E nuritdinov

 
Qon tomirlar tizimining turli bo'limlarida bosimning o'zgarishi 
 
Odam  qon  bosimi  (mm  simob  ustuni  hisobida)  qon  tomirlari  tizimining  turli 
bo'limlarida  turlicha  bo'lib,  arterial  tizimida  qon  bosimi  venoz  tizimiga  nisbatan 
balandroq. Bu tafovutni 6-jadvalda kuzatish mumkin. 
Qon  bosimi  -  qon  tomirlari  devorlariga  ta'sir  etuvchi  qon  bosimi  paskal  bilan 
ifodalandi (1 Pa=l H/m2) Qon bosimi orqali organizmda qon harakatlanib, a'zolar va 
to'qimalar  faoliyati  uchun  foydalanadi,  kapillarlarda  to'qimalararo  suyuqliklar  hosil 
qilinadi hamda organizmda sekretsiya va eksekretsiya amalga oshiriladi. 

---

 
39 
Qon bosimi darajasi quyidagi asosiy uch omilga bog'liq: yurak qisqarishining tezligi 
va kuchi, umumiy periferik qarshilik, ya'ni tomirlar devorlarining tonusi; aylanishda 
bo'lgan umumiy qon hajmi. 
Odatda qon bosimi arterial, venoz, kapillarlar qon tomirlarida o'lchalanadi- 
Sistolik  (maksimal)  bosimi  chap  qorinchadagi  miokard  holatini  aks  etadi,  13,3-16,0 
kPa (100-120 mm simob ustuni) ga teng. 
• Diastolik   (minimal)   bosimi   arteriya   devorining   tonusi   darajasini ifodalaydi, 
7,8-10,7 kPa (60-80 mm simob ustuni)ga teng. 
Puls bosimi - sistola va diastola bosimlarining farqini ko'rsatib, qprinchalar. sistolasi 
fazasida  aortal  va  pulmonar  klapanlarining  ochilishi  uchun  xizmat  qiladi.  Me'yorda 
bu  bosim  4,7-7,3  kPa  (35-55  mm  simob  ustuni)  ga  teng.  Sistolik  bosirn  diastolik 
bosim bilan teng bo'lgan hollarda qon harakatsiz qoladi va o'lim.sodir bo'ladi. 
O'rta dinamik bosim diastolik bosimining yig'indisiga va puls bosimining 1/3- ga teng 
bo'lib, qonning muntazam harakati energiyasini ifodalaydi va maxsus shu qon tomiri 
yoki shu organizm uchun xos ekanligini ko'rsatadi. 
Qon  bosimi  darajasiga  quyidagi  omillar  ta'sir  etadi:  odam  yoshi,  kecha  kunduz, 
organizmning  umumiy  fiziologik  holati,  markaziy  asab  tizimining  funksional  holati 
va  hokazo. Yangi  tug'ilgan bolalarda  maksimal  arterial qon  bosimi  5,3  kPa  (40  mm 
simob ustuni)ga teng, bir oylik yoshdagi bolalarda - 10,7 kPa (80 mm simob usluni), 
10-14 yoshda - 13,3 - 14,7 kPa (100-110 mm simob ustuni)ga, 20-40 yoshda - 14,7-
17,3  kPa  (110-130  mm  simob  ustuni)ga  teng.  Keksalik  chog'ida  maksimal  bosim 
minimal  bosimga  nisbatan  ko'proq  oshadi.  Kecha  kunduz  davomida  arterial  bosim 
o'zgaradi:  uning  dinamikasi  kunduzi  kechasiga  qaraganda  balandroq  bo'ladi.Arterial 
qon bosimi og'ir jismoniy tarbiya mashqlari natijasida keskin oshib ketadi - 150-200 
mm  ga  yetadi.  Lekin  yurakning  ish  faoliyati  3-5  daqiqa  odam  dam  olgandan  keyin 
yana o'z me'yoriga qaytadi. 
Odam arterial qon boismining me'yorga nisbatan ortishi  - gipertoniya (gipertenziya), 
pasayishi gipotoniya (gipotenziya) deyiladi. Yuqorida aytib o'tganimizdek odamning 
qon  bosimi  arteriyalar,  venalar  va  kapillarlarda  o'lchalanadi.  Yelka  arteriyasidagi 
sistolik  (maksimal)  bosim  110-120  mm,  diastolik  (minimal)  bosim  esa  60-80  mm 
simob  ustuniga  teng.  Buni  Riva-rochi  sfigmomonometri  yoki  tonometr  asboblari 
yordamida N.S.Korotkov usulida yelka arteriyasida o'lchanadi. 
Agar odam hayajonlansa, achchiqlansa, qo'rqsa maksimal arterial bosim 200-250 mm 
gacha ko'tariladi, minimal arterial bosim esa keskin pasayadi. Yurakning ish faoliyati 
kuchsizlangan  odam  yuqoridagi  kabi  jismoniy  mashqlarni  bajarganda,  arterial 
bosimining  o'zgarishi  5-10  daqiqada  o'z  me'yoriga  qaytmaydi  va  yuragi  tez  urishi, 
nafas qisishi, rangining oqarishi kabi noxush belgilar yuzaga keladi.