshlikda do’st bo’lgan insonlar uchrashib qolishdi va ularning orasida kuyidagi dialog bo’lib o’tdi:
- Sizni ko’rmaganimga ham ancha bo’lib ketdi. Siz haqingizda hech narsa bilmayman ham.

• 
  Mening qizim bor!
  
• 
  Ismi nima?
  
• 
  Oyisining ismini qo’yganmiz.
  

- Laylo necha yoshga to’ldi?
Suhbatdosh do’stining qizini nomini qaerdan bildi?
Javob: "Ikkita kishi, yoshligidan do’st bo’lgan" iborasining o’zi erkaklar uchrashganidan dalolat beradi. Aslida esa erkak va ayol uchrashgan bo’lib, ayol Layloning onasidir.
2.Ikki kishi daryo yoqasiga keldi. Daryo bo’yida qayiq turgan bo’lib, unga faqat bir kishi siuadi. Kishilarning ikkisi ham daryodan qayikda suzib o’tib, o’z yo’llarida davom etdilar. Buni ular qanday amalga oshirdilar?
Javob: Yo’lovchilar ikkita qarama-qarshi daryo yoqasiga bir vaqtda kelishgan. Biri qayikda u yoqqa o’tgach, boshqasi qaytgan. Masalani yechishga esa "Ikki kishi daryo yoqasiga keldi" degan gap xalaqit beradi, go’yoki ular daryoning bir tomonidan turganday.
3. Oltita gugurt cho’pidan to’rtta bir xil uchburchak yasang.
Javob: Ushbu masalani yechishdagi qiyinchilik shundan iboratki, bir masalani bir tekislikda yechishga o’rganganmiz. Ushbu masalada esa o’lchovdagi tekislikka chiqish lozim, ya’ni gugurt cho’plarini tetraedr shaklida qo’yish lozim.

6-rasm
4. Polkovnikning otasini o’uli polkovnikning o’ulining otasi bilan gaplashdi. Polkovnik bu suhbatda bo’lmasa, kim bilan kim suhbatlashgan?
Javob: Ushbu masalani yechishda bizga polkovnik erkak kishi bo’lsa kerak degan shablon halaqit beradi. Ushbu holatda esa polkovnik - ayol kishi. Polkovnikning akasi uning eri bilan gaplashgan.
7. Masalalarni yechishda tajribaning ahamiyati
Kundalik hayotimizda o’tmishdagi tajriba ko’p muammo-larimizni yechishga yordam beradi. Lekin tafakkur bilan bouliq bo’lgan masalalarni yechishda o’tmish tajribasi to’siq ham bo’lib qolishi mumkin.
Qator ijodiy masalalar o’tmish tajribasiga emas, balki latent holatlariga mo’ljallangan bo’lib, ular amaliy ahamiyatga ega bo’ladi.
SHuning uchun ko’p holatlarda yechish mushkulroq. Masalan, L.Sekey tajribasida, yonayotganida ouirligini yo’qotayotgan shauam misol qilib olingan bo’lib, ushbu misolni yechishdagi qiyinchilik shundan iborat ediki, kundalik hayotda bu shauamning ouirligini yo’qotishdan ko’ra nur sochishini ahamiyatli deb bilamiz. Yonish jarayonida ouirligini yo’qotish esa latent bo’lib qolgan.
Quyida o’tmish tajribasini masalani yechishdagi ahamiyatiga bouliq metodika keltiriladi. Tekshiriluvchiga masalani yechish uchun ishlatish jarayonida ouirligini yo’qotadigan predmetlarni o’lchash vazifasi beriladi. Buning uchun: qalam, o’chiruich, paxta, tuz, gugurt, qum, plastilin va albatta shauam tavsiya etiladi. /Agar yuqoridagi predmetlarning o’zi bo’lmasa, rasmi ham tavsiya etilsa bo’laveradi/.
Javob: Ushbu masalani yechishda yonib ouirligini yo’qotadigan shauam tajribaga asos qilib olinadi. Tajriba jarayonida tekshiriluvchiga har bir fjrni ovoz chiqarib asoslash talab qilinadi, chunki u tekshiriluvchining fikrlarini bilishga imkon beradi va predmetlarning yashirin /latent/ hususiyatlarini topishga o’rgatadi.