Ecologiya MurodovSh lot doc

© Qarsi muhandislik iqtisodiyot 
 
narsa o’rni to’ldirilishi lozim. Buning uchun to’lovdan qochib 
bo’lmaydi, faqat vaqti cho’zilishi mumkin (1974, - B.32). 
B.Kommonerning to’rtinchi qonuniga V.I.Vernadskiy 
tomonidan yaratilgan o’zgarmaslik qonuni yaqin: ma‘lum 
geologik davr biosferasidagi tirik moddalar soni o’zgarmasdir, 
ya‘ni tirik modda massasining bir joyda ko’payishi uning ikkinchi 
joyda kamayishiga olib keladi. Bu qonundan vulqon otilishi, 
yong’in va boshqa hodisalar tufayli hosil bo’lgan ekologik makon 
uzoq vaqt mavjud bo’lolmaydi, bu tirik moddalar miqdorining 
kamayishiga olib kelishi mumkin. 
2.4 Tizimlar va evolyutsion qonunlar. Biotik va hayotiy 
tuzilmalar tizim hisoblanib, ularga tizim nazariyasi qonunlarini va 
murakkab tizimlar mavjudlik qonunlarini qo’llash mumkin. Bu 
guruhning asosiy qonunlaridan biri sistemogenetik qonun bo’lib, u 
tabiiy tashkil topish bilan bir qatorda, biotik turlar va ekotizimlar 
shaxsiy rivojlanishida qisqartirilgan va ko’p holda qonuniy 
o’zgartirilgan shaklda tizim tarkibini evolyutsion rivojlanish yo’li 
qaytaradi. 
E. Gekkel va F.Myullerning biogenetik qonuni 
sistemogenetik qonunning xususiy holi bo’lib hisoblanadi. Bu 
qonunning mohiyati shundaki, organizm (tur) o’zining indivudual 
rivojlanish davrida qiskartirilgan va qonuniy o’zgartirilgan holda 
o’z turining tarixiy rivojlanishini ya‘ni organizm (tur) 
ontogenezida 
filogenez 
namoyon 
bo’lishini 
ifodalaydi. 
Sistemogenetik qonunga yaqin bo’lgan ketma-ketlik qonunining 
rivojlanish davriga o’tishi tutashib ketgan, unga ko’ra tabiiy 
tizimlarning rivojlanishi evolyutsion aniq va ekologik sharoit 
mavjud bulgan tartibda sodir bo’ladi. 
2.5 Xilma - xillik qonuni. Xilma xillik tabiatning asosiy
xususiyatlaridan biridir. Bu xususiyatlar tirik organizmlar va 
ekotizimlarda o’ziga xosdir. Bu qonunlardan birinchisi - genetik 
xilma-xillik qonunidir. Bu qonunga ko’ra, barcha tirik jonlar 
genetik jihatdan turlicha bo’lib, genetik xilma-xilligini 
ko’paytirish tendentsiyasiga ega. Tabiatda ikkita genetik jihatdan 
absolyut bir xil tur uchrashi mumkin emas.
Ikkinchi qonun - zaruriy xilma-xillik qonuni - har qanday 
tizim (ekotizim) absolyut bir xil elementlardan tashqil topmagan. 
Uchinchi qonun - tizim rivojlanishining tengsizlik qonuni - a‘lo 
2 
39 

---

www.qmii.uz/e-lib 
www.qmii.uz/e-lib