E berdimuratov, Q. Allanazarov, G. Patullaeva qaraqalpaq tili

§87. Feyil máhálleri

349. 
     shınıǵıw. Oqıń. Is-háreket bolǵan waqıttı anıqlań.
     

Esti mine sáwir jeli, Janǵa jaylı táwir jeli, Tońdı eritedi seli,
Kók gúrkirep, báhár keldi. (Q.Á.)


Tapsırma. «Báhár kelgende» temasında tekst dúziń.

Is-háreket, ádette, belgili bir waqıtta bolıp ótedi. Onıń qaysı waqıtqa tiyisli ekeni sóylep turǵan payıt arqalı anıqlanadı. Is- háreket hár qıylı jaǵdayda bolıwı múmkin. Usıǵan baylanıslı is-háreketti ańlatıwshı feyil sózler úsh máhálde qollanıladı. Mısalı: Bıyıl bilimler bellesiwi boldı. Miyweler gúllep atır.

349. 
     shınıǵıw. Berilgen sózlerdi keltirip gáp qurań. Qaysı máhálge tiyisli ekenligin aytıp beriń.
     

Qaradı, kiyatır, sóylep tur, isledik, jazdı, sóyleydi, ushırastı, úyrenemiz, bolıp atır.
Tapsırma. Mısallar jazıń. Feyil sózlerdiń qaysı máhálde turǵanlıǵın anıqlań.

Ótken máhál

349. 
     shınıǵıw. Oqıń. Is-hárekettiń bolǵan waqtın anıqlań.
     

1. Quwraǵan dalalar jasardı. 2. Kóp jıllarǵa shekem Súwenli máwjirep aǵıp turdı. (N.D.) 3. Awa, Otarbay ekewi usı soqpaq arqalı awıllıq mektepke qatnap sawatın ashtı. 4. Kempir basqa nárse soramadı. 5. Áteshtannıń dógeregin tazaladı. (T. Q.)

Ótken máhál feyilleri sóylep turǵan waqıttan burın bolǵan is-háreketti bildiredi. Ne qıldı?, ne isledi?, ne qıldıq?, ne isledik? degen sorawlarǵa juwap beredi.

349. 
     shınıǵıw. Kóp noqattıń ornına ótken máhál feyilleriniń formaların qoyıń. Jazılıwların túsindiriń.
     

1. — Kel, qaraǵım, keler dep awqat tayarlap qoy... 2. Ájiniyaz ákesine jımıyıp kúl.... (K.S.) 3. Izi qumlıqqa qaray ket.... (S. S.) 4. Onıń hayalı Perdesh degen bir waqları meniń mańlayımnan sıypap, ǵamxorlıq qıl... edi. (J.A.) 5. Qarasa awılǵa jaqınlap qal... eken. (J. A.)

349. 
     shınıǵıw. Ótken máhál feyillerin bolımsız túrine aylandırıp kóshirip jazıń.
     

1. Men ótken kúni tábiyatqa baqlaw júrgizdim.2. Bizler óz baqlawlarımızdı salıstırdıq. 3. Olar kút- pegende jawınǵa jolıqtı. 4. Kún bultlasıp turdı.

5. Azmaz jawın silpiledi. 6. Kún túnerip tur.

349. 
     shınıǵıw. Oqıń. Feyil sózlerdi ótken máhál feyille- rine aylandırıp kóshirip jazıń.
     

1. Jumıs waqtı baslandı. 2. Men keshe úyimnen xat aldım. 3. Eliwbay óz emlewxanasına kirdi. 4. Shopanlarǵa oǵada qolaylı sharayat dúzildi. (J.A.)

5. Sen bul kitaptı oqıp boldıń. 6. Biziń ata-babamız diyqanshılıq, sharwashılıq penen shuǵıllanǵan.