Дунё минтақаларида демографик ўтиш даврининг хусусиятлари

8- Birlashgan Qirollik Nazariy ishlab chiqarish uchun ham, tarixiy iqtisodiy liberalizm va XIX asr sanoat inqilobi uchun ham kapitalizm beshigi. Katta sanoatlashtirish va kuchli xizmat ko'rsatish sohasi tufayli u dunyodagi sakkizinchi yirik iqtisodiyotdir.
9- Belgiya Bu Niderlandiyaning o'zi bilan tuzadigan Niderlandiyadagi kabi holat. Aholisi zich va yuqori sanoatlashgan hududda Belgiya kapitalistik bozor iqtisodiyotiga ega. Bu sanoat inqilobini rivojlantirgan birinchi Evropa mamlakati va Qadimgi qit'ada jon boshiga daromad eng yuqori ko'rsatkichlardan biriga ega.
10- Shveytsariya Bu yuqori iqtisodiy erkinlikka ega, sayyoradagi eng rivojlangan va barqaror kapitalistik davlatlardan biri hisoblangan mamlakat. Shuningdek, raqobatbardoshligi bo'yicha ikkinchi o'rinda turadi. Kuchli moliyaviy xizmatlar sohasi va yuqori darajada rivojlangan sanoat bilan Shveytsariya ishsizlik darajasi past bo'lgan moslashuvchan mehnat bozoriga ega.
11- Janubiy Afrika Bu BRIKSning bir qismi (Braziliya, Rossiya, Hindiston, Xitoy va Janubiy Afrika), rivojlanayotgan davlatlar guruhi. So'nggi o'n yilliklarda uning iqtisodiyoti katta inqirozlarga va sog'liq muammolariga qaramay, katta rivojlanishga ega edi. Tabiiy boyliklari, oltin va platina tufayli Afrikaning asosiy iqtisodiyoti va dunyodagi eng muhim 30 mamlakatning biri hisoblanadi.


16 Shimoliy Amerika va G’arbiy yevropa megalapolislari.

Shimoliy Amerika, Yerning gʻarbiy yarimsharida joylashgan qitʼa, Gʻarbiy yarimsharning shimoliy qismidagi materik, Amerika qitʼasining shimoliy yarmi. Shimoldan Shimoliy Muz okeani chuqur kirib borgan Gudzon qoʻltigʻi bilan, sharq va janubi-sharqdan Atlantika okeani, gʻarbdan Tinch okeani va ularning qoʻltiqlari bilan oʻralgan. Chekka nuqtalari: shimoldada Merchison burni (71°50 shimoliy kenglik.), gʻarbda Shahzoda Wales burni (168° gʻarbiy uzunlik.), sharqda Sent Charlz burni (55°40° gʻarbiy uzunlik.), janubda Panama boʻyni orqali Janubiy Amerika materigi bilan tutash. Shimoliy Amerikaga Markaziy Amerikani ham kiritadilar. Maydoni 20,36 million km², orollari bilan 24,25 million km². Yirik orollari: Grenlandiya, Kanada Arktika arxipelagi, VestIndiya va materikning gʻarbiy qirgʻoqlari yaqinidagi orollar: Aleut, Qirolicha Charlotte, Vankuver va boshqalar Yirik yarim orollari: shimoldada Butiya, Melvill, sharqsa Labrador, Florida, Yukatan, gʻarbda Kaliforniya, Alyaska, Shimoliy Amerika Kordilyera togʻlari — Kordilyera togʻlarining Shimoliy Amerika materigining gʻarbiy chekkasi boʻylab choʻzilgan qismi. Uzunligi 9000 km, eni 800 km dan (Kanadada) 1600 km gacha (AQShda). Turli yosh va jinsli geologik tuzilmalardan tuzilgan: Kolorado platosi va Qoyali togʻlar qattiq tokembriy massivlaridan, Yukon va Makenzi togʻ massivlari choʻkindi va metamorfik paleozoy jinslarining qalin qatlamidan, Syerra Nevada togʻlari mezozoy batolitlari, Gʻarbiy mintaqa tizmasi vulkanogen jinslardan tashkil topgan. Rangli metallar, simob, oltin, neft, toshkoʻmir konlari bor. Shimoliy Amerika Kordilyera togʻlari 3 ta boʻylama orografik mintaqaga boʻlinadi. Sharqiy yoki Qoyali togʻlar mintaqasi Bruks, Makenzi, Sharqiy SyerraMadre va Qoyali togʻlarning baland tizmalaridan iborat boʻlib, Tinch okean, Meksika qoʻltigʻi havzasi va Shimoliy Muz okeani havzalari orasida suvayirgʻichdir. Eng baland joyi 4399 m (Qoyali togʻlardagi Elbert choʻqqisi). Gʻarbiy yoki Tinch okean mintaqasi okeanboʻyi tizmalari va togʻ oraligʻi depressiyalaridan iborat. Unga Alyaska tizmasi (MakKinli togʻi, 6193 m, materikning eng baland choʻqqisi), Aleut, Qirgʻoqboʻyi, Kaskad togʻlari, SyerraNevada, Gʻarbiy Syerra Madre, Koʻndalang Vulqonli Syerra (Orisaba (5700 m), Popokatepetl (5452 m) vulqonlari), Janubiy Syerra Madre togʻlari kiradi. Materikning chekka gʻarbiy sohili boʻylab choʻzilgan tizmalar kuchli parchalangan va asosan, oʻrtacha balandlikdagi togʻlardan iborat. Ichki mintaqa Tinch okeani tizmalaridan sharkda joylashgan Yukon, Freyzar, Kolumbiya, Katta Havza, Kolorado plato va yassitogʻlaridan, Meksika togʻligidan iborat boʻlib, ular chuqur tektonik depressiyalar bilan ajralgan.

