Ә жинияз атындағы нөкіс мемлекеттік педагогикалық институты бастауыш білім және спорт тәрбие жұмысы «математика оқыту методикасы»

2.2 Бастауыш сыныптағы математика сабағында дидактикалық ойындарды қолдану

Ойын әрекеттері сабақта алған білім, білік, дағдыға негізделеді, олар оқушылардың ұтымды, тиімді шешім қабылдауына, өзін және өзгені сыни тұрғыдан бағалауға мүмкіндік береді.

Ойынды оқыту формасы ретінде пайдалана отырып, мұғалім оны қолданудың орындылығына сенімді болуы маңызды.
Дидактикалық ойын бірнеше функцияларды орындайды:

• 
  оқыту, тәрбиелік (оқушының жеке басына әсер етеді, ой-өрісін дамытады, ой-өрісін кеңейтеді);
  
• 
  бағдарлық (стандартты емес білім беру мәселесін шешу үшін білімді қолдану үшін нақты жағдайда шарлауды үйретеді);
  
• 
  мотивациялық-ынталандыру (оқушылардың танымдық белсенділігін ынталандырады және ынталандырады, танымдық қызығушылықтың дамуына ықпал етеді).
  

Бастауыш сыныптағы математика мұғалімдерінің практикада қолданатын дидактикалық ойындарының мысалдары келтірілген.
а) Ойындар – жаттығулар. Ойын әрекеттерін ұжымдық және топтық формада ұйымдастыруға болады, бірақ бәрібір жекелендірілген. Ол материалды бекітуде, оқушылардың білімін тексеруде, сыныптан тыс жұмыстарда қолданылады. Мысалы: «Бесінші қосымша».
ә) Іздеу ойыны. Оқушыларға, мысалы, ертегідегі ондық сандарды табу ұсынылады. Мұндай ойындар арнайы жабдықты қажет етпейді, олар аз уақытты алады, бірақ жақсы нәтиже береді.
в) Ойындар – жарыс. Бұған конкурстар, викториналар, телевизиялық байқауларға еліктеу және т.б. Бұл ойындарды сыныпта да, сабақтан тыс уақытта да ойнауға болады.
г) Сюжеттік – рөлдік ойындар. Олардың ерекшелігі - оқушылар рөлдерді ойнайды, ал ойындардың өзі мұғалім қойған белгілі бір міндеттерге сәйкес келетін терең және қызықты мазмұнмен толтырылады. Бұл «Баспасөз конференциясы», «Дөңгелек үстел» және т.б. Студенттер ауыл шаруашылығы мамандарының, тарихшының, филологтың, археологтың және т.б. рөлдерді сомдай алады. Студенттерді зерттеуші позициясына қоятын рөлдер тек танымдық мақсатты ғана емес, сонымен қатар сонымен қатар кәсіби бағдар. Мұндай ойын барысында оқушылардың кең ауқымды қызығушылықтарын, тілектерін, сұраныстарын, шығармашылық ұмтылыстарын қанағаттандыруға қолайлы жағдай жасалады.
д) Танымдық ойындар – саяхат. Ұсынылған ойында оқушылар материктерге, әртүрлі географиялық белдеулерге, климаттық белдеулерге және т.б. Ойында оқушыларға жаңа ақпаратты жеткізуге және бұрыннан бар білімді тексеруге болады. Ойын – саяхат, әдетте, оқушылардың білім деңгейін анықтау мақсатында бір тақырыпты немесе бөлімнің бірнеше тақырыбын оқып болғаннан кейін жүзеге асырылады. Әрбір «станция» үшін белгілер қойылады.
Танымдық белсенділікті дидактикалық ойын арқылы белсендіру баланың жеке басының шындықты қоршаған заттар мен құбылыстарға таңдамалы назар аударуы арқылы жүзеге асырылады. Бұл бағдар білімге, жаңа, неғұрлым толық және терең білімге деген тұрақты ұмтылыспен сипатталады, т.б. оқуға деген қызығушылық бар. Танымдық қызығушылықты жүйелі түрде күшейту және дамыту оқуға деген оң көзқарастың негізіне айналады, оқу үлгерімінің деңгейін арттырады. Танымдық қызығушылық – бұл (іздену сипаты). Оның әсерінен кіші студенттің үнемі сұрақтары бар, ол жауаптарды өзі үнемі және белсенді түрде іздейді. Сонымен бірге оқушының ізденіс әрекеті ынта-ықыласпен жүзеге асады, ол эмоционалдық өрлеуді, сәттілік қуанышын сезінеді. Танымдық қызығушылық тек іс-әрекет процесі мен нәтижесіне ғана емес, сонымен қатар танымдық қызығушылықтың әсерінен ерекше белсенділік пен бағытқа ие болатын психикалық процестердің – ойлау, қиял, есте сақтау, зейіннің жүруіне де игі әсер етеді.
Оқу материалындағы барлық нәрсе оқушыларды қызықтыра алмайды. Одан кейін танымдық қызығушылықтың тағы бір маңызды көзі бар - сабаққа дидактикалық ойындарды ұйымдастыру және қосу. Оқуға деген құлшынысын ояту үшін оқушының танымдық әрекетке деген қажеттілігін дамыту қажет, бұл процестің өзінде оқушының тартымды жақтарын табуы керек, сонда оқу процесінің өзінде қызығушылықтың оң зарядтары болады.
Оған апаратын жол ең алдымен дидактикалық ойындарды қосу арқылы жатыр.
Бастауыш сынып мұғалімдерімен әңгімелесуден байқағанымыз, олардың көпшілігі дидактикалық ойынды оқушылардың пәнге деген танымдық қызығушылығын дамытудың маңызды құралы деп санайтынын, бірақ әлі де болса бұл әдісті қолданатындар аз. Бұл фактіні түсіндіретін себептердің қатарында: әдістемелік әзірлемелердің жоқтығы, оқушыларды ойынға ұйымдастыра алмау (тәртіптің нашарлығы), сабақ уақытын босқа өткізгісі келмеуі, студенттердің қызығушылығының болмауы.

