Duniyadaǵı tariyxıy processlerdiń, onıń ayrıqsha táreplerin yamasa basqıshların derektanıwsız úyreniw múmkin emes: dereklerdi toplaw, tańlaw hám sın pikir bıdırdıw tariyxıy bilimlerdiń tiykarı bolıp esaplanadı

Jer kadastrları. Xett mámleketinde agrar munasábetlerdi úyreniwde bul túrdegi dereklerde áhmiyetli orın tutadı. Bizge shekem jetip kelgen tekstlerde Anatoliydiǹ arqa bóliminde hám olarǵa qoǹsılas kaskey qáwimleri jasaytuǵın aymaqqa tiyisli jer múnasibetleriniń ayırım tárepleri kórsetilgen. Tap sonday múnasibetler Xett mámleketiniń basqa aymaqlarında da rawajlanǵan dep shama qılıwǵa boladı.
Jáne bul hújjetler málim bir sxema boyınsha tómendegi izbe-izlikde dúzilgen. Hár bir uchastka («dala») menen baylanıslı halda jerdiǹ qatlamı, uchastkanıń jaylasıwı, egiw ushın zárúr bolǵan tuqımlar sanı, uchastka iyesiniń atı hám egin maydanınıń úlkenligi bólek-bólek bántlerde kórsetilgen.
Tekstlerden kórinip turıptı, bizdi qızıqtırǵan jerler tek egin maydanları bolıp, olardı iyeleri túrli kásip wákilleri bolıp (tek eki kásip wákilleriniń atları saqlanıp qalınǵan - baǵman hám gúlal ), múmkin, deportaciya qılınǵanlar arasında, olardıń ayrımları oraylıq húkimet tárepinen mámleket bajların tólew shárti menen jerden paydalanǵan.
Sonday etip, jer tekstlerinde atları keltirilgen barlıq «atızlar» mámleket jerleri edi. Sol sebepli biz kórip atırǵan tekstler mámleket tárepinen berilgen jer uchastkaların dizimge alıw maqsetinde dúzilgen yamasa oraylıq húkimet tárepinen birdey taypadaǵı ápiwayı adamlarǵa jańa jer maydanlarınıń dizimi bolıw múmkin.
Kórip shıǵılǵan derekler túrlerin úyreniw menen bir qatarda, Xett jámiyetiniń sociallıq-ekonomikalıq tariyxı mashqalasın islep shıǵıwda basqa Xett tekstleri de analiz etiledi.
Eń dáslep, deportaciya etilgen adamlar haqqındaǵı maǵlıwmatlardı óz ishine alǵan tekstler - «namra»nı eskertip ótiwimiz kerek. Ásirese, patsha yamasa malikanıǹ xramlar paydasına deportaciya qılınǵan «úyler»dı sawǵa qılǵanı haqqında gúrriń etiwshi tekstler qızıqlı. Bizge belgili, bunday «úyler» (fermer xojalıqları) oraylıq húkimet tárepinen ayırım mámleket (patsha) mekemelerine yamasa shaxslarǵa berilgen. Tekstlerden belgili, deportaciya qılınǵan fermer xojalıqları mámleket hákimiyatı tárepinen jasalma túrde jaratılǵan, islep shıǵarıw quralları menen támiyinlengen kishi xojalıq jámáátleri bolıp tabıladı. Olar mámleket (patsha, ibadatxana) paydasına tiyisli minnetlemelerdi óz moynına alıwǵa májbúr edı. Nátiyjede, jámááttiń barlıq aǵzaları tuwrıdan-tuwrı awıl xojalıǵı óndiriwshilerine aylandırılǵan, eger olardıń ayrımları ónermentshilik menen de shuǵıllanǵan bolsa da (deportaciya qılınǵanlardı bólistiriwde ónlıq sisteması isletilgen). Jasalma túrde jaratılǵan ekonomikalıq yacheykalar bolǵan bul «úyler» birinshi múmkinshilikte bóleklenip ketken, sebebi olardıń aǵzaları Xett patshalıǵınan tısqarıǵa qashıp ketetuǵın bolǵan.
Mámleket xizmetkerleri dizimge alınǵan túrli «dizimler» ge itibar qaratsaq - menejerler, Xett armiyasın toltırıw ushın mámlekettiń túrli aymaqlarınan úzliksiz túrde jiberilgen áskeriy otryadlar dizimi berilgen; ayırım «dizimler» de tek hayallar - «qosıqshılar» hám hár qıylı patsha hámeldarlarına ǵárezli bolǵan adamlardıń atı kórsetilgen. Ayrım «dizimler» de saqlanıp qalǵan, olarda er adamlar kásipleri kórsetilgen, patsha xızmetkerleriniń bir bólegi jaylasqan aymaq atları keltirilgen.
Sociallıq-ekonomikalıq mazmundaǵı atamalar mitanniyalıq xurrit Kikkuli hám basqalar tárepinen xett tilinde jazılǵan tekstlerde saqlanıp qalınǵan. 1961-jılda baspa etilgen Xett patshalıǵına (jılqıshılıq) tiyisli eń iri dóretpe A. Kammenxuberdin «Hippologia Hethitica» monografiyası bolıp tabıladı. Onıń avtorı tekstler hám bir qatar atamalardı sın kózqarastan analiz etken halda atshılıqqa tiyisli barlıq Xett materialların tamamlaǵan. A. Kammenxuber kitabında eń tartıslı máseleler (Batıs Aziyada at hám arbanıǹ payda bolıwı, olardıń áskeriy jumıslarda qollanılıwı hám basqalar ) kórip shıǵıladı.