Dutorlar:-dutor bas, dutor kontrabas, dutor alt ba dutor prima haqida

Etimologiyasi

Dutor so‘zi fors-tojikcha bo‘lib, du – ,,ikki”, tor – ,,cholg‘u asbobining chertib tebratiladigan maxsus ipi” so‘zlarining yaxlitlanishidan hosil bo‘lgan.

Yasalishi

Dutor tut, oʻrik, yongʻoq yogʻochlaridan yasaladi. Dutorning qorni oʻnga yaqin yupqa taxtakachni egib, bir-biriga yopishtirilib yasaladi. Buning ustidan qopqoq yopiladi va tayyor boʻlgan qorin dastaga ulanadi.
Torgir yoki tor ilgak dutorning ikki simini koʻtarib turadi. Dutorning dastasi ingichka uzun boʻladi. Boshqa torli asboblarda odatda metal pardalar boʻlsa, dutorda dastasiga oʻralgan 15 ga yaqin ipak parda boʻladi. Zamonaviy dutorlarning pardalari baʼzan yogʻoch yoki suyakdan yasaladi.
Dutor dastasi suyak, sadaf bilan bezaladi. Dutor torlari avvaliga ichakdan, keyin ipakdan tayyorlanar edi. Zamonaviy dutor torlari neylondan qilinadi.

Registri

Dutorda bir yarim oktava atrofidagi diatonik-xromatik gamma bor.

Chalish uslablari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dutorni turli zarb bilan chalish mumkin. Yakka zarb, qoʻsh zarb, piripirak, rez kabi zarblar bilan chalinadi.

Oʻzbek xalq ijodida[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hyunjin
Dutor uchun xalq orasida maxsus kuylar yaratilgan. Bular safiga „Toʻrgʻay“, „Fargʻonacha“, „Tanovar“, „Munojot“, „Rohat“, „Jigarpora“, „Dilxiroj“, „Chertmak“, „Shafoat“, „Suvora“, „Qoʻshtor“ kuylarini kiritish mumkin.

Dutor qismlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dutor dasta, pardalar, bo‘g‘iz, qopqoq, pastki yon qovurg‘a, ustki yon qovurg‘a, ilgak, xarak, shayton xarak, quloq qismlaridan tashkil topadi. (Dutor qismlari tasvirlangan rasm qo‘yiladi).

Dutor zarblari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dutor chalishda zarb juda katta ahamiyatga ega. Dutorni yaxshi bilish uchun zarb turlarini puxta o‘rganish lozim.
Dutor mashqlari turli-tuman va har xil ritmda bo‘lishiga qarab turli zarblar bilan ijro etilishi kerak bo‘ladi. Zarbni urganda dutordan chiroyli va yoqimli tovush chiqarish uchun panjalarni juda bo‘sh tashlash va zarbni eng yuqorigi avj pardaga yaqin, yaʼni dutorning bo‘g‘zi o‘rtasiga urish kerak bo‘ladi. Dutor zarblari besh xil bo‘ladi. Bulardan ikkitasi katta zarb, ikkitasi kichik zarb, beshinchisi esa tanovar zarbi deb yuritiladi. Bulardan tanovar zarbi juda ko‘p kuylarda ishlatiladi. Bu zarb, asosan, ko‘rsatkich va bosh barmoq ishtirokida uriladi. (Илёсов А. Дутор ўрганиш китоби. – Т., 1966.)