Көлемнің стандарт бірлігі литр» тақырыбын оқу кезінде 2-сыныпта математика сабағында дидактикалық ойындарды қолдану әдістемесі

Тақырып: Көлемнің стандартты бірлігі литр.

Оқу уақыты – 2 сағат (үздіксіз уақыт).
Сабақтың мақсаты: Оқушылардың көлемнің стандарт бірлігі литр туралы түсініктерін қалыптастыру.
Сабақтың жабдығы: пластилиннің жұқа қабатымен жабылған жеке тақталар, бұршақ (кез келген жарма немесе ұсақ моншақтар); бес бірдей мөлдір емес пластикалық шыныаяқтар, пластик мөлдір шыныаяқтар, шыны мөлдір шыныаяқтар, шыны мөлдір емес шыныаяқтар, пластикалық жәшіктер (печеньелер үшін), шағын картон қораптар, шағын банкалар (балалар тағамы үшін) және литрлік банкалар жиынтығы; бірдей графиндер; балаларға арналған шелектер; маркермен жұмыс істеуге арналған жеке пластикалық тақталар; «Орыс тілінің түсіндірме сөздігі» С.Н. Ожегов; эмоционалдық көңіл-күйдің символдық бейнесі бар карталар; магниттер.
Сабақ жоспары.

1. 
   Ұйымдастыру уақыты.
   
2. 
   Оқу мақсатын қою.
   
3. 
   Зерттелетін материалды актуализациялау.
   
4. 
   Жаңа материалды меңгерту.
   
5. 
   Физминутка.
   
6. 
   Жаңа материалды меңгерту.
   
7. 
   Үй жұмысы.
   

Бұл сабақтың ерекшеліктері:
- сабақтың икемді құрылымы;
- сабаққа әр түрлі дидактикалық ойындарды енгізу;
- оқытуды ұйымдастыру формасы ретіндегі пікірталастар;
- диалог оқытуды ұйымдастыру формасы ретінде;
- балалардың іскерлік қарым-қатынасы;
- студенттердің тақырыпты оқудағы қарқынды белсенділігі;
- оқыту формасы – топтық (сынып шамамен адам саны бойынша бірдей топтарға бөлінеді, сәйкесінше кестелер қойылады).
Сабақтың барысы:

1. 
   Ұйымдастыру уақыты.
   

