E. I. Medvedskaya experimental psixologiya

Muammoli masalalar
Eksperimentni rejalashtirish qanday bosqichlardan iborat (tarkib yoki
rasmiy) ayniqsa tanqidga moyilmi? Nega?
Fikrlashda xatolarning oldini olish mumkinmi?


1. Psixologik eksperimentda artefakt xulosalari manbalari.
Har qanday ilmiy tadqiqotning maqsadi o'rganilayotgan mavzu bo'yicha ob'ektiv ishonchli bilimlarni olishdir. Tekshirish printsipiga muvofiq shubhasiz, haqiqiy natijalar - bu xuddi shunday sharoitlarda boshqa tadqiqotchi tomonidan takrorlanishi mumkin bo'lgan natijalar. Eksperimentning maqsadi - maxsus yaratilgan sharoitlarda cheklangan namunada, kengroq populyatsiyaga va boshqa vaziyatlarga kengaytirilishi (ekstrapolyatsiya qilinishi) mumkin bo'lgan sabab-oqibat bog'liqligi to'g'risida shunday xulosalar olishdir. Eksperimentni rejalashtirishning barcha bosqichlari (moddiy va rasmiy) haqiqiy tajriba o'tkazishga qaratilgan. Ammo tajribaning o'zi haqiqiy bo'lsa ham, natijada ishonchli natijalar olingan bo'lsa ham, ularni noto'g'ri talqin qilish va umumlashtirish xavfi mavjud.
Artefakt xulosalari ishonchsiz, noto'g'ri va noto'g'ri xulosalardir. Artefakt xulosasining ikkita asosiy manbasi mavjud:
1. Yaroqsiz tajriba o'tkazish (ya'ni , eksperimental ta'sir noto'g'ri o'rnatilgan).
2. Noto'g'ri xulosalarni amalga oshirish (fikrlash mantig'i qoidalarini buzish).
Shuni ta'kidlash kerakki, to'g'ri tajriba o'tkazish mumkin, lekin ayni paytda to'g'ri natijalardan noto'g'ri umumlashmalar qilish mumkin. Eksperimentda tekshirilgan sabablarga bog'liqlik gipotezasi "empirizm olami" ga tegishli. Ushbu qaramlikning psixologik talqini allaqachon "nazariya olami" ga tegishli va uning ishonchliligi eksperimental ravishda tasdiqlanmagan. Demak, fikrlash mantig'ini ham alohida nazorat qilish kerak.
Eksperimental ma'lumotlardan olingan xulosa assimetriya printsipiga bo'ysunadi (lat. modus tollens - qarama-qarshilik bilan isbotlash). Bu tamoyil ingliz fan faylasufi K.R. Popper eksperimental usuldan foydalanganda ilmiy bilimlarda ishlab chiqilgan gipotetik-deduktiv xulosalarni norma sifatida asoslaydi.
Psixologik eksperiment natijalariga kelsak , assimetriya printsipi quyidagicha konkretlashtiriladi: agar kutilgan sabab-oqibat bog'liqligi isbotlangan bo'lsa, bu gipoteza tuzilgan nazariyaning o'zi isbotlangan degani emas. Buning sababi shundaki, olingan eksperimental ta'sir boshqa nazariy tuzilmalar doirasida ham tushuntirilishi mumkin, sababiy bog'liqlikning turli xil psixologik talqiniga ega. Shuning uchun eksperimental ma'lumotlardan to'g'ri xulosa quyidagicha shakllantiriladi: "Olingan ma'lumotlar eksperimental gipoteza va ilgari surilgan nazariyaga zid emas".