Dunyo siyosiy xaritasining ahamiyati

O’rta asrlar davri (V-VI asrlar) DSX feodalizm davri bilan bog’liq holda shakllangan. Quldorlik imperiyalari parchalanib, ularning o’rnida ko’p sonli katta va kichik feodal davlatlar paydo bo’ldi. Feodal davlatlarning siyosiy funktsiyalari quldorlik davri davlatlariga nisbatan ancha murakkab va xilma-xil bo’lgan. Bu davrda ichki bozor shakllandi, regionlarning boshqalardan ajralgan holda berk yashashiga chek qo’yildi. Davlatlarning o’zlaridan uzoqda joylashgan hududlarni bosib olishga harakat qilish ishtiyoqi kuchaydi. Dunyo materiklari va qit’alri turli davlatlar o’rtasida taqsimlab olindi. Bu davrda Muqaddas Rim imperiyasi, Angliya, Ispaniya, Frantsiya, Portugaliya, Kiev Rusi, Hindiston, Xitoy, Eron hamda Temuriylar va boshqalar mavjud bo’lgan.

Buyuk geografik kashfiyotlar davri dunyo xaritasida kuchli o’zgarishlar sodir bo’lishiga olib keldi. Bozorga va yangi boy hududlarga talab paydo bo’ldi. Shu munosabat bilan yangi erlarni kashf etish, dunyo bo’ylab sayohatlarga chiqishga ehtiyoj kuchaydi.

Yangi davr (XV-XVI asrdan XXasrning I-jahon urushiga qadar) – kapitalizmning shakllanishi, rivojlanishi va qaror topishining butun bir tarixiy bosqichiga to’g’ri keladi. Buyuk geografik kashfiyotlar Evropa mustamlaka bosqinlari (ekspansiya) boshlanishiga, xalqaro xo’jalik aloqalarining butun dunyoga tarqalishiga asos bo’ldi. Bu davrda Ispaniya va Portugaliya eng yirik mustamlakachilik davlatlariga aylandi. So’ngra manufaktura kapitalizmining rivojlanishiga bog’liq holda Angliya, Frantsiya, Niderlandiya, Germaniya, keyinchalik AQSh tarix sahnasiga chiqdilar. Mustamlakalar bosib olish kuchaydi. Rossiya imperiyasi ham Turon-Turkiston subregioni davlatlari ham Rossiya imperiyasi mustamlakalariga yoki unga qaram hududlarga aylandi.

19. 
    asrning oxiri XX asrning boshlarida dunyo hududlari to’liq bosib olindi. 1900 yilda mustamlakachi davlatlar bosib olgan hududlar maydoni 73 mln. km² (dunyoning 55% maydoni) bo’lib, ularda 530 mln. kishi (dunyo aholisining 35%) yashagan. Masalan Buyuk Britaniya mustamlakalari maydoni 32.7 mln. km² (dunyo maydonining 24.6%), unda yashaydigan aholi 367.6 mln. kishi. (dunyo aholisining 24.5%) bo’lgan. Frantsiya mustamlakalari shunga mos ravishda 11 mln. km² (8.3%),
    

1. 
   mln. kishi (3.3%), Germaniyaniki - 2.6 mln. km² (2%), 12 mln. kishi (0.8%), Bel’giyaniki – 2.4 mln. km² (1.8%), 19 mln. kishi (1.3%), Niderlandiyaniki – 2.0 mln. km² (1.5%), 37.9 mln. kishi (2.5%) bo’lgan. Metropoliya va mustamlakalar maydoni va aholisi o’rtasidagi nisbat mutanosib ravishda quyidagi miqdorni tashkil etgan: Buyuk Britaniyada –100 va 8.8 marta, Niderlandiyada –67 va 7.4, Portugaliya
   

–21 va 1.5, Frantsiya –21 va 1.3, Bel’giya – 80 va 2.8 marta, Daniya –5 marta va 4.2

%, Germaniya –5 marta va 21%, Ispaniya –40% va 3.8%, Italiya – 1.7% va 2.2%,

AQSh –24,4% va 11.6%.

Shu davrdan boshlab dunyoni qayta bo’lib olish faqat urush va zo’ravonlik vositasida amalga oshishi mumkin edi. Shu sababdan ham dunyoning etakchi mamlakatlari o’rtasida bo’lingan dunyoni qayta bo’lib olish uchun kurash tobora keskinlashdi.

Eng yangi davr birinchi jahon urushi tugashi va 1917 yil Rossiyada Oktyabr to’ntarishidan boshlab to hozirgi kunlargacha bo’lgan davrni qamrab oladi. Bu davr quyidagi uch bosqichga bo’linadi.