Диссертация илмий раҳбар: Ш. И. Шокиров Филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD) Тошкент 2022 йил мундарижа

(2) инсон ва аксарият сутэмизувчиларнинг ташқи қулоғи;
(3) а) эшитиш хисси ёки харакати; б) эшитиш туйғусини нозиклиги ёки кескинлиги (баландлиги яхши); с) эшитиш орқали ёдида сақлаб қолиб, оғзаки тассавур қилиш шу билан бирга кўпайтириш қобиляти.
(4) қулоқнинг шакли ёки қулоғига ўхшаган нарса каби; а) лойиҳалаштирувчи қисм (қулоқчин, пластинка, тутқич) ўхшаш бўлган обьект; кўтариш, ташиш, созлаш ёки ўрнатишга мос келадиган қисмларнинг жуфтликларидан бири (крушкани тутқичи, қазоннинг тутқичи (қулоғи), барабан симини маҳкамлаш учун терининг тортилиши); б) (1) хайвонлар танасидаги жараён: AURICLE (касаллик), (2) баъзи қушларнинг бошини икки томонидаги туклари, (3) баъзи қушларнинг қулоқ очилиши билан боғлиқ бўлган патларининг тутамаси; в) CROSSETTE (бўртиб, кўндаланг) чиққан бурам; г) шакл берилган стул ёрлиғи; д) ускуна (бурама сим шакли); е) босма харфлар мосламаси (ўнг қўл мосламаси каби); ё) ёзув машинасининг бураб ишга тушурувчи қисми; ж) Линотип (нилониумни ишлаб чиқарувчи мослама) қолипининг энг юқори четидаги иккита хуқуқли мосламасини бири; ж) газетанинг четларидаги маслахат бурчагидаги қутиси;
(5) а) эшитиш, тингловчи; рахмдил ва эътибор бериш (I seek the merciful ear of our Lord); б) хабардорлик, эътибор (when her kindness cametothe ear of her enemies, they were bowed with shame);
(6) Камоннинг қаттиқ қарама-қарши томони.
Берилган таърифларга қўшимча тарзда яна бир луғат маълумотларини қўшиш мумкин. А.С.Хоринбининг 2000-йил чоп этилган “OXFORD ADVANCED LEARNER*S DICTIONARY OF CURRENT ENGLISH” луғатида берилишича яна шундай маъноларини кузатишимиз мумкин:
• бирор одамга маслаҳат бера олиш, уларга таъсир қилиш в.к. He had the ear of the monarch;
•энг сўнги воқеалар тўғрисида доимо билиб туришга ишонч хосил қилиш;
• бирор воқеа хақида одамлар билиб бўлгандан сўнг эшитади. News of his affair eventually reached her ears;
• эътибор бермаслик (эшитмаслик, бепарволик, совуққонлик).
Бундан ташқари, “ear” иникосидаги хақиқатнинг иккита салбий таърифи жуда фойдали ва нейтрал: товушсиз кулги, сокин кеча, майин шабода, пинхона урушлар. Бироқ уларнинг ижобий эквивалентларининг маъноси; шовқинли, шов-шувли, шунчаки “акустик”дан камроқ каби таърифлаш мумкин. Бу эса инсон сезгисининг қоришиқ характерда эканидан далолат беради.
Юқорида зикр этилган таърифларни биринчисида қулоқ инсоният хаётидаги энг муҳим органларидан бири сифатида характерланса, иккинчи таърифда эса қулоқ ёрдамида аниқланувчи нарса ёки предмет каби ёрдамчи компонентларни ҳам қўшаяпти.
Кўпинча сўзловчининг диққат марказида қулоқнинг қуйидаги вазифаларини ҳам аниқладик:
• борлиқни тинглаш; appreciation, attention, auricle, consideration, discrimination, hearing, heed, lug, notice, regard;
• товушни идрок этиш; Be all ears, give ear, attend, be attentive, hark, hearken, heed, incline;
• товушларни хилма-хиллиги; Shout, bawl, call, cry, holler, roar, scream, shriek, whoop, yell, clamor, cry out, exclaim, halloo, uproar, vociferate;
• товушларга ажратиш; the voice of humanity, the sounds of animals and birds, natural phenomena and sounds of objects;
• тиббий ускуналар иштироки; phonendascope, headphones (hearing aid for heart and lung movements).
Қолган ҳолларда ушбу аъзо бажарaдиган вазифаларга эътибор қилинади: pinna, lobe, tympanic, membrane, incus, malleus, tympanum, stapes, vestibule, cochlea, semicircular canals, auditory nerve, eustachian tube, auditory meatus.
