Ecologiya MurodovSh lot doc

3.6 Ekologik omillarning (mintaqaviyligi). Ekologik 
omillar, tabiatdagi boshqa hodisalar singari mintaqaviydir (3.1 -
rasm). 
Muhitdagi omillarni organizmlar aniq bir chegarada, 
tolerantlik mintaqasi yoki interval (oraliq)da his etadi. Tolerantlik 
deganda, organizmlarning yashash sharoiti o’zgarganda yoki optimal 
holatdan chetga chiqqandagi chidamlilik qobiliyati tushuniladi. 
Tolerantlik mintaqasidan tashqarida omilning letalli ahamiyati turadi. 
3.1 rasm. Ekologik omillarning «hayot faoliyati omili» 
koordinatlaridagi mintaqaviyligi 
okeanlar, atmosferadagi CO
2
miqdorini boshqarib turadi.. 
Atmosfera, quruqlik va okeanlar o’rtasidagi CO
2 
muvozanati bir 
tomondan atmosferaga qo’shimcha gaz tarkibining chiqishi
(yoqilg’i yoqish, avtomobil transportlari, salbiy jarayonlarda CO
2
ning ajralib chiqish va boshq.), boshqa tomondan uning bog’lanish 
miqyosining pasayishi (asosan, o’rmonlarning kesilishi) inson 
tomonidan industrial davrda buzilgan. 
5.1-rasm. Tabiatda uglerod aylanishining umumlashgan 
sxemasi. 
 
48 
73 

---

www.qmii.uz/e-lib 
www.qmii.uz/e-lib 
 
Ekologik optimum – biron bir turkum boshqa bir 
turkumlarga nisbatan afzalliklarga ega bo’lgan sharoitdir. 
O’ta kuchli salbiy ta‘sir intervalida turgan omillarning ahamiyati 
ekologik pessimum deb ataladi. 
Optimum va pessimum oralig’idagi mintaqani oraliq yoki 
o’tish mintaqasi deb atash maqsadga muvofiqdir. Omilning 
minimal va maksimal miqdorlarida organizmlarning halok 
bo’lishi ekologik minimum yoki ekologik maksimum deb ataladi 
(maksimum va minimum mintaqalarini almashtirmaslik lozim). 
3.7 Stenobiont va evribiont organizmlar. Barcha 
organizmlarni chidamlilik va tolerantlik oralig’i bo’yicha 
stenobiont (yoki qisqa moslanish) va evribiontga (ekologik 
omillarning katta amplitudada tebranishi) bo’lish mumkin. 
Organizmlarning aniq omillarga munosabati bo’yicha odatda, 
stena va evri qo’shimchalari qo’yiladi (3.3 - jadval).