E nuritdinov

Jismoniy mehnatning qon aylanishiga ta'siri 
 
Jismoniy  mehnat  uchun  kerakli  energiy^a  organik  moddalarning  oksidlanishi 
natijasida  hosil  bo'ladi.  Shuning  uchun  jismoniy  mehnat  vaqtida  organizmning 
kislorodga  bo'lgan  ehtiyoji  keskin  ortadi.  Kislorodning  qon  orqali  tashilishi  sababli 
ish paytida faol a'zolarning qon bilan ta'minlanishi (skelet mushaklari, yurak) oshishi 
kerak.  Bu  asab  va  gumoral  yo'llar  bilan  boshqaraladigan  yurak-tomir  tizimi 
faoliyatining  kuchayishi  va  shu  bilan  birga  kislorod  ehtiyojini  qoniqtirish  natijasida 
amalga  oshiriladi.  To'qimalarni  qon  bilan  ta'minlash  jarayoni  ishdan  oldihroq  (start 
oldidan) boshlanadi. Bo'lajak jismoniy ish haqida kishining fikrlashi, yurak-tomir va 
mushaklarning  bajariladigan  ishga  tayyorgarligi,  ular  faoliyatining  bajariladigan 
ishga  nisbatan  o'zgarishi  reflektor  yo'li  orqali  yuzaga  chiqadi.  Bunday  funksional 
qayta qurish bosh miya yarim sharlari po'stlog'i va., gipotalamusdan kelayotgan asab 
impulslari  orqali  o'tadi  bu  faoliyatningasosida  tashqi  va  ichki  muhitdan  ta'sir 
ko'rsatuvchi turli ta'sirlovchilarga javoban shartsiz va shartli reflekslar mexanizmlari 
yotibdi. 
Jismoniy  ishga  tayyorgarlik  (start  oldi)  vaqtida  simpatik  asabning  markazlari 
qo'zg'aladi, buyrak usti bezining faoliyati oshib, yurak faoliyatini kuchaytiradi, qonni 
qayta taqsimlash jarayonini o'zgartiradi va arterial qon bosimi oshadi. Organizmning 
bu reaksiyalari jismoniy ish uchun tayyorgarlik davri bo'lib, skelet mushaklari, yurak 
va o'pka qon aylanishini kuchaytiradi. 
Ishning  boshida  qon  aylanishi  boshqariluvida  qo'shimcha  reflektor,  gumoral  va 
jismoniy  omillar  ishga  solinadi.  Bosh  miya  po'stlog'i  tomonidan  harakat  samaraor 
apparatiga asab impulslari yuboriladi, shu bilan birga vegetativ asab tizimi o'z ta'sirini 
o'tkazadi. Buning natijasida, simpatik asab markazlari qo'zg'aluvchanligi yanada ham 
oshadi,  parasimpatik  (adashgan)  asab  markazlajr  qo'zg'aluvchanligi  esa  keskin 
susayadi.  Shu  vaqtning  o'zida  ishlovchi  mushaklar  arteriolalari  va  kapillarlari 
kengayadi, hozirgacha mehnat jarayoniga jalb bo'lmagan katta va kichik qon tomirlari 
ishga  solinadi,  ya'ni  mahalliy  qon  aynalish  jarayoni  to'liq  ishga  solinadi.  Biroq, 
ishlovchi mushaklar qon tomirlarining kengayishi bilan bir qatorda qorin bo'shlig'ida 
joylashgan  va  mehnat  jarayonida  passiv  ishtirok  etadigan  a'zolar  qon  tomirlari 
torayadi. 
Yurak  -  tomir  faoliyatining  mehnat  vaqtida  o'zgarishi  reflektor  yo'l  bilan  amalga 
oshiriladi, 
asab 
impulslari 
harakat 
apparatining 
proprioretseptorlari 
va 
xemoretseptorlardan kelib, qon va boshqa to'qimalarda hosil bo'lgan turush moddalar 
borligidan xabar beradi. 
Jismoniy  mehnat  vaqtida  yurak  mushaki  qisqarish  qobiliyati  oshgani  sababli 
yurakning sistolik qon hajmi ortadi. Shiddatli jismoniy mehnat natijasida sistolik qon 
hajmi  bir  daqiqada-120-140  ml,  yurak  qisqarish  tezligi  200  gacha  va  undan  ham 
ko'proqqa  yetadi.  Daqiqali  qon  hajmi  25-30  1  gacha,  qonning  skelet  mushaklariga 
quyilishi 22-25 1 gacha oshadi.