Dárilik ósimliklerdin’ sheyki zatlarin tayarlaw tiykarlari

DÁRILIK ÓSIMLIKLERDIN’ SHEYKI ZATLARIN TAYARLAW TIYKARLARI.

I.KIRISIW.

II.TIYKARG’I.
2.1 Da’rilik o’nimlerdi tayarlaw, qurtiw, idislarg’a jaylastiriw ham saqlaw tuwrisinda uliwmaliq tu’sinik.
III. JUWMAQLAW.
PAYDALANILG’AN ADEBIYATLAR.

KIRISIW.
O’zbekistan florasi 4000 artiq o’simliklerdi o’z ishine alg’an. Solarda 600- 700 tu’ri xalq, ham ilimiy tabobatta isletiledi. Solardan tabiyiy sharayatta o’setug’in ham ma’deniylestirilgen 120 jaqin da’rilik o’simlik tu’rleri ilimiy tabobatta qollaniladi. Hazirgi dawirde tibiyaatta qollanilatug’in dari- darmanlardin’ 40-47% o’simliktin’ shiyki o’nimlerinen alinadi. Ilimiy tabobattida qollanilatug’in o’simikler, shashratqi, qirqbuwin, bo’ymadaron, dalashay ham basqalar shiyki o’niminen paydalanilg’an. Da’rilik o’simlikler organizmge ta’siri onin’ quramindag’I ximiyaliq birikpelerinin’ mug’darina baylanisli. Bul birikpeler o’simliktin’ bo’limlerinde tu’rli mug’darda toplanadi. Da’rilik o’simliklerdin’ ta’sirshen’ligi sipati joqari boliw da’wiri olardin’ gu’llew hamde tuqimlaniw baslaniw waqtina tuwra keledi. Da’rilik zatlar o’simliklerdin’ bu’rtiginde, japirag’I, yaki paqalinda, gu’li, miywesi, tamiri, qabig’inda toplanadi. Sonin ushin o’simliktin’ tiykarg’I biologik aktiv zatlari ko’p bolg’an bo’limi jiynap alinadi

O’simliktin’ tamiri, tamirpaqali, piyazshasi ham tu’ynegi, a’dette, o’simliktin’ uyqig’a ketgen da’wirde –kesh gu’zde yaki o’simlik oyanbastan aldin – erte ba’ha’rde tayarlanadi. O’simliktin’ miywe ham tuqimlari pisip jetilgen jiynaladi, sebebi olar bul waqitta da’ri zatlarg’a bay boladi. Jan’a jiynap aling’an da’rilik o’simlikler o’nimleri quraminda (jer u’stki bolimlerinde 85% ke shekem, tamirinda 45% ke shekem) ig’alliq boladi. Bul igalliq joqatilmas ( quritiw joli mn), o’simlik shirip, da’ri zatlar pa’rshelenip, jaramsiz bolip qaladi.
Bunnan 3-4 min’ jil aldin Hindistan, Xitay, Misr mamleketlerinde shipali o’simlikler haqqinda mag’liwmatlar kitaplarda jazilg’an. Shipaliq qasiyetke iye o’simliklerden tibbiy maqsetlerde paydalaniw tiykarinda Abu Ali Ibn Sinonin’ “ Al qonun” kitabinda 476 g’a jaqin o’simliklerdin’ shipaliq qasiyetlerin ham olardin’ isletiw usullari tuwrisinda mag’liwmatlar keltirilgen. Hazirgi waqitta da’rilik o’simliklerdin’ tu’rleri ko’biyip, xaliq tabobatinda shipabaxsh o’’simlikler menen bayig’an. Da’rilik o’simliklerden ko’birek, anar, badam, qizilmiya, da’rilik gulxayri, jang’aq, jag-jag, zubturum, isiriq, omonqora, shashiratqi, choyo’t, shirinmiya, shuvaq, jantaq, jalpiz, kiyikoti, tawrayhani, qizilsha, ham tag’I basqalar tarqalg’an. Achchiqmiyadan paxikarpin, aqquwrayda psoralen, isiriqtan gaarmin, itsigekten anabazin, omonqoradan galantamin, ham alkaloidlar alinadi. Anar qabig’inan qurtti aydawshi pelterin tanat ham ekstrakt tayarlanadi. Da’rilik gulxayri preparatlari balg’am ko’ciruvshi, jag-jagnham logoxilustan tayarlang’an da’rileri qan ketiwdi toqtatiwda qollaniladi.
O’zbekistan Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Qashqadaryo walayatina sapar dawaminda O’zbekistan alimlari tarepinen tayarlang’an tog’ay fondi jerlerinde shipaliq qa’siyetke iye o’simlikler jetistiriw texnologiyasi menen tanisti.
Qashqadarya walayatinin’ taw ham tawaldi aymag’inda shafron plantatsiyalari payda etiwge kirisiledi.
Mag’liwmat ushin, bul o’simlik tibbiyatta ham aziq- awqat sana’a’tinda ken’ isletiledi. Bunday o’simliklerdi ko’biytirip O’zbekistanda da’rilik ham shiyki o’nim sipatinda jetistirip, eksport qiliw imkaniyatin ken’iytedi.
Prezident hazirgi waqitta O’zbekistanda da’ri sipatinda islep shig’ariwda shi[aliq shafron kerekli shiyki o’nimi bolip xizmet etedi