Бундан ташқари “қулоқ” семантикасини қуйидаги кўчма маъноларини ҳам кузатдик.
• EAR- шудгoрлаш ёки ҳайдаш: CULTIVATE;
• EAR- буғдой каби донли ўсимликларнинг юқори қисмини уруғларни ўз ичига олган (дон ёки мевасини ёнидаги пояси) (Plump golden ears of wheat rustling in the breeze);
• EAR- ўсиш учун қулоч очиш (This corn ears well) – кўпинча up билан ишлатилади (the rye should soon be earing up);
• EAR- тингловчи (шахс, нарсаларга);
• EAR- йиллар рақамини териш.
• бирор нарсани тезда унутиш: go in one ear and out the оther or in at one ear and out at the other. For example; Everything I tell them just goes in one ear and out the other;
• кимгадир таъсир ўтказиш, ёки маслахат бериш ва х.к: have sb’s ear|have the ear of sb. For example; He had the ear of the monarch.
Бундай ҳолларда қулоқ инсонга соматик орган сифатидагина эмас, балки инсонга ташқи оламни тўлақонли тарзда тинглаб, билиб олишида ўзига хос инструмент (восита) вазифасини бажараяпти.
Дистант маъноли вариантлар қулоқ ва унинг вазифалари, хусусиятларига хос бўлмаган семалар мажмуидир. Масалан: have the ear of (smb) (бор эътибори билан, бутун вижуди билан, муккасида кетиш, қизиқиш, эътиборга эга бўлиш), hold a wolf by the ears (эчкини ўз оёқларидан осади), pour honey into (one`s) ear (қулоғига қуйиб қўймоқ ёки қўрғошиндек қуйиб қўймоқ), put a bug in (one`s) ear (кигадир нотўғри маълумот бермоқ, ёлғон маълумот бермоқ),
“Қулоқ” архисемаси ва унинг маъно вариантлари турлича морфологик тузилишга эга бўлган лексик бирликлар (содда, қўшма, жуфт, ясама, қўшма-ясама сўзлар, сўз бирикмалари, фразеологик бирикмалар) орқали намоён бўлиши мумкин.
I. От сўз туркуми билан ифодаланиши:
1. Содда от: ear. 2. Қўшма отлар: а) от+от, б) от+сифат, в) от+феъл каби қурилишга эга бўлади.
А) От+от – earache; earbuds; eardrum; earhead; earlap; earlobe; earmuffs; earphones; earpiece; earplugs;
Б) От + сифат - eared; earless; earful; ear splitting; ear leaved; ear piercing; ear shattering; earlike,
В) От + феъл— ear bash; ear flap; ear let; earmark; ear hustle; ear popping, ear lock; ear tick, ear bending, ear biting, ear bow, ear care, ear chewing, ear clip, ear cockle, ear coning, ear kissing, ear pick, ear reach, earsay, hearsay, ear tickling, ear sac, ear rot, ear split.
3. Жуфт отлар: ear-cup; ear candling; ear-bashing; ear-trumpet; ear tuft; ear-duster; ear covert; ear crystal; ear-minded, ear-tag.
4. Мураккаб отлар: ear auricle, ear candy, ear drops, ear saver, ear speaker, ear candle, ear shell, ear witness, chandelier earring, drop-earring, ear tunnel, ear mite, ear mold, ear mange, ear rot, ear snail, ear acupuncture, ear alopecia, ear and knife, ear bandage, ear banger, ear barotrauma, ear basher, ear bender, ear biter, ear block, ear bone, ear bob, ear canal, ear canker, ear chair, ear chamber, ear cough, ear cuff, ear conch, ear hole, ear hoop, ear jewel, ear knowledge, ear lamp, ear landsite,
5. Oтли фразеологик бирикмалар: assault the ear (= to be loud and painful to listen to); autem prick ear (= obsolete. One who dissents from the teachings of any given denomination of the church); fields have eyes, and woods have ears (= proverb. Even when it seems unlikely, smb might be eavesdropping);
a) от + предлог + от – a box on the ear (= a physical blow struck on or around the ear, usually as a punishment or reprimand for some behavior); a flea in ear (= a sharp, strident or disconcerting reproof or rebuff); (have/keep) an ear (close) to the ground (= listening for any indication of what is happening); (have a) flea in (one`s) the ear (= smth annoying; a harsh reprimand); music to (one`s) ears (= smth that is pleasing to hear).