Қоңырауға бірнеше минут қалғанда, барлық балалар сыныпта болған кезде, мұғалім балаларға «Отын жару» ойынын ұсынады.
Бұл ойынның мақсаты - барлық балаларға ақырында оятуға, оларды белсенді белсенділікке баулуға және сыныптың эмоционалдық жағдайын толығымен арттыруға мүмкіндік беру.
Ұ.- Балалар, сендердің қайсысың ағаш жарып көрдің?
Ж.- Ағаш жарған кезде балтаны қалай ұстау керек және аяқтың қандай күйде болуы керек екеніне назар аударыңыз.
«Ағаш жару» ойынын ойнаймыз.
Енді айналада бос орын болатындай тұрыңыз. Сізге бірнеше шұңқырдан ағаш кесу керек деп елестетіп көріңіз. Кесетін бөрене бөлігінің қалыңдығын көрсетіңіз.
Ұ.- Оны бір дүбірге қойып, балтаны басыңнан жоғары көтер. Балтаны күшпен түсірген сайын, «Ха!» деп қатты айқайлауға болады. Содан кейін келесі шокты алдыңызға қойып, қайтадан тураңыз. Сақ болыңыз, екі минуттан кейін мен қоңырау соққанда, тоқтаңыз, бірнеше терең тыныс алыңыз, содан кейін барлығы маған қанша шок кескенін айта алады. Біз ағаш кесуді бастаймыз.
Мынадай шу мен күңгірттен кейін үнсіздікте болу қаншалықты жағымды екеніне назар аударыңыз. Тыныштықты тыңдайық.
Сонымен, сіз екі минутта қанша шокты кесіп үлгердіңіз.
В. – Ал, енді бәрің жұмысқа дайынсыңдар. Сәлем жігіттер! Отыр. Ал енді әр жұмыс күнінің басындағыдай әркім өз «ауа райы болжамын» өзі анықтасын.
Бұл жаттығудың мақсаты: Бұл жаттығу арқылы мұғалім балаға өзінің біраз уақыт араласпау құқығын мойындайтынын түсіндіреді. Бұл уақытта маңызды тәрбиелік міндет те шешіледі - басқа балалар басқа адамның күйін және көңіл-күйін құрметтеуге үйренеді.
Ұ.- Карточкаларды алып, бүгінгі көңіл-күйіңізге сәйкес келетінін таңдаңыз.
Ұ.- Сенің көңіл-күйіңді барлығы көретіндей етіп алдарыңдағы карталарды партаның үстіне қойыңыз.
(Мұғалім бұл уақытта диагнозды жүргізе алады - баланың жағдайына назар аударып, оның динамикасын бақылайды).
Ұ.- Балалар, жан-жағыңа мұқият қараңдаршы, қасында отырған достың көңіл-күйі нашар шығар, бір-бірімізге мұқият болайық.
2. Тәрбие мақсаттары мен міндеттерін қою.
Ұ.- Бүгін сіздермен жұмысымыз көп. Бір минутты босқа өткізбей бастайық. Бірақ алдымен ойланып көрейік, сабағымыздың қалай өткенін қалайсыз ба?
У. - Сабақты осылай өткізуге қалай көмектесесің?
3. Бұрын игерілген білім мен біліктерді актуализациялау.
В.- Олай болса сабағымызды бастайық. Айтыңызшы, бүгін қай күн?
W. - Бүгін қандай күн?
У.- Бүгін қай ай?
W. - Жылдың қай мезгілі?
В. - Қай жылы?
В.- Сағат неше болды?
Ұ.- Сабақ басталғалы қанша уақыт өтті?
В.- Сонымен, сабағымызға толық бес минут өтті. Уақытты босқа өткізбей бастайық.
Ұ.- Өткен сабақтарда есептер шығаруды үйрендіңдер. Менің сендерге бес қызықты есептерім бар, оны аяқтай отырып, есептерді шығаруды қалай үйренгеніңді тексеруге болады. Тақтаға мұқият қараңыз. Енді әркім тапсырманы өзі оқиды. (Тақтаның белдемесі ашылып, балалар бағанда жазылған тапсырмаларды көреді).
Тапсырмалар:
1) Әже немерелеріне 5 жұп қолғап тоқып берді. Әже немерелеріне неше қолғап тоқып берді?
2) Мектеп оқушылары кітапханашыға көмектесуді ұйғарды. Бірінші күні жыртылған 8 кітапқа мөр басса, екінші күні бірінші күнгіден 4 кітапқа, үшінші күні 6 кітапқа көп мөр басады. Оқушылар барлығы неше кітапты мөр басты?
3) Аида ыдыс жуып жатты. Ол 6 ыдысты жуып болған соң, жуып қойғаннан екі ыдыс аз қалды. Аидаға барлығы қанша ыдыс жуу керек?
4) Дамир мен Юра орманнан 25 ақ саңырауқұлақ пен 18 көктерек саңырауқұлағын тапты. Оның ішінде 15 саңырауқұлақты анам қуырған, қалғаны маринадталған. Тұздауға қанша саңырауқұлақ кетті?
5) Марат анасына көмектесуге бел буып, картоп аршуға кірісті. Ол 5 картопты аршып болғаннан кейін, оның қабығын тазалағаннан 4 картоп артық. Маратқа барлығы неше картоп аршу керек?