Shimoliy Amerika Kordilyera togʻlari turli tektonik elementlardan tashkil topgan. Baʼzi joylarda vulkanizm, seysmik va hozirgi zamon tektonik harakatlar kuchli. Tinch okeanboʻyi tizmalarining oʻq qismida intruziv jinslar yer yuzasiga chiqib qolgan. Vulqonli tizmalar ham bor. Shimoliy Amerika Kordilyera togʻlarining shim. qismi arktika va subarktika, 40° sharqigacha boʻlgan hududlar moʻʼtadil, undan janubida subtropik, Kaliforniya yarim orol va Meksika togʻligi tropik mintaqalarda joylashgan. Tizmalarning Tinch okeanga qaragan yon bagʻirlarida yumshoq, okean iqlimi, ichki hududlarda kontinental iqlim. Yogʻin taqsimoti notekis. Eng kam yogʻin ichki yassitogʻliklarda yogʻadi. Alyaskadagi tizmalarda yillik yogʻin 3000–4000 mm, Amerika Qoʻshma Shtatlarining ichki platolarida 400–200 mm, Moxave choʻlida 50 mm. Eng qalin qor qoplami Alyaska janubda, Qirgoqboʻyi tizmasi va Kanadaning Kolumbiya togʻlarida kuzatiladi. Qor chizigʻining eng past chegarasi (300–450 m) Janubiy Alyaska togʻlarining okeanga qaragan yon bagʻrida. Janubiy tomon qor chizigʻining bal. 4500 m dan ham oshadi. Muzliklarning umumiy maydoni 67,000 km², asosan, Alyaska va Kanada gʻarbidadir. Yukon, Makenzi, Missuri, Kolumbiya, Kolorado, Rio Grande kabi yirik daryolar Shimoliy Amerika Kordilyera togʻlaridan boshlanadi. Shimolda muzliktektonik yoʻl bilan va daryo oʻzanining toʻsilib qolishi natijasida vujudga kelgan chuchuk suvli koʻl koʻp. Yirik va sersuv daryolar gidroenergiya resurslariga boy. Shimoliy Amerika Kordilyera togʻlarida landshaftlarning balandlik mintaqalari aniq ajralgan. Tinch okean sohili bilan ichki hududlar landshaftlari oʻzaro farq qiladi. Shimoliy Amerika Kordilyera togʻlarining shim. qismidagi tizmalarning yon bagʻirlari igna bargli oʻrmonlar bilan qoplangan. Ichki yassitogʻliklarning jan. qismini quruq dasht va choʻllar egallaydi. Meksika togʻligini oʻrab turgan togʻlarning tashqariga qaragan yon bagʻirlari doim yashil tropik oʻrmonlar bilan qoplangan. Markaziy Amerika Kordilyera togʻlarining Tinch okeanga qaragan yon bagʻirlarida barg toʻkuvchi tropik oʻrmonlar, nisbatan quruq hududlar va ichki soyliklarda tikanli siyrak oʻrmonlar, kaktus va savanna oʻsimliklari oʻsadi. Hayvonot dunyosi xilma-xil: tundra qismida shimol bugʻusi, qutb tulkisi, quyon, lemming, los va boshqalar, oʻrmonlarda karibu, grizli ayigʻi, boʻri, togʻ qoʻyi, bizon, antilopa, moʻynali hayvonlar, chala choʻl va choʻllarda kemiruvchilar va sudraluvchilar, tropik oʻrmonlarda maymunlar, yaguar, tapir, puma va boshqalar yashaydi. Juda katta maydonlar oʻzlashtirilgan, qishloq xoʻjaligi ekinlari ekiladi.
