Диссертация илмий раҳбар: доц. Мисиров. К

1.1- jadval 
Davlat byudjetida va yalpi ichki mahsulotda bevosita hamda bilvosita 
soliqlarning ulushi
30
. 
 
Yillar 
Bevosita soliqlar salmog’i 
Bilvosita soliqlar salmog’i 
Byudjet 
daromadlariga 
nisbatan % da 
YaIM ga 
nisbatan % da 
Byudjet 
daromadlariga 
nisbatan % da 
YaIM ga 
nisbatan % da 
2000 
26,4 
5,9 
47,1 
10,5 
2005 
26,2 
5,7 
49,2 
10,7 
2010 
26,1 
5,7 
50,4 
11,0 
2013 
24,2 
5,2 
51,1 
11,1 
2014 
23,4 
5,1 
53,1 
11,6 
2015 
24,1 
5,1 
52,6 
11,2 
2016 
24,0 
5,0 
51,5 
10,6 
2017 
24,0 
5,0 
54,6 
11,7 
Tahlil natijalari shuni ko’rsatadiki, respublikamizning davlat byudjeti 
daromadlarida va yalpi ichki mahsulotida bevosita va bilvosita soliqlarning ulushi 
yillar davomida pasayib borgan. Xususan, 2000 yilda bevosita soliqlarning davlat 
byudjeti daromadlaridagi salmog’i 26,4 foizdan 2017 yilda 24,0 foizga, ya’ni 2,4 
punktga kamaygan. Yalpi ichki mahsulotdagi bevosita soliqlarning ulushi 2000 
30
O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi. O’zbekiston Raqamlarda nomli stasistik to’plamlardan 
foydalanib tayyorlandi. 

---

20 
yilda esa 5,9 foizdan 2017 yilda 5,0 foizga, ya’ni 0,9 punktga pasaygan. Bilvosita 
soliqlarda esa aksi kuzatilgan. Jumladan, 2000 yilda bilvosita soliqlarning davlat 
byudjetidagi ulushi 47,1 foizdan 2017 yilga kelib 54,6 foizga o’sgan, ya’ni 7,5 
punktga bilvosita soliqlar yuki oshgan. Bilvosita soliqlarning yalpi ichki 
mahsulotdagi tutgan ulushi esa mos ravishda 2000 yilda 10,5 foizdan 2017 yilga 
kelib 11,7 10,6 foizni tashkil etib 1,2 foizga ko’paygan. Bevosita soliqlarning yalpi 
ichki mahsulotdagi ulushini qisqarganligi iqtisodiyotda soliq yukining 
pasayganligini, bilvosita soliqlarning ulushi oshganligini kuzatish mumkin. Bu esa 
iqtisodiyot tarmoqlarining yanada rivojlanib borishini ta’minlaydi
. 
Shuni ta’kidlab o’tish joizki, umumiy soliqlar yuki bir muncha kamaygan 
bo’lsada, keyingi yillarda bevosita soliqlar hisobining salmog’ini kamayganligi 
ma’lum darajada soliqqa tortiladigan daromadlarni kamayganligidan dalolat 
beradi. Ammo, mamlakatimizda olib borilayotgan soliq islohotlarining samarasi 
o’laroq, 2017 yilda bilvosita soliqlarning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 
o’sganligi ijobiy holdir va bu soliq ob’ektlarini kengayganligidan dalolat beradi. 
Bu esa xalqaro iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlar amaliyotidagi singari bevosita 
soliqlar salmog’ining mamlakatimizda ham o’sib borishi asta skenlik bilan amalga 
oshirish, iqtisodiyotning yuksalishiga xixmat qiladi. 
Bilvosita soliqlar mamlakat iqtisodiyotini tartibga soluvchi rolni bajarib, 
bugungi kunda davlat byudjetini shakllantirayotgan asosiy soliqlar hisoblanadi. 
Bizning respublikamiz ham rivojlanayotgan davlat hisoblanganligi bois, bilvosita 
soliqlar davlat byudjetida etakchi o’rinni egallaydi. 1.2-jadvalda bilvosita 
soliqlarning davlat byudjeti daromadlaridagi salmog’ini ko’rib o’tamiz. 
O’zbekiston Respublikasining davlat byudjeti daromadlari tarkibida bilvosita 
soliqlarning ulushi 2017 yil pragnozi 2005 yilga nisbatan 5,4 punktga o’sgan 2017 
yil pragnozi bo’yicha bilvosita soliqlar 54,6 foizga rejalashtirgan. Shu yillar 
mobaynida davlat byudjeti daromadlari 41158,8 mlrd, so’mga o’sgan va 2017 yil 
pragnoziga muvofiq 44469,6 mlrd, so’m rejalashtirilgan. Davlat byudjeti tarkibida 
bilvosita soliqlar miqdori 2005 yildagi 1627,9 mlrd, so’mdan 2017 yil prognozi 
bo’yicha 24285,5 mlrd, so’mga, ya’ni 22657,5 mlrd, so’mga oshishi 

---

21 
rejalashtirilganligi asosida, uning byudjetdagi ulushi ko’rayishiga olib keladi.