Donli ekinlarni ozuqa uchun yetishtirish texnologiyasi. Mazmuni: Kirish i-bob. Asosiy qisim

O‘suv davri	Kuzgi javdar
Arpa
Azot	Fosfor	Kaliy	Azot	Fosfor	Kaliy
Boshoqlash	76	58	82	71	56	73
Gullash	93	78	99	96	74	100
Mum pishish	100	100	100	100	100	64

Kuzgi javdar va arpaning yaxshi o‘sib rivojlanishi va qishlovni yaxshi o‘tkazishi uchun kuzda ularga fosfor-kaliyli o‘g‘itlarni ko‘proq, azotli o‘g‘itlarni esa kamroq qo‘llash zarur. Ushbu ekinlarni kuzda fosfor va kaliy o‘g‘iti bilan qondirib oziqlantirish o‘simliklarning yaxshi to‘plashiga va bakuvvat ildiz otishiga, ko‘p miqdorda uglevodlar (shakar) to‘plashiga hamda qishga chidamligini oshirishga sharoit yaratadi. Kuzda azotli o‘g‘itlarni ko‘p miqdorda qo‘llash o‘simliklarning qishlash sharoitini yomonlashtiradi.

Kuzgi javdar va arpani asosiy o‘g‘itlash ko‘p jihatdan o‘tmishdosh ekin harakteriga, o‘g‘itlanishiga va tuproqunumdorligiga bog‘liq bo‘ladi. Ushbu ekinlardan yuqori hosil yetishtirishda bahorda ularni azotli o‘g‘itlar bilan oziqlantirishning ahamiyati benihoya katta.
Bahorda kuzgi javdar va arpa barvaqt o‘sa boshlaydi va azotli o‘g‘itga talabi ko‘proq ortadi. Bu vaqtda tuproqda azotning mineral birikmalari juda kam bo‘ladi, chunki kuz-qish oylarida haroratning past bo‘lganligi tufayli tuproqqa azotni o‘tish jarayoni sust boradi, mavjud nitratlar esa yuvilib va denitrifikatsiyalanib ketgani uchun ildiz oziqlanadigan qatlamda qolmaydi.
O‘simliklarning dastlabki o‘suv davrida ularni oziq moddalar bilan ta’liminlanishini yaxshilash maqsadida asosiy o‘g‘itga oz miqdorda fosfor (gektariga 10-15 kg Р₂О₅ hisobida) yoki azot-fosforli murakkab o‘g‘itqo‘shish kerak. Azot-fosforli murakkab o‘g‘itqo‘shish ekishga qadar o‘g‘itlanmagan kuzgi javdar va arpa uchun ayniqsa muhimdir.
Kuzgi javdar va arpa eqiladigan bo‘z tuproqlarda NPKni o‘rtacha meyorda qo‘llash gektaridan 4-6,5 s gacha qo‘shimcha don hosili olishni ta’minlaydi. Namgarchilik yetarli bo‘lgan hududlarda va sug‘orib dehqonchilik qilinadigan rayonlarda ushbu ekinlarga solingan o‘g‘itlarning samaradorligi ayniqsa yuqori bo‘ladi. 1 kg solingan npk hisobiga 7-10 kg don olinadi.
Kuzgi donli ekinlar uchun o‘g‘itlash meyorini belgilashda kuzgi ekinlardan olinadigan hosil darajasi, almashlab eqiladigan ekin, tuproq-iqlim sharoitlari hisobga olinadi. Sug‘oriladigan yerlarda qo‘llaniladigan mineral o‘g‘itlar meyori bir muncha oshiriladi.
Tuprog‘i tez quriydigan sharoitlarda 50% azotli o‘g‘it birinchi oziqlantirishda selyalka o‘g‘itlagich yordamida tuproq qatlamiga beriladi. Qolgan 50% esa nam tuproqqa naychalash fazasiga berish kerak. Bug‘doy doni tarkibidagi oqsil va boshqa texnologik hususiyatlari yaxshilanishi uchun ildizdan tashqari oziqlantirish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Buning uchun 30 % li azot eritmasi uchun 1 gektarga 60 kg karbomit va 150 litr suv olinadi. Keyin 150 – 300 gr namlatgich aralashtirib sepiladi. Ishlov berishda kechqurun yoki havo bulutli bo‘lganda yomg‘ir yog‘mayotganda havo harorati 20⁰С bo‘lganda qo‘llaniladi. Bundan tashqari ildizdan tashqari oziqlantirishga molibdat ammoniy – 6600 gr, magniy sulfat – 220 gr, barat kislotasi – 110 gr, mis kuparosi – 330 gr bir gektarga azotli o‘g‘it yoki gerbitsit bilan qo‘llash yaxshi natija beradi.
1.Dukkakli don ekinlarining xalq xo‘jaligidagi ahamiyati uning urug‘idagi va vigetativ organlaridagi oqsilning atmosfera azoti evaziga to‘planishidir. Ularning ildizlaridagi tuganak bakteriyalar havodagi azotni o‘zlashtirib tuproqni azot bilan boyitadi. Ushbu ekinlarning bunday hususiyati barcha ekinlar uchun yaxshi yo‘ldosh ekin bo‘la olishini ko‘rsatadi. U o‘zidan keyingi ekinga 2-3 yilgacha ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Ayrim dukkakli ekinlar tuproqdagi qiyin o‘zlashtiriladigan formadagi mineral moddalarni ham o‘zlashtira oladi. O‘zi qurib qolib tarkibidagi anashu moddalarni oson o‘zlashtiriladigan holatga aylantiradi. Shu tariqa dukkakli ekinlar tuproq unumdorligini oshiradi.
Dukkakli don ekinlari ortiqcha namlik, yer osti suvi yaqin va yengil qumoq yerlardan boshqa barcha yerlarda yaxshi o‘sadi. Qumoq tuproqlarda fosforli va kaliyli o‘g‘itlarning yetarlicha bo‘lgan sharoitida yem-hashak uchun ishlatiladigan ko‘k no‘xat o‘sa oladi.
Ayrim dukkaklilar tuproqda azotni ko‘p bo‘lishini talab qiladi. Soya go‘ng solinmagan yerlarda ham kamroq bo‘lsada, hosil beradi. Ko‘k no‘xatga esa azotli o‘g‘it berilsa, vegetatsiya davri cho‘zilib, ko‘p miqdorda ko‘k massa to‘playdi.
Dukkakli ekinlarga ayniqsa, ular birinchi marta ekilayotgan yerlarga netragenni qo‘llash yaxshi natija beradi. Dukkakli don ekinlari yerdan ko‘p miqdorda kalsiyni o‘zlashtiradi va tuproqni neytral reaksiyasini yoqtiradi. Ular mikroelementlar ta’sirida juda yaxshi o‘sadi. Ayniqsa, moliptin urug‘ini ko‘paytiradi va oqsil miqdorini oshiradi. Mikroelementlar ta’sirida don hosili 5 s/ga oshishi mumkin.