Siyosiy xarita xalqaro BMT tomonidan toʻliq tan olingan 43 ta mustaqil davlatdir. Ular, o'z navbatida, siyosiy va geografik omillarga ko'ra G'arbiy, Shimoliy, Janubiy va Sharqiy Evropa mamlakatlariga aniq bo'lingan.
G'arbiy Evropa xaritasi quyidagi davlatlarni o'z ichiga oladi:
1. Avstriya;
2. Belgiya;
3. Buyuk Britaniya;
4. Germaniya;
5. Fransiya.
Evropadagi eng katta qumli cho'l Rin-qum (40 000 km²) Volga va Ural daryolari oralig'ida (Qozog'iston va Rossiya hududida), G'arbiy Evropada, Ispaniyadagi Tabernas massivida, shuningdek, No'g'ay dashtida joylashgan. Rossiya Qalmog'iston, Dog'iston va Checheniston chegaralarida. Bundan tashqari, Rossiyaning Qalmog'istonida tabiiy manbalardan sanoatda suv olish va yerdan noratsional foydalanishda inson faoliyati natijasida keng hududlarda cho'llanish sodir bo'ldi. Evropaning sharqidagi quruq dashtlar zonasida Rossiyada quyi Don (Archedinskiy-Don qumlari, Tsimlyanskiy qumlari va boshqalar), shuningdek Ukraina hududida (Aleshkovskiy qumlari) bir qator qumli massivlar mavjud. .
Barcha Yevropa davlatlari 4 ta mintaqaga boʻlingan - Shimoliy, Janubiy, Gʻarbiy va Sharqiy. Yevropaga 65 ta davlat kiradi. 50 ta davlat mustaqil davlat, 9 tasi qaram va 6 tasi tan olinmagan respublikadir. 14 shtat orollar, 19 tasi ichki hududlar, 32 ta davlat okean va dengizlarga chiqish imkoniyatiga ega. Mamlakatlar va poytaxtlar bilan Evropa xaritasida barcha Evropa davlatlarining chegaralari ko'rsatilgan. Evropada ham, Osiyoda ham uchta davlat o'z hududlariga ega. Bular Rossiya, Qozog‘iston va Turkiya. Ispaniya, Portugaliya va Frantsiya Afrikada o'z hududlarining bir qismiga ega. Daniya va Frantsiya Amerikada o'z hududlariga ega. Rim imperiyasining qulashi Yevropaning Sharq va Gʻarbga boʻlinishining boshlanishi edi. Sharqiy Yevropa qit'aning eng katta hududi. Slavyan mamlakatlarida pravoslav dini ustunlik qiladi, qolganlarida - katoliklik. ishlatilgan Kirill yozuvi va lotin. Gʻarbiy Yevropa lotin tilida soʻzlashuvchi davlatlarni birlashtiradi.Materikning bu qismi dunyoning iqtisodiy jihatdan eng rivojlangan qismi hisoblanadi. Skandinaviya va Boltiqboʻyi davlatlari birlashib, Shimoliy Yevropani tashkil qiladi. Janubiy slavyan, yunon va romantik mamlakatlar Janubiy Evropani tashkil qiladi. Yevropa- Osiyo bilan birgalikda yagona qit'ani tashkil etuvchi dunyo qismlaridan biri Evroosiyo. Yevropa 45 ta davlatdan iborat boʻlib, ularning aksariyati BMT tomonidan rasman mustaqil davlatlar sifatida tan olingan. Yevropada jami 740 million kishi yashaydi. Yevropa ko'plab sivilizatsiyalar beshigi, eng qadimiy yodgorliklarning qo'riqchisi. Bundan tashqari, ko'plab Evropa mamlakatlarida ko'plab plyajdagi yozgi kurortlar mavjud bo'lib, ular dunyodagi eng yaxshilaridan biri hisoblanadi. Dunyoning 7 mo''jizasi ro'yxatidan ularning aksariyati Evropada joylashgan. Bular Artemida ibodatxonasi, Rodos Kolossi, Zevs haykali va boshqalar.Sayohlar orasida ekzotik sayohatga qiziqish ortib borayotganiga qaramay, Yevropaning diqqatga sazovor joylari har doim tarix ishqibozlarini o‘ziga jalb etib kelgan va jalb qilishda davom etmoqda.